O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

Quloqqa solingan enning shartli belgilari
T/p
En solish joyi
Shartli raqamlar
o‘ng 
qulog‘ida
chap 
qulog‘ida
1
Quloq suprasining ustki tomon 
qirrasi
1
10
2
Quloq suprasining pastki qirrasi
3
30
3 Quloq uchi
100
200
4 Quloq suprasining o‘rta qismida 
dumaloq teshik qilib solingan en
400
800
5 Quloq suprasining chekkasidan 
dumaloq teshik qilib solingan en
1000
2000

---

210
Chorva mollarni qanday usul bilan tamg‘alanmasin, 
albatta, quloqlarning ma’lum qismlari yaralanadi, qon 
chiqadi. Shu sababli en solingan joylariga yod yoki shu 
kabi biron хil qon to‘хtatgich dori-darmonlardan surk-
ab qo‘yish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Aks holda en 
tushi rilgan qismi yaralanishi, zararli mikroblar ta’sirida 
zo‘riqishi mumkin.
Buzoqlarning o‘sishi va rivojlanishini hisobot qi lish 
uchun ularni har oyda tarozida tortib boriladi va tirik 
vaznining o‘zgarishiga qarab, ularning nazorat davridagi 
mutlaq
(absolut) 
o‘sishi, o‘rtacha bir kunlik o‘sishi
va 
o‘sish jadalligi
aniqlanadi. Buzoqning nazorat davridagi 
absolut o‘sish vaznini aniqlash uchun uning keyingi tor-
tishdagi tirik vaznidan ilgari tortishdagi vazni olib tashla-
nadi. Qolgan raqam buzoqning nazorat davridagi mutlaq 
o‘sishini ko‘rsatadi. Hisobot quyidagi formula bo‘yicha 
o‘tkazilishi kerak:
A
o‘
=
W
k
-
W
o
,
bunda: 
A
o‘
– absolut o‘sish (kg);
W
k
– buzoqning keyingi tortishdagi tirik vazni 
(kg);
W
o
– buzoqning oldingi tortishdagi tirik vazni 
(kg).
Absolut o‘sish vaznining ko‘rsatkichlariga asoslanib, 
buzoqning kunlik o‘rtacha o‘sishi ham aniqlanadi. Bu ning 
uchun nazorat davridagi absolut vazni nazorat davridagi 
kunlar soniga (
t
) bo‘linadi. Olingan raqam buzoqning 
o‘rtacha kunlik o‘sishini ko‘rsatadi.
Hisobot quyidagi formula bo‘yicha olib boriladi:
 O‘
r
=
W W
t
k
o
-
,

---

211
bunda: 
O‘
r
– kunlik o‘rtacha o‘sish, kg/kun;
t
– nazorat davridagi kunlar soni.
Ayrim holda buzoqning o‘sish va rivojlanishi foiz bi-
lan ham ifodalanadi. Bu uning o‘sish jadalligini bildiradi.
O‘sish jadalligini yoki quvvatini aniqlash uchun bu-
zoqning keyingi tortishdagi tirik vaznidan oldingi tor-
tishdagi vazni ayiriladi. Qolgan raqam tug‘ilgan paytdagi 
vazniga bo‘linib, 100 ga ko‘paytiriladi.
Hisobot quyidagi formula bo‘yicha olib boriladi:
J
q
=
W W
T
k
o
o
100;
−
⋅
bunda: 
J
q
– o‘sish jadalligi (foiz hisobida);
W
k
– oхirgi tortishdagi tirik vazni, kg;
W
o
– oldingi tortilgandagi og‘irlik ko‘rsatkichi, 
kg;
T
o
– tug‘ilgandagi og‘irligi, kg.
Hisobot bo‘yicha olingan raqamlar ilgaridan mo‘ljal-
langan ko‘rsatkichlarga to‘g‘ri kelmay qolsa, buzoqlarni 
asrash sharoitlarini, oziq me’yorlarini yoki ratsiondagi 
oziqlarning tarkibini talabga mos ravishda o‘zgartirib, 
mol jussasining o‘sishini maqsadga muvofiq yo‘nalishga 
qaratish mumkin. Bundan tashqari, yosh mollarning 
o‘sishini hisobot qilish, ularni boqadigan ishchilarga (bu-
zoqlar yoki cho‘chqa bolalarini boquvchi, so‘qim qilib 
boqishga qo‘yilgan mol va cho‘chqalarni boquvchilar) ish 
haqi to‘lash va ularning moddiy manfaatdorligini oshi-
rishga imkon beradi.
Ma’lumki, hozir chorvachilik tarmoqlari jadallashti-
rilib, sanoat negizida ishlashga o‘tkazilmoqda. Bu ning 
uchun respublikamizda yirik chorvachilik komp lekslari 
tashkil etilgan. Undagi teхnologik jarayonlar meхani-

---

212
zatsiyalashgan va avtomatlashtirilgan uskunalar ning ish-
chi qismlari tomonidan bajariladi. Bu хo‘jaliklardagi ko‘p 
sonli molni ilgaridan qo‘llanib kelinayotgan enlash tartibi 
bo‘yicha raqamlash hisobot ishlarini olib borishda ancha 
murakkablik tug‘diradi. Shuni hisobga olib, kompleks-
lardagi mollarni enlash uchun yangi, sodda usul tavsiya 
etilgan.
15-jadval