O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

J
oyoqlar
>J
gavda
. Bu oyoqlardan ―itarilib‖, gavdani uning bo‗ylama o‗qi atrofida 
aylantirish imkoniyatini beradi. SHundan keyin tana tos-son bo‗g‗imlarida 
bukiladi. Bunda oyoqlar gavdaga ―etib oladi‖ va undan harakatlar miqdori 
jamg‗arilgan momentining bir qismini olib qo‗yadi.
Oyoqlarning ko‗ndalang o‗qi atrofida burilish ham ayni shu tarzda 
bajariladi, chunki ularning inersiyasi momenti gavdaning inersiyasi momentidan 
ancha kichkina bo‗lib qoladi: 
J
oyoqlar

gavda
.
Aylanish impulsi yaratilganidan 
so‗ng gimnast gavda yoki oyoqlarning bo‗ylama o‗qi atrofida burilishni bajarib, 
yana bukilishi va qomatini tiklashi mumkin. Tayanchsiz holatda gimnast 
bajarishi mumkin bo‗lgan burilishlar miqdori balandlik zaxirasiga, binobarin, 
vaqt zaxirasiga ham bog‗liq bo‗ladi. Burilish jarayonida tananing burilayotgan 
qism uchun tayanch bo‗lib xizmat qilgan qismi unga etib oladi va u egallagan 
harakatlar miqdori momenti yoki kinetik energiyaning bir qismini olib qo‗yadi 
(100-rasm, 
a, b). 
Tayanchsiz 
holatda 
makonning 
barcha 
tekisliklarida 
aylanma 
harakatlarni bajaribgina qolmasdan, balki yotiq yo‗nalishga nisbatan 90° 

---

230 
burchak ostida itarilganda tepaga-pastga ko‗chish va tana OUM tezligining 
gorizontal elementi mavjud bo‗lganda turli burchaklar ostida itarilganda 
parabola bo‗ylab ko‗chish mumkin. 
a b 
100-rasm. Tayanchsiz holatda tananing egilgan 
(a) 
va bukilgan 
(b) 
holati orqali 
tananing burilishi: 0
1
0
x
— oyoqlarning bo‗ylama o‗qi; O
2
O
2
— 
gavdaning 
bo‗ylama o‗qi
 
(S.-M.A.Alekperov bo‗yicha) 
Tayanchsiz holatda tananing aylanish tezligini alfozni o‗zgartirish yo‗li 
bilan o‗zgartirish mumkin. Masalan, tananing bo‗ylama o‗qi atrofida aylanganda 
tanani egish, qo‗llarni yon tomonlarga cho‗zish aylanish tezligi susayishiga, 
tanani bukish, qo‗llarni bir erga keltirish – tezlikning oshishiga olib keladi.