Муса гасымлы
Yüklə 1,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
49 yerlərində baş vermiş milli qırğın törədənləri kəskin tənqid etmiş və milliyyətindən asılı olmayaraq Azərbaycan zəhmətkeşlərini qardaşlığa, dostluğa və həmrəyliyə çağırmışdır. 1918-ci il aprelin 25-də Bakı fəhlə, əsgər və matros sovetinin iclasının qərarı ilə Bakı Xalq Komissarları Soveti yaradıldı. Azərbaycanda və bütün Zaqfaqaziyada ilk sovet hakimiyyəti olmuş Bakı Xalq Komissarları Sovetinin tərkibinə S.Şaumyan, P.Caparidze, İ.Fioletov və b. ilə yanaşı N.Nərima- nov da daxil olmuş və ona şəhər təsərrüfatı komissarı vəzifəsi tapşırılmışdır. N.Nərimanov ilk gündən bir komissar kimi şəhə- rin sanitar vəziyyəti ilə tanış olmağa başlamış, xəstəxanalara, məktəblərə, müəssisələrə getmişdir. Bakı dəmir yolunun ikinci stansiyasında məskunlaşmış Quba və Müğan qaçqınlarının vəziyyəti ilə tanış olmuş, əmək intizamını möhkəmləndirmək haqqında Xalq Şəhər Təsərrüfatı Komissarlığı üzrə əmri imzalamışdır. 1918-ci il mayın 26-28-də Bakı qəzası kəndli deputatları sovetlərinin qurultayı keçirildi. N.Nərimanov bu qurultaya sədrlik etmiş, onu təbrik nitqi ilə açmış, ikinci iclasında hakimiyyət məsələsi haqqında məruzə etmişdir. O, məruzəsində qeyd etmişdir ki, indiki hökuməti hiss etmək üçün onun fəaliyyətinə nəzər salmalıyıq. Köhnə hökumət istibdad hökuməti idi, «heç müstəbid istəməz ki, onun əlinin altında olan əhali gözüaçıq olsun…». Sonra o, Rusiya inqilabının köhnə hökumətin iç üzünü açması və onu devirməsi, yeni hökumətin yaradılması haqqında kəndlilərə məlumat vermişdir. N.Nərimanov məruzəsində hakimiyyətin yeni hökumətə – bolşeviklərə keçdiyini qeyd edərək deyir: «İxtiyar və hökumət biz bolşeviklərin, yəni camaatın əlinə keçdi. Bu hökumət nə tələb edir? Bu hökumət çalışır ki, Rusiyada inqilab hiss olunsun, camaata yer verilsin, fəhlələr 8 saat işləsin, çox məvacib alsınlar,… fabriklər milliləşdirilsin». Qurultay Bakı qəzası Kəndli Deputatları Sovetinin 15 nəfərdən ibarət İcraiyyə 50 Komitəsini seçdi. Onun tərkibinə M.Əzizbəyov, D.Bünyadzadə, M.Vəzirov ilə yanaşı N.Nərimanov da daxil olmuşdur. N.Nərimanov 1918-ci ilin iyununda Bakıda sovet haki- miyyəti çətin vəziyyətə düşdüyü zaman ağır xəstələnmişdir. Bu vaxt onun xəstələnməsi haqqında «Hümmət» qəzeti məlumat vermişdir. N.Nərimanov xəstəliynin ağırlığına görə həkimlərin məsləhəti ilə Həştərxana getmişdir. 1918-1919-cu illərdə N.Nərimanov Həştərxan şəhərində fəaliyyət göstərmişdir. N.Nərimanov Həştərxan Quberniya İcraiyyə Komitəsinin hərbi-sanitar, maarif şöbələrinin müdiri, Həştərxanda təşkil edilmiş Zaqafqaziya müsəlmanları işləri üzrə komissar vəzifələrinə təyin olunmuşdur. N.Nərimanov «Hümmət» təşkilatının Həştərxan bürosunu yaratmış və ona başçılıq etmiş, eyni zamanda 1919-cu ilin mayından 1920-ci ilin mayına qədər Həştərxanda çap olunmuş «Hümmət» qəzetini redaktə etmişdir. N.Nərimanov Həştərxanda dəfələrlə müsəlman qızıl əsgərləri, kommunistləri, qadınları, ruhaniləri, müəllimləri və fəhlələrinin iclaslarında, yığıncaqlarında, kurslarında müxtəlif mövzuda təbliğat xarakterli çıxış və məruzələr etmiş, onlara Rusiyada və bütün dünyada baş verən hadisələrdən ətraflı danışmışdır. N.Nərimanov bu dövrdə daim Azərbaycan zəhmətkeşləri ilə əlaqə saxlamış və burada baş verən hadisələr haqqında məlumatlar almışdır. Onun yazdığı və imzaladığı «Zaqafqaziyaya biz nə şüarla gedirik», «Qafqaz fəhlə və kəndlilərinə» müraciətləri Bakıya göndərilmişdir. O, bu müraciətlərdə Qafqaz və Zaqafqaziya zəhmətkeşlərini xarici müdaxiləçiləri öz torpaqlarından qovmağa, fəhlə-kəndli hökuməti olan sovetləri qurmağa və kapitalist-mülkədar hakimiyyətinə qarşı çıxmağa çağırmışdır. N.Nərimanov 1919-cu il iyunun axırlarında RK(b)P MK tərəfindən Moskvaya çağırılmışdır. O, ilk dəfə olaraq burada RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri V.İ.Leninlə görüşmüşdür. O, V.İ.Leninlə Qafqazda baş verən hadisələr, 51 sovet hakimiyyəti uğrunda mübarizə problemləri, kommunistlə- rin fəaliyyəti, Şərqdə sovet hakimiyyəti və s. məsələlər haqqında ətraflı söhbət etmişdir. V.İ.Lenin ilk dəqiqələrdən hiss edir ki, onun həmsöhbəti N.Nərimanov Şərq məsələlərini dərindən və incəlikləri ilə bilən bir şəxsdir. 1919-cu ilin iyulundan – 1920-ci ilin mayına qədər N.Nərimanov Moskvada müxtəlif vəzifələr daşımışdır: RSFSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığının Yaxın Şərq şöbəsinin müdiri, RSFSR Xalq Milli İşlər Komissarının müavini və komissarlığın kollegiya üzvü. O, eyni zamanda bu dövrdə Moskvada keçirilən iclas və müşavirələrdə iştirak etmiş, məruzə və nitq söyləmişdir. Millətlər Komissarlığının müxtəlif məsələləri müzakirə etmiş bir sıra kollegiya iclasları onun sədrliyi altında keçmişdir. O dövrkü mətbuatda dərc olunmuş RSFSR xalq xarici işlər komissarı G.Çiçerin ilə birlikdə imzaladığı «Türkiyə fəhlə və kəndlilərinə», «Azərbaycan, Dağıstan və Gürcüstan kəndlilərinə», «İran fəhlə və kəndlilərinə» müraciətlərdə Türkiyə və İran zəhmətkeşlərini xarici müdaxiləçiləri ölkələrindən qovmağa, sultan və şah rejimini inqilab yolu ilə devirməyə, Sovet Rusiyası ilə əlaqələr yaratmağa, azərbaycanlıları, gürcüləri və Dağıstan zəhmətkeşlərinin əldə etdikləri azadlığı qoruyub saxlamağa, Denikinçilərə qarşı mübarizəyə çağırmışlar. 1919-cu il noyabrın 22-dən dekabrın 3-dək Moskvada keçirilən Şərq xalqları kommunist təşkilatlarının II Ümumrusiya qurultayında N.Nərimanov iştirak etmiş və Tatar-Başqırd muxtar respublikasının yaradılması haqqında çıxış etmişdir. O, bu çıxışında qeyd etmişdir ki, «sovet hakimiyyəti dəfələrlə hər bir xalqa müstəqillik vermək, muxtar respublika yaratmaq haqqında bəyanatlar vermişdir. Biz Tatar-Başqırd Muxtar Respublikasının yaranmasının əleyhinə deyilik, lakin onun sonralar burjua nümayəndələrinin əlinə keçməsindən qorxuruq. Bu məsələnin həllinə ehtiyala yanaşmaq lazımdır». Qurultay RK(b)P MK yanında Şərq xaqları kommunist təşkilatlarının Yüklə 1,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|