Mü əllif Ata kişiyev Bəxtiyar Sərhəd oğlu (hüquqşünas, elmi dərəcəsi və elmi adı yoxdur) Redaktor

 
52 
verm
əklə, hakimiyyəti müntəzəm surətdə birləşdirici və uzlaş-
dırıcı etməklə, onu “hakimiyyəti” güclü olmasını zəruri edir. 
Bel
ə şəraitdə İcraedici hakimiyyəti özündə təmərküzləşdirən, 
q
ərarları daha çevik və operativ surətdə qəbul edən Hökumət, 
daha sabit v
ə məsuldar olur. 
Prеzidеnt rеspublikası idarəеtmə formal dövlətdə, Prе-
zi
dеnt və Parlamеnt münasibətləri qarşılıqlı təvazölə və müta-
ra
zılıq sistemi üzərində qurulur: Prеzidеnt, хalq tərəfindən sе-
çildiyind
ən, Parlamеnt qarşısında hеsabatlı dеyil, lakin Parla-
mеntin dəstəyinə  еhtiyacı vardır; Parlamеnti buraхmaq hüqu-
qu olmasa da, növb
ədənkənar sеssiyalarını cağırmaq hüququ-
na malikdir, Parlamеnt isə, öz növbəsində, impiçmеnt məsə-
l
əsini qaldırmaq hüququna malikdir.   
Az
ərbaycan  Respublikası  Konstitusiyasına  müvafiq 
olaraq, Az
ərbaycanda  Prеzidеnt  rеspublikası  idarəеtmə  for-
ması hökm sürür. 
Qeyd: 
Prezident  respublikası  idarəetmə  formasına 
alternativ olaraq, dünya t
əcrübəsində  Parlament  respublikası 
idar
əetmə  forması  da  mövcuddur (bu, bəzi elmi mənbələrdə 
“Parlamen
tarizm”  adlandırırlar).  Parlamentarizm  şəraitində, 
dövl
ət idarəetmə  yükü məhz Parlamentin üzərinə  düşür. 
Burada Parlament h
əm Qanunvericilik, həm də İcra hakimiy-
y
əti funksiyalarını həyata keçirir. Parlamentarizm hökm sürən 
dövl
ətlərdə, hökumət, Parlament tərəfindən  formalaşır  (və 
istefaya gönd
ərilir) və onun qarşıısında məsuldur. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
53 
 
 
MÖVZU IX. DÖVLƏT İDARƏÇİLİYİNİN FORMA VƏ 
METODLARININ ANLAYIŞI VƏ TƏSNİFİ 
 
1.
İdarəçlik fəliyyətinin formaları 
 
Dövl
ət  idarəçliyi prosesində  dövlət fəaliyyətinin 
hüquqmü
əyyənedici, hüquqicraedici və  hüquqmühafizəedici 
kimi 
əsas hüquqi formaları həyata keçirir. Göstərilən hüquqi 
formaların vahid məqsədi qanun icrasından ibarətdir. 
M
əlum məsələdir ki, qanun ümumi qaydaları müəyyən 
edir. O, eyni zamanda, dövl
ət idarəçliyi orqanlarına ayrı-ayrı 
m
əqsədlərə dair, qanuna əsaslanan konkret qaydalar müəyyən 
etm
ək səlahiyyəti verir.  Deməli, dövlət idarəçliyi  orqanları 
icraedici  f
əaliyyəti həyata keçirərkən, qanuna əsaslanan yeni 
hüquqi norma
ları yaratmaq səlahiyyətyinə malikdir. 
Dövl
ət idarəçliyi  orqanları  icraedici  fəaliyyət pros-
sesind
ə hüquqmühafizəedici fəaliyyətidə həyata keçirir. Yəni 
onlar müsrt
əqil olaraq, Məhkəməyə  müraciyyət etmədən, 
konkret şəxsin hərəkətlərinə qiymət verir, hüququn tətbiqinə 
dair mübahis
əli məsələləri həll  edir,  lazım  gəldikdə  inzibati 
m
əcburiyyət tədbirlərini tətbiq  edir.  Bütün  bunlarla  yanaşı 
idar
əçilik fəliyyəti üçün aşağdakılar xarakterdir: 
I.Hüquq normalarını müəyyən etmək. 
II.
Hüquq normalarını tətbiq etmək. 
III.T
əşkilatı fəaliyyət. 
IV.Maddi-texniki f
əaliyyət. 
Birinci il
ə  ikinci hüquqi, üçüncü ilə  dördüncü qeyri-
hüquqi f
əaliyyətdir. 
Hüquq 
normalarının  müəyyən edilməsi  -  bu elə  bir 
f
əaliyyət  formasıdır  ki,  burada  müvafiq  idarəçlik  orqanı 
qanuna 
əsasən idarəçilik sisteminə aid məcburi-hüquqi davra-

---

 
54 
nış qaydası müəyyən edir. Yəni normativ aktlar verir . 
Hüquq  normalarının  tətbiqi-idarəçlik  orqanlarının 
aktiv f
əaliyətindən ibarətdir.  İdarəçilik  orqanları  iqtisadi  və 
ictimai-m
ədəni  quruculuğa  rəhbərlik prosesində  dispozisiya 
v
ə  sanksiya  hüquq  normalarını  tətbiq edir.  Bunlar fərdi 
inzibati aktlarla h
əyata keçirilir. 
Dövl
ət idarəçiyi  orqanlarının  təşkilatı  fəaliyyəti müx-
t
əlifdir.  Bunlar  işin  yaxşılaşması  məqsəd ilə  aparılan 
yoxlamalardan v
ə müşavirələrdən, aşağı ranqlara arası-kəsil-
m
ədən rəhbərlikdən və s. ibarətdir. 
Maddi-mexaniki f
əaliyyət  -  hüquqi  aktların  verilməsi 
üçün  material  hazırlamaqdan,  arayış  tərtib etməkdən, kar-
güzarlıq  işlərinin  aparılmasından  və  s.  ibarətdir. Hüquq 
normalarının  müəyyən edilməsi və  tətbiq  edilməsi üçün bu 
kimi 
əməliyyatlar vacibdir. 
 
2.
İdarəçilik fəliyyətinin metodları 
 
İnandırma  və  məcburiyyət-idarəçlik fəaliyyətinin  baş-
lıca  metodlardır.  Məhz, bu metodlar vastəsi ilə  insanların 
şüuruna və əxlaqına təsir edilir. Dövlətin məqsəd və vəzifə-
l
ərinə çatmaq üçün əsas fəaliyyət növü inandırmadan ibarət-
dir. M
əcburiyyət metodu isə yalnız yardımçı xarekter daşıyır. 
İdarəçilikdə  inzibati təsir tədbirləri cəza ilə  yanaşı  tərbiyəvi 
xarakter d
ə daşıyır. Deməli, məcburiyyət dövlət idarəçiliyinin 
bir metodu kimi, inzibati m
əsuliyyəti artırır. 
İnandırma  dövlət idarəçiliyi metodu kimi, müxtəlif 
m
əqsədlərlə, o cümlədən, dövlət intizamına, qanunluğa, birgə 
yaşayış qaydalarına riayyət etmək məqsədi ilə tətbiq edilir. 
Bütün inandırma tədbirləri dövlət idarəçiliyi orqanları 
v
ə onların vəzifəli şəxsləri tərəfindən həyata keçırilən dövlət 
t
ətbirlərindən və ictimai təşkilatlar tərəfindən həyata keçırilən 
ictimai t
ətbirlərdən ibarətdir. 

---

 
55 
İnandırma tədbirləri hüquqi və təşkilatı, maddi və mə-
n
əvi, yazılı və şifahi ola bilər. 
İnandırma məqsədi ilə təbliğat, məlumat, əhali arasın-
da izahat aparma, ictimai t
əsir, təltif etmə və digər metodlar-
dan istifad
ə edilir. 
Dövl
ət idarəçiliyi prosesində,  lazım  gəldikdə  inzibati 
m
əcburiyyət tədbirlərindən istifadə edilir. İnzibati məcburiy-
y
ət səlahiyətli dövlət orqanları tərəfindən, o cümlədən, dövlət 
idar
əçiliyi orqanları və ya onların vəzifəli şəxsləri tərəfindən, 
hüquq-mühafiz
ə orqanları, Məhkəmələr və müstəsna hallarda 
ictimai t
əşkilatlar  tərəfindən tətbiq edilə  bilər.  İnzibati 
m
əcburiyyət tədbiri və onun tətbiqi qaydası qanunla nizama 
salınır.  Bütün  inzibati  məcburiyyət tədbirləri inzibati cəza 
t
ədbirlərinə,  inzibati qəti-imkan tədbirlərinə, inzibati bərpa-
edici t
ədbirlərə və inzibati xəbardarlıq tədbirlərinə bölünür. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---