O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

9-chizma.
Mahsulot hosil 
qilishga sarf 
bo‘ladigan
quvvat
Oziqning umumiy quvvati
Nafas tarkibi bilan 
chiqarilgan quvvat 
(energiya)
Hazm bo‘ladigan oziq 
moddalar quvvati (Q)
Siydik bilan 
ajralgan quvvat 
(Q)
Ichaklarda hosil 
bo‘lgan yel bilan 
chiqariladigan 
quvvat
Almashinadigan, 
ya’ni fiziologik jihat-
dan foydali quvvat
Issiqlik hosil 
qiladigan quvvat 
(tana haroratini 
hosil qiladigan 
energiya)

---

69
R
– yog‘,
lig
– kletchatka,
C
– azotsiz ekstraktiv moddalar.
8-§. CHO‘CHQA BOQISHDA
ALMASHINADIGAN ENЕRGIYA
MIQDORINI ANIQLASH
Cho‘chqalarni oziqlantirishda yemning yoki ratsion-
ning almashinadigan energiyasi ikki usul bilan topiladi.
1. Cho‘chqaga yedirishga mo‘ljallangan oziqning 
kimyoviy tarkibiga asoslanib, shu yemning har 1 kg da 
qancha hazm bo‘ladigan oziq moddalar borligi aniqla-
nishi kerak. Keyin oziq moddalar miqdori ko‘rsatkichlari 
cho‘chqa me’dasida ma’lum хildagi moddaning hazm 
bo‘lish koeffitsiyentlariga ko‘paytiriladi. Bunda:
Protein
78
Yog‘
60
Kletchatka
44
AEM
92
Olingan raqamlar oziq moddalar qancha hazm bo‘lishi 
mumkinligini bildiradi. So‘ngra hazm bo‘ladigan oziq 
moddalar miqdori ko‘rsatkichlari almashinadigan ener-
giya ekvivalentlariga ko‘paytiriladi. Ular quyidagilardir:
1 g protein uchun – 18,8 kJ (4,5 kkal),
1 g yog‘ uchun – 38,9 kJ (9,3 kkal),
1 g uglevodlar uchun – 17,6 kJ (4,2 kkal).
Olingan ko‘rsatkich hazm bo‘ladigan oziq moddalar-
ning har biri qancha energiya ajratishini bildiradi. Ana 
shu ko‘rsatkichlarni hamma oziq moddalar bo‘yicha jam-
lanib, o‘rganilayotgan yemning har 1 kg da qancha al-
mashinadigan energiya bor ekani topiladi.
Masalan, O‘zbekistonda ekib yetishtirilgan makkajo‘-
хorining har 1 kg ida o‘rtacha 93,3 g хom protein, 41,1 g 

---

70
хom yog‘, 58,7 хom kletchatka, 628,5 g azotsiz ekstrak-
tiv moddalar (AEM) bor.
Har bir oziq modda cho‘chqaning hazm qilish tizimi-
da quyidagi miqdorda hazm bo‘ladi:
Protein 
– 93,3
×
0,78
=
72,8 g,
Yog‘ 
– 41,4
×
0,80
=
24,8 g,
Kletchatka 
– 58,7
×
0,44
=
25,8 g,
AEM 
– 638,5
×
0,92
=
587,4 g.
Oziq moddalarning har birining ajratadigan almashi-
nadigan energiyasi quyidagicha:
Protein 
– 72,8
×
18,8
=
1368,6 kJ yoki
72,8
×
4,5
=
3276, kkal,
Yog‘ 
– 24,8
×
38,9
=
964,7 kJ yoki
24,8
×
9,3
=
230,6 kkal,
Kletchatka – 25,8
×
17,6
=
434,1 kJ yoki
25,8
×
4,2
=
108,4 kkal
AEM 
– 587,4
×
17,6
=
10338,2 kJ yoki
587,4
×
4,2
=
2466,1 kkal
Misoldagi makkajo‘хorining 1 kg (1368,6
+
964,7
+ 
+
434,1
+
10338,2
=
13105,6) 13105,6 kJ yoki (327,6
+ 
+
230,6
+
108,4
+
2466,1
=
3132,7) 3132,7 kkal almashina-
digan energiya ajrata oladi.
2. Cho‘chqaga yediriladigan yemning almashinadigan 
energiyasini topishning yana bir usuli umumiy energiya-
ning almashinadigan energiyaga nisbati bo‘yicha aniqlash-
dan iborat bo‘lib, buning uchun dastlab oziq tarkibidagi 
hazm bo‘ladigan oziq moddalarning yig‘indisi topiladi. Bu 
ko‘rsatkichni har 1 g oziq moddasi energiyasining kav-
shaydigan mol va cho‘chqa vujudida hosil qiladigan ener-
giyasini bildiruvchi energiya birligi sifatida qabul qi lingan 
ko‘rsatkich 18,43 kJ yoki 4,41 kkal ga ko‘paytiriladi. Olin-

---

71
gan raqam hazm bo‘ladigan energiyaning umumiy miqdorini 
ko‘rsatadi. Keyin bu raqamni koeffitsiyent 0,96 (cho‘chqalar 
uchun umumiy energiyaning almashinadigan energiyaga 
bo‘lgan nisbati)ga ko‘paytiriladi. Olingan ko‘rsatkich o‘rgani- 
layotgan oziqning almashinadigan energiyasini bildiradi.
Cho‘chqalar uchun almashinadigan energiyani aniq-
lashning birinchi usulini yoritish uchun keltirilgan mi-
solda makkajo‘хorining hazm bo‘ladigan oziq moddalari 
yig‘indisi (72,8
+
24,8
+
25,8
+
587,4
=
710,8) 710,8 g. De-
mak, shu raqamni 18,43 kJ (4,41 kkal)ga ko‘paytirib, 
jami hazm bo‘ladigan energiya topiladi. Bizning misol-
da bu ko‘rsatkich (710,8
×
18,43
=
13100)
-
13100 kJ yoki 
(710,8
×
4,41
=
3134,6)
-
3134,6 kkal umumiy energiyaga 
teng. Almashinadigan energiyani topish uchun esa umu-
miy energiya ko‘rsatkichi umumiy energiyaning almashi-
nadigan energiyaga nisbati sifatida berilgan koeffitsiyent 
0,96 ga (cho‘chqalar uchun) ko‘paytirish kerak. Bunda:
(131000
×
0,96
=
12576 kJ) yoki
(3134,6
×
0,96
=
2840 kkal)
Cho‘chqaga yediriladigan makkajo‘хorini har 1 kg 
ning to‘yimliligi 12576 kJ yoki 2840 kkal almashinadigan 
energiyaga teng ekanini ko‘ramiz.