Müdafiə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu
Yüklə 2,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Proseslərin Dürüstlüyü “X
- Haşiyə 6.2. Dövlət Maliyyə İdarəetməsində İdarə Etməni Dəyərləndirmək üçün Mühüm Parametrlər
71 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu Bu həmişə belə olmamışdır. Kamerallı büdcə tərtibatı və mühasibat sistemləri, orta əsrlərin sonunda Avropada tətbiq edilmişdir. Hökmdarın maliyyə ili ərzində müəyyən qədər pul xərcləmək hüququ var idi. Xərclərə nəzarət edilsə də, nəticələrin ciddi qiymətləndirilməsi getmirdi. Bu cür sistemlər həmçinin “büdcə resurslarının” büdcə tərtibatı və maliyyə idarəetmə sistemləri də adlanır və bir çox ölkələrdə müdafi ə sektorunun maliyyə idarəetməsində istifadə olunur. Bu ölkələrdə, parlamentlər, hökümətin tərtib etdiyi və pul miqdarı ilə ifadə olunmuş, məsələn, hərbi və mülki heyət üçün, əməliyyatlar və ordunun saxlanması üçün, yatırım üçün, tədqiqat və inkişaf üçün büdcə təklifi nə səs verir. Praktikada,hətta bundan daha ətrafl ı səviyyədə müdafi ə tələbatlarını nəzərə alan və pul miqdarı ilə ifadə olunan müdafi ə büdcəsi təklifi , siyasi məqsədlər və büdcə tələbi arasında bağlılığı təmin et- mir.
Öz növbəsində, məqsədlər, strategiya və icra arasında açıq və audit olu- na biləcək bağlılığın təmin edilməsi həm nəticələri, həm də fəaliyyəti analiz və qiymətləndirmək üçün əvəzsizdir. 6.2 Haşiyəsi dövlət maliyyə idarəetmə sistemlərinin və praktikalarının fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün mühüm ölçülər təqdim edir.
və hərbi məqsədləri hərbi imkanlar tələbatına və uyğun proqramlara və sonra da büdcə tələb etmə mərhələsinə keçirmək üçün “nəticə” və “məhsuldarlığa” meylli sistemlərdən istifadə olunur. Bunun məlum olan ən yaxşı sistemı ABŞ Müdafi ə Nazirliyinin Planlaşdırma, Proqramlaşdırma və Büdcə Tərtibatı Sis- temidir (PPBS). Bu sistem 1960-cı illərin əvvəlində Müdafi ə Naziri Robert MakNamaranın (Robert S. McNamara) göstərişi ilə Müdafi ə Nazirliyinin Baş Müfəttişi Çarlz Hitç ( Charles J. Hitch) tərəfi ndən hazırlanmışdır. Çox- lu sayda ölkələr, xüsusilə də Şərqi və Mərkəzi Avropa və post-sovet keçid dönəmində olan keçmiş Sovet Respublikaları da bu sistemi təkrar edərək və ya uyğunlaşdırma apararaq, özlərinin müdafi ə sistemində məhsuldar və təsirli idarəetmə və səmərəli nəzarəti təmin etmək üçün istifadə edirlər. 72 Hərbi Büdcə Tərtibatı və Maliyyə Resurslarının İdarəetməsi Haşiyə 6.2. Dövlət Maliyyə İdarəetməsində İdarə Etməni Dəyərləndirmək üçün Mühüm Parametrlər Dünya Bankının İctimai Xərclər və Maliyyə Cavabdehliyi (Public Expenditure and Financial Accountability-PEFA) təşəbbüsü açıq və qaydalı icra (Performance Measurement Framework system) fəaliyyəti ilə bağlı altı parametrli ölçü sistemini aşağıdakı kimi müəyyən etmişdir. 1.Büdcənin etibarlılığı: Büdcə realdır və nəzərdə tutulduğu kimi həyata keçirilməlidir; 2.Əhatəlilik və şəffafl ıq: Büdcə və maliyyə ili üçün risklərə nəzarət çoxtərəfl idir və maliyyə və büdcə məlumatları ictimaiyyətə açıq olmalıdır; 3.Hökümətin siyasəti əsasında büdcə tərtibatı: Büdcə hökümət siyasətinin məqsədlərinə uyğun hazırlanır; 4. Proqnozlaşdırma və büdcənin istifadəsinə nəzarət: Büdcə qayda ilə və proqnozlaşdırıla bilən formada istifadə olunur və dövlət büdcəsinin istifadəsinə nəzarəti və rəhbərliyi həyata keçirmək üçün mexanizmlər mövcud olmalıdır; 5. Mühasibat, məlumatların yığılması və hesabat: Müvafi q hesabat sənədləri haqda məlumatlar və xəbərlər qərar qəbul-etmə, idarəetmə və hesabat üzərində nəzarəti təmin etmək üçün dərc olunur, saxlanılır və yayılır. 6. Kənar nəzarət və audit: Dövlət maliyyəsinin işlənməsinə dair və icra orqanlarının pozuntular olduğu zaman davranışı ilə bağlı nəzarət mexanizmləri.
PPBS kimi sistemlər hərbi məqsədlər və büdcə arasında və həmçinin uzun və orta müddətli planlar və proqramlar ilə cari fəaliyyət arasında şəffaf əlaqə təmin edir. Bu cür əlaqənin olduğu zaman, həm icra, həm də qanunvericilik orqanlarındakı qərar verənlər, qəbul etdikləri qərarın müdafi ə üçün ümumi büdcə ayrılmalarına və onların müdafi ə tədbirləri və ya fəaliyyət proqramları üçün paylanmasına, müdafi ə məqsədlərinin qarşılanmasına və eynilə ölkənin təhlükəsizliyi üçün mövcud olan risklərə nə cür təsir etdiyini başa düşmək iqtidarında olacaqlar. Bu cür sistemlər şəffafl ıq və cavabdehliyi qoruyaraq, dəyişən şəraitlərdə büdcə tərtibatı çevikliyini də təmin etməyə xidmət edir. Lakin,PPBS özü-özlüyündə qərar qəbul etməyə dəstək verən güclü me-
73 Müdafi ə Sektorunda Dürüstlüyün Təmin Edilməsi və Korrupsiyanın Azaldılması: Ən Yaxşı Təcrübələrin Toplusu xanizm olsa da, bütövlükdə müdafi ə sektoru idarəetmə dövrəsində dürüstlüyə təminat vermir. O məqsədə görə, PPBS büdcənin istifadəsinə nəzarət, cavabdehlik,qiymətləndirmə və audit kimi mohkəm mexanizmlər ilə ta- mamlanmalıdır. Ona görə də, son zamanlar ABŞ Müdafi ə Nazirliyi İcra və Qiymətləndirmə(Execution and Assesment) mərhələlərini də “PPB”-yə əlavə etmişdir və indiki zamanda PPBEA sistemındən istifadə edir. PPBEA sistemı büdcə resursları və legitimlik, səmərəli və məhsuldar idarəetmə üzərində ge- niş nəzarəti təmin edir. 33 Bir çox ölkələr müdafi ə məqsədlərinin, strategiyanın, planlar və fəaliyyət nəticələrinin uzlaşdırılmasının zəruriliyini önə çəkərək, onların dəyişən mühitdə strateji müdafi ə idarəetməsi çərçivəsində bir-biri ilə uzlaşmasını saxlayan mexanizmlər yaradırlar. 6.3 Haşiyəsi müdafi ə büdcəsi tərtibatının və maliyyə idarəetməsinin, strateji idarəçilik çərçivəsinə necə salınması haq- da nümunə gətirir. Bu çərçivə dinamik planlaşdırma və icra etmə şəraitində, siyasi orientasiya, şəffafl ıq, etibarlılıq və həmçinin daxili və kənar yoxlama- lara zəmanət verir. 34 Dəyişən şəraitdə büdcə tərtibatı prosesinin dürüstlüyünün təmin edilməsi çox mühümdür və xüsusilə də uzun müddət üçün büdcə perspektivləri hazır- lanan ölkələrdə olduğu kimi. 6.4 Haşiyəsində, Böyük Britaniyanın timsalın- da dörd illik büdcə perspektivi nümunəsi təqdim olunur. Burada büdcədən istifadə səlahiyyəti budcələmə prosesində iştirak edən digər təşkilata verilir. Hollandiyanın hərbi təşkilatları, məsələn, gündəlik əməliyyat proseslərındə təcili tələb olunan hərbi imkanları ödəmək üçün qısa-müddətli düzəlişlər etmək mexanizmlərinə malikdirlər və o “sürətləndirmə” təhçizatı adlanır. Bu mexanizmlər kiçik proqramlar olub, büdcə sahibinin səlahiyyətinə daxildir. Bu cür hallar əhəmiyyətli dərəcədə etibarlı, real planlar irəli sürən, gözlənilməyən halları vaxtinda həll etməyə hazır olan planlaşdırma sistemində baş verir. İstənilən halda, bu cür büdcə xərcləri daimi olaraq daxili və kənar yoxlamalara və audit mexanizmlərinə tələbatların təxirə salınmazlığı və ya məxviliyindən asılı olmayaraq açıq olmalıdır. 33
Francois Melese, “Instruments for Measuring Accountability, Transparency and Control of Expenditures in the Security and Defence Sector,” presentation to the NATO-RACVIAC conference on Better Management of Defence Resources, Including Building Integrity in the
34
Bu nümunə hərbi büdcələmənin və maliyyə idarəetməsinin təkmilləşməsinə yönəlmiş prosess yanaşmasıdır. Dəstəkləyici təşkilati dəyişikliklər nümunəsi üçün Haşiyə 17.1-ə bax. Yüklə 2,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|