Namiq Atabəyli Azad şeir və onun poetikası
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
314 Jirmunskiyə görə, Qədim Türk şeiri metrik (vəzn) baxımdan ritmik-sintaktik paralelizmlər üzərində qurulmuşdur. Bu elmi istiqamət K.V.Nərimanoğlu (Kamil Vəliyev) kimi bir çox nüfuzlu gənc Azərbaycan alimləri tərəfindən də inkişaf etdirilməkdədir. Tədqiqatçı böyük türkoloq-alim akademik V. Jirmunskinin məşhur türkoloji əsərlərini, o cümlədən “Ritmik-sintaktik paralelizmlər Qədim Türk şeirinin əsası kimi”, “Türk qəhrəmanlıq eposu”, “Oğuz qəhrəmanlıq eposu. Kitabi-Dədə Qorqud”və s. kitablarını geniş təhlil edərək, Türk runi şeirinin əsas metrik sistemini müəyyənləşdirə bilmişdir. Gənc araşdırmaçının öz elmi tədqiqat işini necə zəngin monoqrafik əsərlər və geniş nəzəri-konseptual arqumentlər üzərində qurmasını onun istifadə etdiyi müxtəlif dilli elmi mənbələrin siyahı və tematikasının kiçik bir hissəsinə ötəri nəzər yetirməklə də aydın görmək olar: İ.V. Stebleva-“XI əsrdə türklərdə şeir formalarının inkişafı”,İ.V.Vinoqradov-“Marksist poetika məsələləri”, Y.K.Etkind-“Poetik əsərin ritmi məzmun faktoru kimi”, S.V.Kalaçeva- “Şeir və zaman”, V.M. Jirmunski- “Ritmik-sintaktik paralelizmlər Qədim Türk şeirinin əsası kimi”, “Türk qəhrəmanlıq eposu”, “Oğuz qəhrəmanlıq eposu. Kitabi-Dədə Qorqud”, “Şeirçünaslıq”, “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi, Poetika. Stilistika”, V.V.Kojinov- “Şeiri necə yazırlar”, Əkrəm Cəfər- “Əruzun nəzəri əsasları və Azərbaycan əruzu”, Kamil Vəliyev (Kamil Vəli 315 Nərimanoğlu- Red. ) -“Azərbaycan dilinin poetik sintaksisi”, Q.A.Şenqeli- “Şeir texnikası”, A.Axundov- “Şeir sənəti və dil”, T.Hacıyev-“Elmi-zehni səviyyə və bədii dildə novatorluq problemi” , Mir Cəlal (Paşayev)- “Ədəbiyyatşünaslığa giriş”, A.N.Veselovski- “Tarixi poetika”, Y.M.Lotman- “Poetik mətnin təhlili. Şeirin quruluşu ”, “Bədii mətnin quruluşu”, A.A.Potebnya- “Estetika və poetika”, Ə.Ağayev- “Azərbaycan sovet poeziyası (1920-1970)”, Ş.Salmanov- “Azərbaycan sovet şeirinin ənənə və novatorluq problemi”, B.Hüseynov- “XX əsr fars şeirində ənənə və novatorluq”və s. Ümumi şəkildə 100-dən yuxarı sanballı elmi tədqiqat əsəri, o cümlədən Sovet elmşünaslığında ən avtoritet türkoloq-müəlliflərin əsas elmi nailiyyətləri nəzəri modermizmin elmi həllinə cəlb edilmiş, ilk Azad şeir poetikasının (Verlibristikanın) hazırlanması işi üçün onlardan evristik qənaətbaxışın və nəticələrin sübutunda elmi bacarıqla istifadə olunmuşdur. Tədqiqatın II Fəsli “Azad şeir və ritm problemi”adlanır. Ritm nədir?.. Müxtəlif şeir metrikalarında onun ifadə vasitələri nələrdir? Verlibr ritminin xüsusiyyətləri necədir?.. Çağdaş dünya ədəbiyyatının modernist poetik sistemləri içərisində Azərbaycan verlibrinin ümumi və əlahiddə ritmik xüsusiyyətləri hansılardır... Gənc tədqiqatçı bu çətin və mürəkkəb sualların cavablandırılmasında tanınmış ədəbiyyatşünaslarla 316 bərabər, bir çox dilçi alimlərin, müsiqişünasların, sosioloji araşdırmaçıların və bəzən hətta verlibrist şairlərin öz elmi-nəzəri fikirlərini, qənaət, şərh və izahatlarını təhlilə cəlb etmişdir. Bəzən onlarla razılaşmış, bəzən də problemin həllində kəskin fərqli yeni elmi-poetik nəzəri- təcrübi baxışlarını irəli sürmüşdür. N.Fərəcov (Atabəyli) bəzi linvopoetikləri Ritm hadisəsini tam linqvistika (dil) fakı kimi qəbul etməkdə də haqlı olaraq kəskin qınamış, onların mülahizələrini tənqidə məruz qoymuş, bədii mətn ritminə poetika elmində xüsusi yanaşmanın zəruriliyi mövqeyindən çıxış etmişdir. O, öz Universitet (BDU) müəllimi, akademik Əkbər Ağayevin bu məsələdə yürütdüyü bir sıra nəzəri fikirlərə önəm vermiş, hörmətli professoru aşağıdakı qənaətində haqlı şıxarmışdır: “Sadə məntiq bunu təsdiq etməyə əsas verir ki, Azərbaycan dilli poeziyaya ərəb dili deyil, məhz qəliblər-formulalar keçmişdir.”N.Fərəcovun (Atabəylinin) qəti qənaətincə, Əruzun metrik və ritmik vasitələri, o cümlədən müxtəlif konstruksiyalı təfilələri, təqtiləri və rükn ünsrləri Azərbaycan klassik Şirvan İntibah Poeziya Məktəbinin ən ünlü dahi ustadları- Nasir Bakuvi-Şirvani, Nəsimi, Həbibi Şirvanilər və Füzuli tərəfindən zaman-zaman cilalanmış, milli dilin bədii təlabatına uyğunlaşdırılmış, daha doğrusunu desək, milli dilimizin linqvopoetik zəmini üzərində getdikcə daha da cilalanaraq, tamamilə türkləşdirilmişdir. Əlbəttə, 317 tədqiqatçı Nasir Bakuvi-Şirvaninin əsrdaşı xorasanlı İzzəddin Həsənoğlu və d. əlahiddə klassiklərimizin əməyi üzərindən də xətt çəkməmişdir. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı tarixində ilk dəfə Qədim Türk şeiri Azərbaycan və Ümumtürk poeziyasının çağdaş modernist nailiyyətlərinin araşdırılması istiqamətində nəzəri şərh üçün qaynaqlar sırasına daxil edilmişdir. Beləliklə, müəllif Azərbaycan milli verlibrini ilk dəfə olaraq, öz qədim tarixi genoloji kökünə qatarmışdır. N.Fərəcov (Atabəyli), çox doğru olaraq, Modernist şeiri, çağdaş müxtəlif poetik texnologiyalı metrik konstruksiyalardan biri kimi, kibernetik inkişafa meylli idarəolunan əlahiddə sistem olaraq interpretasiya etməyə çalışmışdır. Müəllifə görə, heç bir poetik sistem hermetik deyildir. Zamanla inkişafa və təkamülə meyllidir. Poeziya poetik sistemlərin nəzəri yaradıcılarından daha ziyada, canlı Ədəbiyyatın inkişafı və yüksəlişi üşün ona imza atmış ədəbi dühaların uğurlarına bağlıdır. Fars əruz şeiri İbn Müqəffədən, Əxvəş Bəlxidən, Vəhid və Xətib Təbrizilərdən daha çox Rübai vəznində (bu metrikanın ənənəvi ərəb Əruzuna aidiyyəti yoxdur) yaratmış Ömər Xəyyama, Fars əruzunda yazmış Hafiz və Səədi Şirazilərə borcludur. Farsdilli Azərbaycan şairlərinin də xüsusi rolunu ayrıca qeyd etməliyik. Osmanlı əruzunu yradan Əhməd Həmdi Şirvaninin rolu klassik Osmanlı ədəbiyyatında nə qədər əhəmiyyətli olsa Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|