490
v Kafan mis filizi fabrikinin s naye tullantı suları il
çirkl nmi ölü çaydır. Erm nistan v Az rbaycan milli
komit l rinin m lumatlarına
sas n Oxçuçayda mis,
d mir v molibdenin miqdarı normadan on v h tta yüz
d f çoxdur. Sovet ttifaqının da ılması v Enm rnistanın
elan olunmamı müharib si n tic sind çay
m qs dyönlü
kild çirkl ndirilir. Erm nistana qar ı
yürüdül n hüquqi iddialar heç bir müsb t n tic l r
verm yib. Beyn lxalq hüquq t
kilatlarının v ekoloji
t
kilatların müdaxil si z ruri hesab olunur.
12.3. Ekoloji qloballa manın t zahür formaları
Qloballa ma prosesinin n müxt lif istiqam t,
strategiya v
t zahürl ri ciddi t dqiq olunur.
Qloballa manın iqtisadi, siyasi, m d ni, informasiya,
geosiyasi, demoqrafik v s. sah l rd do urdu u
prosesl r diqq t ayrılır, çoxlu t dqiqatlar h sr edilir,
beyn lxalq simpozium v konfranslar keçirilir. srin
sonlarında qlobal geosiyasi m kanda ba ver n d yi ik-
likl rin ekoloji n tic l ri v perspektivd t zahürl ri dünya
elmi ictimaiyy tini ciddi dü ündürm lidir. Bir-birin qar ı
duran iki dünya sisteminin da ılması, lokal
sivilizasiyaların qar ıdurmasını gücl ndirdi. Onların qlobal
491
h rbi münaqi
y çevrilm si istiqam tind Q rb öz
imkanlarından istifad edir. Lakin lokal görün n
münaqi
l rin qlobal ekoloji t hlük do urması
aspektinin t hlili kölg d qalmı dır. H r nec q bul edils
d , bu gün planetimizd bütün sah l rd bir-biri il sıx
çu la an, bir-birin qar ı duran iki dünya sisteminin
da ılması, lokal sivilizasiyaların qar ıdurmasını
gücl ndirdi.
Dünyanın inki afında t bii-ekoloji faktorların rolu, tarixi
m rh l l r bir-birini v z etdikc yüks l n x tl inki af
etmi dir. H m d faktorların ümumb
ri xarakteri d
get-ged geni l nmi dir. Qlobal ekoloji böhranlar
planetd ba ver n müharib v münaqi
l rl bilavasit
ba lı olmu dur. Üçüncü minilliyin astanasında dünyanın
üzl
diyi ekoloji böhran öz d rinliyi v
hat si il xüsusil
k skin xarakter da ıyır. Bu da ekoloji m kanın
qloballa ma s viyy sinin daha yüks k x tt çatması il
laq dardır. Ekoloji m kanın qloballa ması a a ıdakı
sas formalarda t zahür edir:
1. ntensiv beyn lxalq mübadil nin formala ması
n tic sind , el c d xarici investisiyaların f al t tbiqi il
sas t bii ehtiyatların bütün növl rinin dünya miqyasında
birg istifad si v m nims nilm si (m s l n, neft, neft
492
m hsulları, t bii qaz, lvan v qara metallurgiya, b zi
rzaq m hsullarının növl ri v s.);
2. Qlobal miqyasda planet ziyan g tir n, ozon
t b q sin t hlük yaradan s b bl rin, b
riyy tin
dayanıqlı inki afa keçm sinin mü yy n edilmi v
dünyanın ks r ölk l rind h yata keçiril n qlobal ekoloji
siyas tin realla dırılması sah sind görül n i l r;
3. Qlobal v lokal n qliyyat
b k l ri v n qliyyat
d hlizl ri (hava, d niz v s.);
4. Beyn lxalq ekoloji standart v normaların q bul
edilm si, icrasına n zar t v onların pozulmasına t tbiq
edil n sanksiyalar sisteminin movcudlu u;
5. T bii, ekoloji v texnogen f lak tl rin n tic l rinin
(m s: Çernobıl AES, z lz l l r v s.) birg beyn lxalq
s yl rl aradan qaldırılması praktikası;
6. Dünya dövl tl rinin rolu v m suliyy tl rinin
artırılması, qlobal miqyaslı t dbirl r d st k verilm si
m qs dil beyn lxalq ekoloji struktur v fondların (m s:
Beyn lxalq ekoloji fond) yaradılması.
Da lıq Qaraba münaqi
sinin Az rbaycanın v
dolayısı yolla bölg d v qlobal miqyasda t bi t
vurdu u ziyan statistik göst ricil rd
ksini tapmı dır. Bu
baxımdan mövcud olan (az da olsa) t dqiqatlara
493
dayaqlanaraq münaqi
nin ekoloji aspektl rinin
beyn lxalq ekoloji problem kimi haqlı qabardılması günün
n mühüm m s l l rind ndir. Münaqi
nin günahkarları
planetin t bi tin q sd etm k baxımından ekoloji
terrorizmd ittiham olunmalıdırlar. Qloballa ma
prosesind ilk d f olaraq dünyanın ümumi taleyinin
formala masından danı ılırsa, Da lıq Qaraba t bi tin
qar ı tör dilmi cinay tl r d m hz bu kontekstd n
beyn lxalq ekoloji fondun siyas tind
ksini tapmalıdır.
494
13. Ekoloji siyas tin sas istiqam tl ri, sabit inki afa
keçid v ekoloji probleml rin h lli.
13.1. Az rbaycan Respublikasında ekoloji siyas tin
sas istiqam tl ri
Az rbaycan Respublikası z ngin t bii s rv tl r v
inki af etmi s naye sah l rin malik olan bir dövl tdir.
Lakin uzun ill rd n b ri yı ılıb qalmı ekoloji probleml r
vaxtında öz h llini tapmadı ı üçün Respublikamızın traf
mühiti h ddind n artıq çirkl ndirilmi dir. Hazırda
respublikamızda h llini t cili t l b ed n bir sıra ekoloji
probleml r vardır: su hövz l rinin, o cüml d n X z r
d nizinin m i
t v s naye sularının tullantıları il
çirkl ndirilm si, X z r d nizinin s viyy sinin d yi m si
il
laq dar vurulan ziyanlar, atmosfer havasına z r rli
qazların yol veril n normadan artıq atılması,
biomüxt lifliyin azalması, torpaqların eroziyaya u raması
v
oranla ması, s naye v m i
t tullantılarının
utilizasiyası v s.
1992-ci ild Birl
mi Mill tl r T
kilatının t
bbüsü
il Rio-de-Janeyro
h rind keçirilmi beyn lxalq
konfransda qeyd edildiyi kimi, dünyanın g l c k inki afı
ilk növb d ekoloji probleml rin nec h ll olunmasından
asılı olacaqdır. Bu konfransda dünyada mövcud olan
Dostları ilə paylaş: |