Nizami adina əDƏBİyyat institutu

Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı 
 
 
51 
«fabula  –  müstəqil  halda  konkret  məlumat  və  hadisələrin 
müəyyən birliyi haqda xəbər verməkdir» 
26
. 
Postmodern romanın fabulası hadisələrin dəyişkənliyi, 
qeyri-xəttiliyi,  fraqmentarlığı  və  yüksəlmiş  mifologizasi-
yası ilə səciyyələnir. Postmodern romanın fabulasında tari-
xi keçmişin və sosial-siyasi reallıqların əks olunmasına xü-
susi diqqət yetirilməlidir. Postmodern romanda baş qəhrə-
manın  bədii  dünyasının  əksi  də  öz  xüsusiyyətləri  ilə 
seçilir. 
Fabulanın  dəyişkənliyi  M. Paviçin  «Xəzər  lüğəti» 
(1983) romanına xasdır. Bu lüğət-roman döyüş ruhlu köçə-
ri  tayfanın  tarixinə  həsr  olunmuşdur.  Lüğət-roman  üç  ki-
tabdan  ibarətdir:  Qırmızı  kitab  (xristian  mənbələri  xəzər 
məsələsi  haqqında),  Yaşıl  kitab  (İslam  mənbələri  xəzər 
məsələləri  haqqında),  Sarı  kitab  (yəhudi  mənbələri  xəzər 
məsələsi haqqında) – hər biri öz növbəsində, istənilən hər 
hansı bir sorğu kitabı kimi lüğət məqalələrindən tərtib edi-
lib. Eyni hadisələr müxtəlif variantlarda təhkiyə olunmuş-
dur. 
Bir  sıra  hallarda  dəyişkənli  təhkiyə  parallel  düzülüş 
prinsipi əsasında qurulur. 
Paralel düzülüşdə eyni zamanda bir neçə təhkiyə olur. 
B.V. Tomaşevskinin  fikrincə,  paralel  düzülüş  təhkiyənin 
çoxplanlılığını  nəzərdə  tutur 
27
.  Paralel  düzülüş  prinsipi 
gənc Azərbaycan  yazıçısı Nərmin Kamalın «Aç, mənəm» 
(2010)  əsərində  istifadə  edilir.  Kompozisiya  cəhətdən  ro-
                                                 
26
 Кожинов В.В.  Становление  классическое  стиля  в  русском  ли-
тературе.  Бах:  Типология  стилевого  развития  нового  времени. 
«Наука» М., 1976. С. 425; 
27
 Томашевский Б.В.  Теория  литературы.  Поэтика.  М.:  Аспект 
Пресс, 1999. С. 163. 

---

S
S
a
a
l
l
i
i
d
d
ə
ə
 
 
Ş
Ş
ə
ə
r
r
i
i
f
f
o
o
v
v
a
a
 
 
 
 
52 
man belə qurulub ki, onun hər bir hissəsi hekayəyə aid edi-
lə  bilər,  amma  ümumilikdə  əsərin  bütün  hissələri  vahid 
ideya və müəllif düşüncəsi ətrafında birləşdirilib. Romanın 
baş  qəhrəmanının  öz  adından  imtina  edərək,  başqa  adlar 
adı altında müxtəlif həyat yaşaması belə tərtibatı mümkün 
etmişdir. 
Başqa formada fabulanın dəyişkənliyi ilə seçilən Azər-
baycan postmodern romanları arasında Əli Əkbərin  «Am-
neziya»  əsəri  diqqəti  cəlb  edir.  Totalitar  cəmiyyətdə  baş 
verən hadisələr xüsusi dəyişkənliyi ilə seçilir. Buna kütləvi 
amneziya  imkan  verir.  Romanda  amneziya  –  həm  də  cə-
miyyət tərəfindən öz keçmişi və ümumbəşəri dəyərlər haq-
qında  yaddaş  itkisidir.  Amneziya  (qədim  yunanca  ἀ  — 
mənfi hissəcik və μνήμη — yaddaş) — yaddaşın olmaması 
və  ya  olmuş  hadisələr  haqqında  natamam  xatırlamaq  əla-
mətləri olan xəstəlikdir. Ç. Hüseynov Əli Əkbərin «Amne-
ziya» romanına qiymət verərək vurğulayır: ««Hər şey necə 
başladı»  və  ya  «Trivial  reminsesnsiya»  kimi  proloqları 
keçdikdən  sonra  avtomobil  qəzası  nəticəsində  yaddaşını 
itirmiş baş qəhrəmanının həyatında reallıqla arzu olunanın 
fantasmaqorik qarışığından ibarət hal, aydın qiymətləndir-
mə və amneziya baş verir, hadisələr beşinci fəsildə epiloq 
kimi yazılmış əlavədən sonra keçmiş avtoritarizm şəraitin-
də tapdalanmış qanunlar və insan hüquqları işləyən normal 
bir dövlətdə cərəyan edir. Tədricən müxalifət də, qarşıdur-
malar da öz-özünə zəifləyir, keçmiş yalnız kitablarda qalır, 
yeri  gəlmişkən».  Maraqlıdır  ki,  müəllif  bizi  uzaqlaşdırıl-
mış  bədii  dünyanın  zaman-məkan  xüsusiyyətlərinə  gön-
dərmir. Əli Əkbərin  «Amneziya» romanında iştirakçıların 
çox  olmasına  baxmayaraq,  Murad  adlı  stomatoloqun  bir 

---

Çağdaş Azərbaycan postmodern romanı 
 
 
53 
neçə  cəbhədə  apardığı  mübarizə,  məişətdən  siyasətə  olan 
həyat yolunun bütün qatları əhatə edilir. 
Qeyri-xətti təhkiyə – postmodern ədəbiyyatın xüsusiy-
yətlərindəndir.  Qeyri-xətti  təhkiyə  Kurt  Vonnequtun  bir 
çox  qeyri-xətti  romanlarında  özünü  göstərir.  Ən  məşhur 
nümunə – «5 nömrəli sallaqxana və ya uşaqların xaç yürü-
şü» əsəridir. 
Fraqmentar  fabulaya  Nərmin  Kamalın  «Aç,  mənəm» 
postmodern dünyagörüşü ortaya qoymuş Azərbaycanın ta-
leyi  barəsində  qırx  hekayədən  ibarət  əsərdə  rast  gəlirik. 
N. Kamal «Aç, mənəm» əsərinə yazdığı ön sözdə əsəri he-
kayələr  romanı  kimi  təqdim  edir.  qırxbalaca  bir  mətndə 
qırx  əhvalat  əks  olunur.  Nərmin  Kamalın  «Aç,  mənəm» 
romanı «Açmaq» fəsli ilə başlayır. Romanın «Qurtulmaq» 
fəslində  mətni  necə  qavramaq  yolu  göstərilir.  Qırx 
hekayədən  ibarət  olan  əsərin  qırxıncı  «Sevmək»  adlı 
hekayəni  oxucu  tərəfindən  yazılması  üçün  boş  qoyulması 
da  maraqlı  ədəbi  priyomdur:  müəllif  oxucuya  bildirir  ki, 
əsərin  fabulası  bitməmiş,  və  oxucuya  fabulanı  davam  et-
məyi təklif edir. Müəllif bu məqama özünün müsahibələri-
nin birində münasibətini belə bildirmişdir: «Hə, açığı, Sev-
mək adlı hissə yaza bilmədim, elə bir hekayə düşünüb tapa 
və  ya  eşidə  bilmədim  ki,  Azərbaycandakı  Sevməyi  ifadə 
etsin, insanlar öz sevməklərindən danışırdılar mənə, amma 
dinləyib  görürdüm  ki,  bunların  heç  biri  axtardığım  deyil. 
İndi  isə  boş  qoyulmuş  qırxıncı  məsdərin  yerində  qoy  bir 
oxucu onu yazsın». 
Postmodern  romanda  əks  edilən  hadisələr  yüksəlmiş 
mifologizasiyaya  məruz  qalır.  Mifologizm  əsərdə  toxunu-
lan problemlərin daha dərin əks etdirilməsinə müəllifə im-
kan  yaradır,  tez-tez  varlığın  «əbədi»  problemlərinin  açıq-

---