Муса Гасымов
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
Türkiyə - Azərbaycan əlaqələrində bir sıra qüsurlara da yol verilmişdir. Əvvəla, Azərbaycan - Türkiyə münasibətlərinin yaxşı olmasında istifadə edən bəzi qüvvələr hələ möhkəmlənməmiş Azərbaycan Respublikasını cənub qonşumuz olan İran və şimal qonşumuz olan Rusiyaya qarşı qoymağa çalışırdılar. Türkiyə ilə İran arasında mövcud olan müəyyən ixtilaflardan istifadə edən bu qüvvələr Azərbaycan - İran münasibətlərini soyuqlaşdırmağa səy edirdilər. Bütün bu cəhdlər baxmayaraq Türkiyə Rusiya ilə münasibətlərini kəskinləşdirmədi. O, ilk növbədə Rusiya ilə mehriban münasibətləri qaydaya salmağa çalışdı. İkincisi, “türkün türkdən başqa dostu yoxdur” kimi açıq-aşkar şüarlar söyləyənlər nəticə etibarilə Azərbaycan anlayışına, türkçülüyə Azərbaycançılığa və Azərbaycan dövlətçiliyinə zərbə vururdular. Azərbaycan ərazisində əsrlər boyu bərabərhüquqlu yaşayan, özlərini azərbaycanlı hesab edən və Azərbaycandan başqa heç bir vətən barədə düşünməyən milli azlıqlar tədricən soyuqlaşmağa başladılar. Ücüncüsü, müstəqillik illərində Türkiyə ilə qarşılıqlı münasibətlərdə diqqəti cəlb mənfi cəhətlərdən biri bəzi şəxslərin əvvələr bir "böyük qardaş " olan Rusiyadan çılğınlıqla uzaqlaşıb, digər bir "böyük qardaş "a - Türkiyəyə meyl etmələri ilə bağlı idi. Lakin Türkiyə qətiyyətlə bildirdi ki, o, böyük qardaş deyildir, bütün türk xalqları ilə ekiz və bərabər qardaşdır. Belə mövqenin böyük əhəmiyyəti vardı. Əks təqdirdə süni surətdə “böyük qardaş” yaratmaq cəhdləri xalqda ələ baxımlıq, öz qüvvələrinə və müstəqilliyə inamsızlıq, dövlət quruculuğunda fəal iştirak etməmək, qul psixologiyası yaradırdı. Dördüncüsü, tarix sübut edir ki, türklük yüz illərlə davam edən dəhşətli müstəmləkə zülmünə tab gətirdi, qədim dövlətçilik ənənəsini, mədəniyyətini və mənəvi dünyasını qoruyub saxlaya bildi. Türk xalqları arsında dirçəliş indi daha sürətlə gedir və onların arasında hərtərəfli qarşılıqlı əlaqələrin genişləndirilməsi zəruridir. Ancaq Adriatik dənizi sahillərindən Sakit okeana qədər yaşayan bütün türkləri birləşməyə, özünə qayıtmağa dünyaya sahib olmağa, böyük türk dövləti yaratmağa səsləyən açıq-aşkar emosional çağırışlar həm türkçülüyə, həm də başqa ölkələrlə dövlətlərarası münasibətlərin inkşafına xələl gətirirdi. Türkçülüyə belə bəsit və bayağı münasibət dünya sivilizasiyası tarixində özünəməxsus yer tutmuş digər xalqlarda türk xalqlarına qarşı xoş niyyət yaratmırdı və qısqanclığa artırırdı. 93 Diplomatiya tarixinin təcrübəsi sübut edir ki, dövlətlər arası münasibətlərin etnik amillər üzərində qurulması cəhdləri çox vaxt uzunmüddətli uğur qazandırmır və ona qarşı müxtəlif sərt bloklar yaradılır. Türk xalqları arasında hərtərəfli, xüsusən mədəni, humanitar əlaqələrin maneəsiz inkşafı vacibdir və təbii - tarixi prosesdir. Beşincisi, Azərbaycanın bir qütbdən - Rusiyadan sürətlə ayrılıb digər qütbə - Türkiyəyə meyl etməsi onsuzda strateji müttəfiq olan Rusiya ilə Ermənistanı daha da yaxınlaşdırır. Rusiya Azərbaycanı Ermənistan qarşısında aciz və zəif rəqib kimi qoymaqla ona dərs vermək istəyir. Belə şəraitdə Ermənistanın təcavüzkarlığına qarşı Türkiyənin hətta hərbi əməliyyatlara başlamasını, silahla qüvvə tətbiq etməsini tələb edən bəzi dairələr də var idi. Ermənistan Qafqazda Rusiyanın işğalçılıq siyasətində, milli-azadlıq hərəkatlarının yaradılmasında, türk, müsəlman xalqlarının əsarət altında alınmasında bir alət olmuşdur. Və bunun müqabilində Ermənistan Rusiyadan istədiyini almağa, yəni yeni torpaqlar ələ keçirib dənizdən-dənizə “Böyük Ermənistan” yaratmağa çalışır. Ermənistanla Rusiya arasında bağlanan siyasi, iqtisadi, texniki və hərbi yardım haqqında müqavilələr də məhz buna xidmət edir. Lakin ermənilərin əli ilə azərbaycanlıları, gürcüləri və Şərqin digər xalqlarını vurmaq əslində geniş mənada Rusiyanın mənafelərinə ziddir. Çünki Rusiyanın tarixən yeritdiyi və yenə də əl çəkə bilmədiyi imperiya təfəkkürlü siyasət Moskva ilə hətta keçmiş müttəfiqləri, indi isə yaxın qonşuları arasında qarşıdurma, açıq-aşkar düşmənçilik yaratmışdır. Rusiyanın keçmişdə eyni dövlətin daxilində olduğu Ukrayna, Latviya, Litva, Estoniya, Moldova, Orta Asiya dövlətləri, Azərbaycan, Gürcüstan və b. ilə münasibətləri rəvan deyildir. Rusiya yeritdiyi zorakı, iddialı və təzyiqli xarici siyasəti sayəsində dost olmayan dövlətlər əhatəsində qalmışdır. Digər tərəfdən, Rusiya Federasiyasının daxilindəki türk, müsəlman xalqları amilini də nəzərdən qaçırmaq olmaz. Mövcud reallıq Moskvanın yaxın qonşuları, o cümlədən, türk, müsəlman xalqları ilə normal münasibətlərini tələb etsə də, Kreml bundan hələ çox uzaqdır. Deməli , belə şəraitdə Ermənistan Rusiya - Türkiyə qarşıdurmasını, hətta münaqişəsini törətmək, buna xristian - müsəlman xarakteri verməklə Qərb dövlətlərini də cəlb etməyə səy göstərir. Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzkarlıq siyasətində Türkiyənin tutduğu mövqe mövcud şəraitdə onun dövlət və milli mənafelərinə xidmət edir və hərbi əməliyyatlara qoşulmamaq 94 düzgündür. Ankaraya Qərb ölkələrinin, xüsusən ABŞ-ın etdiyi müəyyən təsiri də unutmaq olmaz. Erməni diasporunun böyük olduğu ölkələr Türkiyəyə ciddi diplomatik təzyiqlər göstərirlər. Azərbaycan - Türkiyə münasibətlərinin geniş prespektivləri vardır. Bu münasibətlərin deyişən dünya reallıqlarına uyğun olaraq iki tərəfli siyasi (məsləhətləşmələr, beynəlxalq və regional təşkilatlarda mövqelərin uyğunlaşdırılması, diplomatik-siyasi sənədlərin imzalanması və s.), iqtisadi,hərbi, elmi-texniki, mədəni və humanitar sahələrdə böyük potensialı toplanmışdır. Onların hərəkətə gətirilməsi, münasibətlərin emosiyalardan uzaq, ciddi əsasda inkişaf etdirilməsi zəruridir. 1991-ci il noyabrın 11-də Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini tanıyan ilk dövlət kimi Türkiyə 1992-ci il yanvarın 14- də diplomatik münasibətlər qurdu və 1992-ci ilin martında Türkiyə prezidenti Turqut Ozalın səfəri SSRİ tərkibində münasibətlərin inkişafı üçün şərait yaratdısa da, bu münasibətlər xeyli məhdud idi. Müstəqillik e’lan edildikdən sonrakı ilk vaxtlarda iki ölkə arasındakı münasibətlər kifayət qədər səmərəli deyildi. Bu,əsasən SSRİ dağıdıldıqdan sonra Azərbaycanda mövcud olan rejimlə bağlı idi. Türkiyə ilə geniş əlaqələr 1992-ci il 14 may hadisələrindən sonra qurulmağa başladı. 1992-ci ildə Türkiyənin baş naziri S.Dəmirəlin, xarici işlər naziri H.Çətinin, Türkiyə Böyük Millət Məclisin deputatlarına Azərbaycana səfərləri iki ölkə arasındakı çoxsahəli münasibətləri yeni əsasda inkişafı üçün zəmin hazırladı. Öz növbəsində 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası prezidenti Ə.Elçibəyin və palamentin sədri İ.Qəmbərin Türkiyə Respublikasına səfərləri bu dövr üçün qarşılıqlı siyasi münasibətlərin inkişaf dinamikasını səciyyələndirən əsas amillərdən hesablana bilər. 1993-cü ilin dekabrında Respublika parlamentinin sədri R.Quliyev Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri H.Cindorukun də’vəti ilə Türkiyəyə qısa müddəti rəsmi səfər etdi. Səfər zamanı ikitərəfli münasibətlər, regionda sülh və təhlükəsizliyin qorunması məsələləri müzakirə olundu. Həmin ilin dekabrında Azərbaycanın nümayəndə hey’əti Türkiyə Böyük Millət Məclisinin də’vəti ilə Türkiyəyə səfər etdi. Səfər zamanı keçirilən çoxsaylı görüşlər ikitərəfli əlaqələrin inkişafında müsbət rol oynadı. Siyasi münasibətlərin vəziyyəti iki ölkə arasında ticarət-iqtisadi, elmi-texniki, mədəni və humanitar 95 Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|