482
mkR/saat, payız mövsümünd is 6-13 mkR/saat
arasında d yi ir. Günd lik radiasiya fonu is 6-14
mkR/saat arasında (t bii fon daxilind ) mü ahid edilir.
G nc -Qazax zonasında günd lik radiasiya fonunun
göst ricil ri a a ıdakı kimi d yi ir: qı da 7-12 mkR/saat,
yazda 7-13 mkR/saat, yayda 6-16 mkR/saat, payızda is
6-14 mkR/saat. Göründüyü kimi mövsüml r üzr bu
zonada günd lik radiasiya fonunun göst ricil rind el d
böyük d yi iklikl r ba vermir. Ümumilikd is G nc -
Qazax zonasında günd lik radiasiya fonu 6-16 mkR/saat
arasında d yi ir v t bii fondan kiçik k naraçıxmalarla
mü ahid olunsa da, bunlar mövsümi xarakter da ıyır.
Zaqatala-
ki, amaxı-Quba zonasında da süxurlarının
fiziki-kimy vi xüsusiyy tl rind n asılı olaraq t bii fon
dig r zonalara nisb t n yüks kdir. Bel ki, bu zonanın
günd lik radiasiya fon göst ricil ri qı mövsümünd 7-23
mkR/saat, yaz mövsümünd 7-23 mkR/saat, yay
mövsümünd 9-23 mkR/saat, payız mövsümünd is 7-
23 mkR/saat olmu dur. Bu zonada günd lik radiasiya
fonu göst ricil rinin yüks k olmasına baxmayaraq, t bii
fon daxilind (7-23 mkR/saat) d yi ir. M rk zi Aran
zonasındakı
m nt q l rd n daxil olan mü ahid
m lumatlarına sas n bu zonada günd lik radiasiya fonu
483
mövsüml r üzr a a ıdakı kimi d yi ir: qı da 6-15
mkR/saat, yazda 6-15 mkR/saat, yayda 6-17 mkR/saat,
payızda is 6-16 mkR/saat olmu dur. Bütün
mövsuml rd bu zonada kiçik amplitudalarda
k naraçıxmalar mü ahid olunur, lakin bunlar mövsümi
xarakter da ıyır. Ümumilikd is bu zonada günd lik
radiasiya fonu (6-17 mkR/saat) t bii fon daxilind d yi ir.
L nk ran-Astara zonasında günd lik radiasiya fonu qı
mövsümünd 5-16 mkR/saat, yaz mövsümünd 5-15
mkR/saat, yay mövsümünd 8-17 mkR/saat, payız
mövsümünd 5-18 mkR/saat arasında d yi ir. Bu zonada
günd lik radiasiya fonu (5-18 mkR/saat) t bii fon
daxilind d yi ir. T bii fondan cüzi k naraçıxmalar
mü ahid olunsa da, bu mövsümi xarakter da ıyır.
tmosfer aerozollarının ümumi -radioaktivliyi üzr
mü ahid l r ölk nin 11 m nt q sind (Bakı, Sumqayıt,
G nc , L nk ran, Zaqatala,
ki, Quba, Naxçıvan,
A stafa, A cab di v Neft da larında) aparılır.
Ümumilikd respublika razisind radiasiya s viyy si
t bii fon daxilind d yi ir.
484
12. Ekoloji f sadların t bi td ki enerji tarazlı ına
t siri
H l
I
srd aliml r t bii müvazin tin m hz
insanlar t r find n pozulmasını k
f etdil r. Onlar bunun
a ır f sadlar yetir c yini sübut etm y v bunun
qar ısının alınması proqramlarını i l yib hazırlama a
ba ladılar. Lakin bütün bunlar kapital v biznes
maraqlarına uy un g lm diyi üçün el proqram olaraq da
qaldı, h yata keçirilm di. Amma el bir va t g ldi ki,
kapital v biznes ekologiyaya ist nil n diqq ti yön ltm y
hazır oldu. Va tında aliml r sosial ekologiya bar d d
danı ma a ba ladılar. Bu elmi sah
h rl rin m kanca
müt
kkilliyinin v mü t lif sosial qrupların
h rl rd
m skunla masının iqtisadi r qab td n asılılı ını
göst rirdi. Sosial ekologiya t kc
traf mühiti sistemli
öyr nm di, h m d insan c miyy ti il
traf mühitin
qar ılıqlı
laq sinin sosial me anizml rini ara dırdı.
M qs d ekologiyanın qar ısında mane ola bil c k bütün
s b bl ri aradan qaldırmaq idi. Onlar insan v t bi t
arasındakı qar ılıqlı münasib tl rin idar edilm si v
rasionalla dırılması bar d m s l l r hazırlayırdılar.
Ekoloqların böyük bir qismi ekoloji böhranın ilkin s b bini
elmi-te niki t r qqid görm y ba lamı dı. Dig r bir
485
qisim is elmi-te nologiyanın l
v olunmasını yo , onu
yenid n qurma ı,
traf mühiti çirkl ndirm y g tirib
çı aran te noloji s hvl ri etm m yi, yeni n qliyyat,
energetika v sair sisteml r yaratma ı t klif edirdi. Onlar
Yerin atmosferind istilik yaradan amill rin tarazlı ının
pozuldu unu da bildirir v h lli yollarını göst rirl r.
slind yer isti ana sistemi il qızdırılır. Y ni, Gün
d n
g l n
üalar birba a, mane siz g lib yer çatdıqda
burada m nfi 20 d r c d n artıq h rar t yarada bilmir.
Amma yerd n 25 kilometr yüks klikd su buxarı, karbon,
metan, ozon v s. qazlardan ibar t üsusi ozon t b q si
öz t rkibin gör bu m s l d mühüm rol oynayır v
h rar ti artırır. Yerd n
ks olunan üalar geriy
qayıtdıqda ozon t b q si onu bir d Yer qaytarır v bu
zaman Yerd h rar t +39 d r c selsiy yüks lir. g r
ozon t b q si olmazsa Yerd d Marsda oldu u kimi
daim buz v
a ta yaranar, su maye halına dü m z.
Qlobal istil
m y
sas s b b isti ana effekti yaradan bu
atmosfer qatında karbon qazının v metanın miqdarının
artmasıdır. Çünki bu zaman ozon qatı nazilmi v ziyy t
dü ür. Bunun qar ısını almaqdan ötrü insanlıq daha az
karbon yarada bil c k istehsala v istehlaka üstünlük
verm lidir. Amma bu ictimai v b
ri h miyy t da ıyan
Dostları ilə paylaş: |