Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
« Şimali Azərbaycanın Bakı, Ordubad, Gəncə, Naxçıvan şəhər- l ərində, o cümlədən Ermənistan, Dağıstan, Gürcüstanda yaşa- yan 228-d ək farsca yazan azərbaycanlı» [102, s.61] şairlər haqqında bilgilər vardır. Əsər Azərbaycan ədəbiyyatının gör- k əmli nümayəndələri olan X.Şirvani, Z.Şirvani, A.Bakıxanov, S.Ə.Şirvani, X.Natəvan, S.Nigari və başqalarının həyat və fəa- liyy ətləri haqqında dəyərli məlumatlar əldə etməyə imkan ve- rir. Az ərbaycanın qədim dövrlərdən XIX əsrin əvvəllərinə qə- d ər yaşayıb-yaratmış görkəmli şəxsiyyətlərinin tərcümeyi-hal- ları Çingiz Qacarın əsərində daha dolğun işıqlandırılmışdır. T əzkirə səciyyəli əsərdə ədib, alim, filosof, şair, rəssam, me- mar, musiqişünas, dövlət xadimləri, sərkərdə və digər sahələ- rin tanınmış insanlarının həyat və fəaliyyətləri konkret dəlil- l ərlə əsaslandırılıb öyrənilmişdir. Müəllif qədim və orta əsr m ənbələrinə, çağdaş dövrün alimlərinin əsərlərinə və digər eti- barlı mənbələrə əsaslanmaqla hər bir şəxsiyyətin tərcümeyi- halını dolğun şəkildə canlandırmağa müvəffəq olmuşdur. O, XV əsrin böyük siyasi xadimi və sərkərdəsi olmuş Uzun Hə- s ən haqqında onun sarayında səfir olmuş Venesiya diplomatı Ambrozio Kontarininin yol qeydl ərindən nümunə gətirərək ya- zır: «Uzun Həsən çox yeyir, az qala fasiləsiz olaraq şərab içir v ə öz qonaqlarına qulluq etməyi sevir. Onun yanında həmişə r əqqasələr və müğənnilər olur. Onlar onun əmri ilə oxuyub-oy- nayırlar. Ümumiyyətlə, o, şən xasiyyətli, arıq, ucaboy, qırmızı sif ət bir kişidir və üzündə tatar çizgiləri var» [131, s.188]. Yax ın Şərq, eləcə də Azərbaycan ədəbiyyatında geniş ya- yılmış lirik şeir növü olan rübailərdə şairin dünyagörüşü, onu əhatə edən mühit və insanlardan aldığı təəssüratı, arzu və is- t əkləri, öz dövrünün ictimai-iqtisadi durumu ifadə olunur ki, bun ları da xatirə ədəbiyyatının ilkin qaynaqları hesab etmək olar. «Rübail ərdə həm məhəbbət, vüsal, hicran, həm didaktik n əsihətlər, həm zəmanədən və vəziyyətdən şikayətlər, həm fəl- s əfi hikmətamiz mülahizələr, həm təbiət mənzərələri, bir sözlə 14 şairin ümid və arzuları, hər bir ruhi təəssüratı geniş şəkildə öz əksini tapır» [208, s.4]. Ədəbiyyatşünas Məmmədağa Sultanov doğru olaraq qeyd etmişdir ki, «çox zaman rübaidən danışanda XI əsrin böyük mütərcimi, alim-şair Ömər Xəyyam yad edilir. Onun rübail əri yeganə tamamlanmış əsər kimi nümunə göstə- rilir. Bu, əlbəttə tarixin Xəyyam taleyinə bəxş etdiyi bir töhfə- dir. Halbuki, Az ərbaycanda rübai bir janr kimi meydana gəl- diyi zaman h ələ Xəyyam anadan olmamışdı» [208, s.4]. XI əsr Az ərbaycan şairi Qətran Təbrizi (1012-1088) Ömər Xəyyam- dan çox-çox əvvəl məharətlə qələmə aldığı rübailər müəlli- fidir. Rübail ərin əksəriyyəti onun qəlb istirablarını ifadə edir. Ancaq s ənin ilə qəlbim olur şad, Çünki v əslindədir bilirəm murad. Ür əyim kədərlə dolanda hərdəm, X əyalın kədərdən eləyir azad [208, s.12]. B əxtə bax, mənimlə düz gəlmir aləm, Hamı düşmən olmuş, yox bircə həmdəm. M ənimtək görəsən bir bədbəxt varmı, Yardan ayrı düşüb çəksin dərdü qəm?! [208, s.13]. Q.T əbrizinin bir qisim rübailərində hərəkət, dinamika nə- z əri cəlb edir: M əni ölmüş görsən, yanımda dayan, Diqq ətlə nəzər sal, həsrətimlə yan! Əyləş başım üstə ahəstə söylə: «S əni öldürməyə oldum peşiman» [208, s.16]. M əşhur rübai ustadı Ömər Xəyyam haqqında ədəbiyyatşü- nas Y.Bertelsin 21 iyun 1935-ci ild ə Leninqradda (indiki Sankt-Pe terburq) yazdığı eyniadlı məqaləsində şairin irsi hər- t ərəfli və geniş şəkildə araşdırılmışdır. Alim Xəyyam rübailə- rini n əşr edən xarici müəlliflərin tədqiqatlarından, əsərlərinin İngiltərədə, Amerikada və digər ölkələrdə nəşr tarixindən bəhs ed ərək Xəyyamın mənşəyi, rübailəri haqqında mübahisəli fi- kirl ərin şərhinə çalışır. Böyük şairdən bəhs olunan məqalələr- 15 d ə o, Heyne, Volter, Əbül Əla Müərri, Spenser və digərləri ilə müqayis ə edilir. Bertels bütün bu müqayisələrə tənqidi yanaşır v ə qeyd edir ki, Ömər Xəyyamı «Qərbin və Şərqin bütün bö- yük adamları ilə sevinə-sevinə müqayisə etmək xəstəliyinə çox larının tutulduğu bir zamanda birdən açıq ağlın birinci xə- b ərdarlığı gürladı. 1897-ci ildə Peterburq Universitetinin pro- fessoru V.A.Zuqovski «Öm ər Xəyyam və «gəzici» rübailər» adlı məqaləsini nəşr edir. Bu məqalədə Zuqovski birinci dəfə olaraq X əyyam haqqında ən qədim tərcümeyi-hal məlumatını d ərc edir ki, bunlar İran təzkirəçilərinin sonra yazılmış pompil- yativ əsərlərindən alınan və o zamana qədər şərqşünaslar ara- sında belə sərbəst gəzən lətifələrə ağır zərbə endirir. İkincisi, b əlkə də ən əhəmiyyətlisi olaraq Zuqovski göstərir ki, o zaman ən yaxşı nəşriyyatlardan sayılan Niqola və Uinfildin nəşriyya- tındakı rübailərdən 82-si nəinki Xəyyama isnad verilir, həm- çinin bunlara dig ər şairlərin, Zuqovskinin hesabı ilə 46 şairin külliyyatında təsadüf edilir ki, bu şairlərin bir hissəsi Xəyyam- dan xeyli əvvəl və digər hissəsi xeyli sonra yaşamış və yaz- mışdırlar» [41, v.6]. Bertels böyük şairin tərcümeyi-halını ətraflı şərh edir, hə- ya tına aid rəvayətləri qələmə alır, Xəyyamın yaşadığı dövrdə t əriqət mübarizələri haqqında məlumat verir. Ömər Xəyyamın h əyatının son illəri haqqında tərcümeyi-halların heç bir bilgi verm ədiyini qeyd edən məqalə müəllifi belə zənn edir ki, şair h əyatının bu mərhələsini insanlardan qaçaraq və ona əziyyət ver ən məsələlər üzərində çox düşünərək keçirmişdir. XI əsrin sonu – XII əsrin əvvəllərində yaşayıb-yaratmış M əhsəti Gəncəvinin rübailərini Ömər Xəyyam rübailəri ilə müqayis ə edən araşdırıcılar əksər hallarda M.Gəncəviyə üstün- lük vermişlər. Onun bədiilik və sənətkarlıq baxımından nəzəri daha çox c əlb edən rübailərində dövr və zamana münasibət, f əlsəfi düşüncələr, insan və dünya haqqında fikirlər əksəriyyət t əşkil edir. Bununla belə şairə dünyəvi aləmə münasibət müs- t əvisində öz qəlb iztirablarını, mənəvi aləmini ifadə etməyə 16 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|