486
m s l oldu u üçün kims ni öz
si m s l si q d r
narahat etmir. Bu bar d h tta 1400 il vv l, h l f lak t
olmadan v insanlar onun n dem k oldu unu
bilm dikl ri zamanda, Quranın " l- nbiya" sur sinin 30-
cu ay sind bel qeyd olunmu du: "M g r kafir olanlar
göyl Yer biti ik ik n Bizim onları ayırdı ımızı, h r bir
canlını sudan yaratdı ımızı bilmirl rmi?! Yen d iman
g tirm zl r? (Göyl r ilk yaradılı da bir - birin biti ik bir
t b q oldu u halda, onların arası hava il açılıb, yeddi
t b q y ayrılmı , Yerd bir t b q ik n sonra yeddi
t b q y bölünmü dür. Bu, Allahın qüdr t v
z m tini
sübut ed n n tutarlı d lill rd ndir)" Bir ba qa – " l-Rum"
sur sinin 41-ci ay sind is insanların bu lahi düzülü
l l g tir c yi bar d
b rdarlıq olunur: " nsanların öz
ll ri il etdikl ri üzünd n, quruda v suda f sad, pozuntu
m l g l r (b zi yerl rd quraqlıq, qıtlıq olar, b zil rind
z r rli ya ı lar ya ar, z lz l ba ver r, d nizl rd
g mil r batar) ki, Allah bununla onlara etdikl rini b zi
günahların c zasını daddırsın v b lk onlar tövb edib
pis yoldan qayıtsınlar". Amma ekologiyanı f lak t
h ddin sürükl y n insanlıq h r cür t bii f lak tl rl
üzl
s d , bu ona d rs olmur.
487
12.1. Çirkl nmi sular
H r il s naye v k nd t s rrüfatında (irriqasiyada)
istifad üçün 1992-1993-cü ill rd s thd n (15-15,6 mlrd
m
3
) v yeraltı su m nb l rind n (1,21,25mlrd m
3
)
t qrib n 16-16,6 mlrd m
3
su götürülürdü. Su s rfi 11,45 -
13,7 mlrd m
3
arasında idi ki, bunun 344 - 400 mln m
3
-i
m i
t sektorunda, 3325 - 3434 mln m
3
-i s nayed v
7641 - 9700 mln m
3
irriqasiyaya (susuz torpaqların
kanallar vasit sil suvarılması) s rf olunurdu. T miz
suyun miqdarında itkil r 3,04 - 4mlrd m
3
t
kil edir, buna
da
sas n suvarma n qliyyatında v su paylama
sisteml rind rast g linir ki, birinci kifay t q d r düz
istiqam t malik deyil, sonuncu is pis texniki
raitd dir.
Sudan istifad nin h cmi ild 4,3-5,17 mlrd m
3
- dir, bunun
3,8 - 4,56 mlrd m
3
- i standart t miz sudur, 0,28 - 0,325
mlrd m
3
- i spesifikasiyaya m ruz qalan sudur, 0,25 - 0,35
mlrd m
3
- i çirkl nmi su axınıdır. Çirkl nmi suyun sas
s b bkarları m i
t sektoru, b l diyy xidm tl ri (0,2
mlrd m
3
) v h mçinin s nayedir (0,5-0,6 mlrd m
3
). Kür v
Araz çayları v ardınca X z r d nizi çirkl nm nin t sirin
daha çox m ruz qalmı lar. Kür v Araz çaylarının suları
Az rbaycanın
sas urbanizasiyala mı
razil rinin -
Bakı, Sumqayıt,
irvan v Ming çevirin içm li su il
488
t chizat m nb yidir. M s l burasındadır ki, adı ç kil n
çaylar tranzitdirl r v Az rbaycana qon u ölk l rd n –
Türkiy , Gürcüstan v Erm nistandan axıb g lir.
Gürcüstan v Erm nistanda Kür, Araz v onların
qolları h dd n çox çirkl nib. Orta hesabla Gürcüstan
razisind Kür hövz sin ild 3 mlrd m
3
tullantı suyu
axıdılıb. 1992-1994-cü ill rd fenolun orta illik
konsentrasiyası Az rbaycanın Gürcüstan s rh ddind
yerl
n ıxlı k ndi yaxınlı ında 13-17 maksimal qatılı a
(MQ), neft m hsullarınınkı is 1,5 - 2 maksimal
konsentrasiyaya b r b r idi. stifad y yararsız tullantı
sularının çaya axıdılması oksigenin normadan 2-3 d f
artıq biokimy vi istifad sinin k skin artmasına s b b olur.
Gürcüstandan g l n Alazan v
ori çayları Ming çevir su
anbarına axır. Bu çayların orta su s rfi 10,6-6,7 min
m
3
/san-dir. Gürcüstan Hidrometeorologiya Komit sin
sas n Alazan v
ori çayında ammonium azotunun
miqdarı maksmal konsentrasiyadan 1-4 v 2-7 d f çox,
uy un olaraq neft m hsullarının miqdarı maksimal
konsentrasiyadan 2-6 v 2-10 d f çox v fenollar 15-20
v 5-18 d f çoxdur.
Kürün sa qolu olan Akstafaçay Erm nistandan
ba layaraq çirkl nmi dir. Onun orta su s rfi 8,5 m
3
/san -
489
dir. Bu çayın çirkl nm sinin sas m nb yi Erm nistanda
cevan v Dilican
h rl rind ki s naye mü ssis l ri,
h mçinin hali m skunla an razil rd m i
t tullantı
sularıdır. Burada nitratların miqdarı 1 - 3 maksimal
qatılı a (MQ), azot ammonyakının miqdarı 2 - 5 MQ, neft
m hsullarının miqdarı 1 - 1,3 MQ, misin miqdarı - 80
MQ-dır. Bundan lav Akstafaçay Az rbaycan
Respublikasının Qazax v Akstafa
h rl rinin s naye v
m i
t tullantı suları il çirkl ndirilib. Kür çayı sas n
Az rbaycanın daxilind
mkir, G nc , Ming çevir,
Yevlax, Z rdab, irvan v dig r
h rl rin m i
t tullantı
suları il çirkl ndirilib. Kür çayına h r il axıdılan istifad y
yararsız tullantı sularının miqdarı 25 - 30 mlrd m
3
arasındadır. Araz çayı v qolları h m Erm nistan, h m
d Az rbaycan
razil rind çirkl ndirilib. Çirkl nm nin
sas hiss si Araz çayına Razdan, B rgu adçay,
Oxçuçay, Naxçıvançay, B sitçay qollarından axıdılır.
Razdan çayı Erm nistanın Razdan termoelektrik zavodu,
Polivinilasetat istehsalat birliyi, Nairid istehsalat v
t dqiqat birliyi, in zavodu, elektrik enerjisi zavodu,
m i
t - kimya zavodu, Kapakar alüminium zavodu v
dig r s naye mü ssis l rind n axıdılan tullantı sularla
çirkl ndirilib. Oxçuçay is Kvajaran mis molibden zavodu
Dostları ilə paylaş: |