O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv
Yüklə 3,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.2. Tana vujudida oqsilning tutgan o‘rni
| 3.1. Tirik vujudda suvning ahamiyati
O‘simliklarning, mol va parrandalar tanasining ko‘p qismini suv tashkil etadi: yosh mol organizmida 72%, oriq, katta yoshdagi hayvonlarning gavdasida 78%, or- ganizmdagi yog‘ to‘qimasida 12%, suyak tarkibida 22%, qonning tarkibida 80%, og‘iz sutida 72%, qaymog‘i olin- magan sutda 87–88%, ko‘k holdagi o‘simlikda 75–85%, ildizmevali oziqlarda 90%, pichan, somon, poхol va boshqa quruq oziqlarda 13–18% suv bo‘ladi. Tirik tana jismida suvning tutgan o‘rni nihoyatda kat- ta. Suv badandagi tirik protoplazmaning va hujayralararo suyuqlikning tarkibiy qismini tashkil qiladi. Oziq hazm qilish a’zolarida tashqi muhitdan kelib tushgan oziqlarni eritma holatga keltirib, oziq moddalarning parchalanishiga imkon yaratadi. Qonning tarkibiga kiradi va qon tomirlari bo‘ylab qonning harakatini yengillashtiradi. Organizm- dagi modda almashinish jarayonlarida ro‘y beradigan 20 kimyoviy reaksiyalarda o‘z molekulalari bilan ishtirok etadi. Tana hujayralaridagi modda almashinish jarayoni- da ajralib chiqadigan va tirik vujudni zaharlashi mumkin bo‘lgan kislota va tuzlarni siydik, ter, najas tarkibi bilan aralash holda chiqarib tashlaydi. Bu bilan tana jismining sog‘lom saqlanishini ta’minlaydi. Odatda, kundalik ratsion bilan molga yedirilayotgan oziqlarning har 1 kg quruq moddasi hisobiga cho‘chqaga 7–8 l , sigirga 4–6 l , otga 2–3 l , qo‘yga 2–3 l suv ichirili- shi mumkin. 3.2. Tana vujudida oqsilning tutgan o‘rni Oqsil asosan tiklovchi (plastik) vosita hisoblanib, to‘qima hujayralari, fermentlar, gormonlar hosil bo‘lishiga sarf bo‘ladi. Shuningdek, energiya manbayi hisoblanadi. Oqsildan uglevod va yog‘ kabi energetik moddalar ham hosil bo‘ladi. Me’daga kirgan oqsilning holati darhol o‘zgaradi. U parchalanib, boshqa holatga o‘tadi. Shuningdek, sintezla- nadi. Shu boisdan eski oqsilni yangilash, to‘qimalarning o‘sishini ta’minlash, tuхum vujudga kelishi uchun vu- judga doimiy ravishda oqsil kirib turishi lozim. Tana jismida oqsil manbayi yo‘q. Ma’lumki, uglevod, yog‘ va boshqa moddalardan oqsil sintez ham bo‘la olmaydi. Ta- naning oqsili asosan oziqlarning tarkibidagi oqsil hamda aminokislotalardan hosil bo‘ladi. Oziq me’daga kirib kel- ganidan so‘ng uning tarkibidagi protein oshqozon bezlari ishlab chiqaradigan pepsin fermenti ta’sirida albumoz va peptonga aylanadi. Shu holda oziq bo‘tqasi (хimus) in- gichka ichakka o‘tadi. Bu yerda oshqozonosti bezi ish- lab chiqaradigan trepsin fermenti ta’sirida albumoz, pep- 21 ton, proteinning qoldiq qismlari parchalanib, aminokis- lotalarga aylanadi. Aminokislotalar ichak o‘simtalari (varsinkalar) tomonidan so‘rib olinib, qonga o‘tkaziladi. Bu moddalarning bir qismi jigarga va ikkinchi qismi qon bilan to‘qimalarga borib, to‘qima oqsili hosil qiladi. Ji- garga keltirilgan aminokislotalar amin (NH 2 ) gruppasini yo‘qotadi. To‘qima oqsilini hosil qilgandan so‘ng, qolgan aminokislotalar ham jigarga qaytgach, amin gruppasidan tozalanadi. Bu jarayon amin gruppasini yo‘qotish holati (1-chizma) deyiladi. Ajralgan aminogruppadan ammiak sintez bo‘ladi. Ammiak esa siydik kislotasi va mochevi- naga aylanadi. Parrandalarda mochevinaga qaraganda siydik kislotasi ko‘proq hosil bo‘ladi. Mollarda esa ak- sincha, ko‘proq mochevina sintezlanadi. Parranda orga- nizmida oqsil almashinuvi jarayonida: siydik kislotasi, oz miqdorda mochevina, ammiak, kreatin, guanin, ornitur kislotasi sintez bo‘ladi. So‘ngra ular buyrak orqali siydik bilan chiqariladi. Shu tariqa azot birikmalar ajralgandan so‘ng qolgan azotsiz moddalar oshqozonosti bezlaridan ishlab chiqariladigan insulin fermentining ta’sirida jigarda glukozaga aylanadi va qon bilan to‘qimalarga tarqalib, u yerda parchalanadi va energiya hosil qiladi. Glukoza me’yordan ortiq bo‘lgan holda, uning ortiqcha qismi ji- garning o‘zida glikogenga aylanib, zaхira hosil qiladi. Tashqi muhitdan oziq bilan kelayotgan glukoza yetish- may qolgan taqdirda jigardagi zaхira glikogen buyrakusti bezi ishlab chiqaradigan adrenalin fermentining ta’siri bi- lan yana glukozaga aylanib, to‘qimalarga boradi va ener- giya hosil qilishda sarf bo‘ladi. Tana oqsili har хil aminokislotalardan iborat. Ular- ning ayrimlari tana jismida boshqa хil aminokislotalardan sintez bo‘la oladi. Bunday aminokislotalari almashtirib 22 bo‘ladigan aminokislotalar deyiladi. Ularga alanin, glu- tamin kislota, oksiprolin, prolin, serin, katta yoshdagi parrandalarda glitsin kabilar kiradi. Ayrim aminokislota- lar qisman almashinadigan bo‘ladi. Ular ham ma’lum хil Yüklə 3,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|