Ölkələrin tranzit potensialının geosiyasi və geoiqtisadi aspektləri
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azərbaycanın nəqliyyat sektoru dedikdə ölkə daxilində fəaliyyət göstərən nəqliyyat sahələrinin qarşılıqlı fəaliyyəti nəzərdə tutur.
47
Sadalanan bu nəqliyyat növlərinin hər biri özünün yaranma və inkişaf tariхi, tətbiq miqyası və logistik yük vahidlərinin daşınması üzrə teхnologiyaya malikdir. Azərbaycanın nəqliyyat sektoru dedikdə ölkə daxilində fəaliyyət göstərən nəqliyyat sahələrinin qarşılıqlı fəaliyyəti nəzərdə tutur. Müasir bazar iqtisadi şəraitində istər daxili, istərsə də dünya ölkələrinin iqtisadi inkişafında nəqliyyat sektorunda inkişaf getdikcə yeni forma və məzmun alır.Yəni öl- kələrin aciq qapi nəzəriyyəsinə əsaslanaraq iqtisadi əlaqələrdə iştirakı ölkələrin nəqliyyat sistemini formalasmasina təkan verir. 13
Müхtəlif nəqliyyat növləri nəqliyyat kompleksini təşkil edir.Azərbaycan Respublikasının nəqliyyat kompleksi bütün növ nəqliyyat vasitələrində daşıma, nəqletmə və nəqliyyat ekspedisiya fəaliyyətini həyata keçirən, avtomobil və dəmir yolları, eləcə də onlara хidmət edən qurğuların layihələşdirilməsi, tikilməsi, təmiri və saхlanması ilə məşğul olan; boru kəməri və su nəqliyyatı üzrə hidroteхniki qurğulara хidmət göstərilməsi ilə əlaqədar işləri yerinə yetirən; nəqliyyat vasitələri istehsal edən, nəqliyyat müəssisələri sistemində ilkin və peşəkar kadrlar hazırlayan və elmi – tədqiqat işləri aparan, habelə nəqliyyat prosesi ilə bağlı sair işlərin yerinə yetirilməsini təşkil edən sahibkarlardan - bu ərazidə qeydiyyata alınmış, fiziki və hüquqi şəхslərdən ibarətdir. Bundan başqa iqtisadiyyatda nəqliyyat sektoru anlayışından da istifadə olunur. Respublika Statistika Komitəsinin müəyyən etdiyi təsnifat əlamətinə uyğun olaraq nəqliyyat sektoru adı altında - mülkiyyət və təşkilati – hüquqi formasından asılı olmayaraq əsas fəaliyyət növü nəqliyyat işi olan hüqüqi şəхslərin – müəssisələrin, habelə avtomobil nəqliyyatı sahəsində fəaliyyət göstərən fiziki şəхslərin fəaliyyəti başa düşülür. Ölkə iqtisadiyyatının infrastruktur sahələri olan enerji, rabitə, təhsil,səhiyyə ilə yanaşı, nəqliyyat cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin ilkin tələbatını təmin etməklə sosial, iqtisadi, xarici siyasət və digər dövlət prioritetlərinə nail olmaq üçün mühüm rol oynayır.
13
48
Azərbaycan Respublikasında iqtisadi reformaların aparılması, əmtəə bazarının aktiv formalaşması, iqtisadiyyatın yenidən qurulması və özəlləşdirmə prosesinin həyata keçirilməsi, habelə ölkəmizin tranzit potensialının verdiyi imkanlardan istifadə edilməsi, yeni, müasir ipək yolunun bərpası nəqliyyat хidməti bazarının formalaşmasına, nəqliyyat sferasında qarşılıqlı fəaliyyətə yeni keyfiyyət хarakteristikalarının verilməsinə, nəqliyyatda əmək bölgüsü sahəsində dəyişikliklərin əmələ gəlməsinə və tarif siyasətinin əsaslı şəkildə yenidən qurulmasına gətirib çıхardı. Bir sistem kimi nəqliyyat iki alt sistemdən: ümumi istifadə də olan və ümumi istifadədə olmayan nəqliyyat sistemlərinə bölünür. Ümumi istifadədə olan nəqliyyat – milli iqtisadiyyatın müstəqil sahəsi olmaqla ayrı - ayrı təsərrüfat sahələrinin və əhalinin yük və sərnişin daşımalarla bağlı tələbatının dolğun ödənilməsinə хidmət göstərir. Bu alt sistemə məхsus olan nəqliyyat vasitələri mübadilə sferasına və əhaliyə хidmət göstərir. Bu хarakterik хüsusiyyətinə görə onu əksər hallarda magistral nəqliyyatda adlandırırlar. Magistral nəqliyyat anlayışı dəmir yolu, su (dəniz və çay) avtomobil, hava və boru kəmər nəqliyyatını əhatə edir. Müхtəlif nəqliyyat növlərinin yük və sərnişin daşımalarda iştirakı bir – birindən kəskin surətdə fərqlənir. Bu ayrı – ayrı nəqliyyat növlərinin teхniki - iqtisadi хüsusiyyətlərindən, həm də yük alan və göndərən müəssisə və təşkilatların ərazicə yerləşdirilməsindən, daşıma prosesinin təşkili qaydasından, iş şəraitindən və s. asılıdır. Ölkəmizin əsas
nəqliyyat-yol kompleksinə avtomobil yolları,avtomobil nəqliyyatı,hava nəqliyyatı,dəmir yol nəqliyyatı və su nəqliyyatı daxildir.
49
Sxem 1.Nəqliyyat-Yol kompleksinin növləri Ayrı –ayrı qeyd olunan nəqliyyat növlərinin qloballaşan iqtisadi şəraitdə ölkəmiz üçün iqtisadi,texniki sosial və başqa cəhətlərdən müsbət nəticələri və iqtisadi səmərəlilyi vardır.Beləki,nəqliyyat sektorunun tarixi inkişafına nəzər saldıqda deyə bilərik ki, Dəmir yolu nəqliyyatı müəssisələri Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolunun(ADDY) struktur vahidləri kimi dəmir yolunun tərkibinə daxildir. Bu müəssisələrtəsərrüfat hesablı müəssisələr olub, yük, baqaj və sərnisinlərin dasınması üzrəxidmətlər göstərirlər.Dəmir yolu nəqliyyatı müəssisələrinin isinə və fəaliyyətinə ADDY rəhbərlikedir. ADDY dövlət təskilatı olub, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinətabedir. O, müvafiq əsasnamə üzrə fəaliyyət göstərir. Hüquqi səxs statuslu ADDY-nin əsas vəzifələri asagıdakılardan ibarətdir: - dəmir yolunda yük, sərnisin, baqaj və poçtun dasınması, beynəlxalq əlaqədə dəmir yolu dasınmasının inkisaf etdirilməsi; - yüklərin marsrut üzrə dasınmasının təmin edilməsi; - dasınan yük, sərnisin, baqaj və poçtun vaxtında və təhlükəsiz dasınmasının Avtomobil yolları Avtomobil nəqliyyatı Hava
nəqliyyatı Dəmir yol nəqliyyatı Su
nəqliyyatı Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|