Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Demoqrafiya məsələsinə
- Demoqrafik sistem - demoqrafik münasibətdə birləşən nəsilləri artıran adamların
iustirahət etmir, həm də öz maddi və mədəni tələbatlarını yerinə yetirirlər. Məişət şəraitində və tələbatın ödənilməsi vasitələrində coğrafi mühitin, adətlərin əxlaqın, xalqların ənənələrinin, milli və ictimai fərqlərin, mədəniyyətin və s. izləri olur. Sivilizasiyanın səviyyəsi nə qədər yuxarı olarsa adamların ehtiyac duyduqları tələbat şeylərinin və xidmətlərinin assortimentləri də bir o qədər müxtəlif olacaqdır. Tarixi inkişaf gedişində adamlarda istehsal fəaliyyətinin, vərdişlərinin və üsullarının məcmusu formalaşdığı kimi, maddi və mənəvi dəyərlərin istehlakında da adətlər, zövq, vərdiş formalaşır, bu da adamların, millətlərin ictimai və peşə qruplarının həyat tərzini yaradır. Bəşəriyyət mağaradan yaxşı evlərə universitetlərə uzun yol keçmişlər. Gələcəkdə yüksək inkişaf etmiş cəmiyyətdə yetkin səhiyyə xidməti, ağıllı həyat tərzi yaranacaq, bu da adamların sağlam, uzun ömür, fiziki yetkinliyi təmin edəcəkdir. Demoqrafiya məsələsinə də diqqət yetirmək vacibdir. Əgər cəmiyyəti bütövlükdə götürsək, demoqrafik sistemi təhlil etsək, ailə həyatına adamların istehsalı kimi baxsaq - bu demoqrafiyanın predmeti kimi qəbul oluna bilər. Demoqrafiya əhali artımını, onun dinamikasını, miqrasiyasını, demoqrafik vahid kimi ailəni öyrənir. Demoqrafik sistem - demoqrafik münasibətdə birləşən nəsilləri artıran adamların məemusudur, o daxili tarazlığı, nisbi sabitliyi qoruyur. Əhali artımına bir sıra ictimai-iqtisadi amillər təsir edir: iqtisadiyyatın, elmin, səhiyyənin, sosial təminatın, ictimai münasibətlər, mədəniyyət tipləri, xalqların psixologiyası, tərbiyəsi və adətlərin xarakteri - Yerdə əhalinin artım dinamikası maraqlıdır: eramızın başlanğıcında Yerdə əhali 275 milyon nəfər olmuşdur, 1850-ci ildə 1 milyard, 1900-ci
ildə 1.6 milyard, 1930-cu ildə artıq 2 milyard, 1976-ci ildə 4 milyard, 1987-ci ildə 5 milyard, 2000-ci ildə 6 milyarddan çox adam yaşamışdır. Lakin məhdud təbii ehtiyatlar şəraitində əhalinin sürətli artımı, Maltusun müasir tərəfdarlarının fıkirincə, cəmiyyət üçün fəakətli ola bilər; artıq indi o iki ölçü balaca ayaqqabı geyinmiş adama bənzəyir. İngilis iqtisadçısı Maltusa görə, əhali artımı həndəsi silsilə ilə, istehsalın artımı isə ədədi silsilə ilə gedir - bu da ərzaq çatışmazlığına gətirib çıxaracaqdır. Bu vahid prosesdir, heç bir xeyriyyə tədbirləri bəşəriyyət üçün bəla olacaq bu prosesi dayandıra bilməz. P.Erlizin hesablamaları da kədərlidir - yaxın gələcəkdə həm bir adama bir kvadrat metr torpaq düşəcəkdir. Bu ona gətirib çıxaracaq ki. Yer kürəsinin əhalisi başqa planetə köçməyə başlayacaqdır - yaxın gələcəkdə yalnız Günəş sistemində deyil, bütün Qalaktikada adamlar yaşayacaqdır. Adamlar Yerdə yalnız kosmik gəmi quraşdırmaqla məşğul olacaqlar. Görünür, Yer əhalisinin və onun ehtiyatlarının həddi var:
planetimizin imkanları sonsuz deyildir. Doğmdur bəzi alimlər güman edirlər ki, bizim planet 60 milyon adamı təmin edə bilər - axı hələ Dünya okeanlarının ehtiyatları da var. Çox vaxt uşaq ölümünün yüksək olmasına, müharibələrə əhalinin sürətli artımı və məhdud təbii ehtiyatlar arasındakı ziddiyəti həll etmək vasifəsi kimi baxırlar. Etiraf edək ki, Maltus əhali artımı ilə onun ərzaqla təmin olunması arasındakı ziddiyətli problemi düzgün qeyd etmişdir - ola bilsin ki, məhdud ərazidə yaşayan əhalinin artımı ehtiyatların tükənməsinə gətirib
çıxarsın. Demoqrafik fəlakətin olmasından danışan Maltus
demoqrafik sistemin fəaliyyətindəki bəzi amilləri nəzərə almamışdır: o, əhali artımı və onun təmin olunmasına birbaşa diqqət yetirmiş, çoxsaylı sosial-iqtisadi.
mədəni, dəyər normalarına və cəmiyyətdə olan meyllərə, demoqrafik proseslərin idarə olunmasına diqqət yetirməmişdir. Bundan başqa, əhali sayındakı dəyişiklik istər- istəməz iqtisadiyyatın vəziyyətinə, cəmiyyətin məhsuldar qüvvələrinin inkişafına, ictimai inkişafın sürətinə təsir edir. Əhali artımı problemi planetdə adamların sayının artması ilə məhdudlaşmır. Cəmiyyət təbiətlə qarşılıqlı təsirdə olduğundan demoqrafik problem də qlobal ekoloji problem kimi qəbul olunmalı və bu baxımdan araşdırmalıdır. Şübhəsiz ki, cəmiyyətin taleyi, onun təbiətlə qarşılıqlı münasibətləri üçün əhalinin sayı faktı ilə yanaşı onun optimal səviyyədə saxlanılması da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Beləliklə, cəmiyyətin tərkib hissəsi olan millət və ailə, eyni zamanda bəşəriyyət tarxinin müasir mərhələsində kəskin problem olan demoqrafiya probleminə nəzər saldıq. Bu qlobal problemlərlə yanaşı ailə həyatında kişi və qadınların birgə yaşayışına, eyni zamanda məhəbbət məsələsinə də diqqət yetirdik. Cəmiyyət, bəşəriyyət, millət və ailə məsələləri bir-bir ilə sıx bağlı olan problemlərdir.
Təkrar üçün suallar 1. 2 . 3.
4. 5.
6 . 7.
8 . 9.
10 .
11 .
12 .
13. 14. Cəmiyyətin mövcudluğunun obyektiv ilkin şərti hansılardır? “Böyük” cəmiyyətin “balacadan” fərqi nədir? Cəmiyyətin təbiətini və mahİ 3 ^ətini açmaq üçün istifadə olunan əsas anlayışlar hansılardır? Özgəninkiləşdirmə, uzaqlaşma fenomenlərinin fəl- səfi mənası nədir? Sistem kimi cəmiyyətin əsas elementləri (sahələri) hansılardır? İctimailəşmə, institutlaşma, legitimləşmə fenomen- lərinin mənası nədir? Sistem yanaşma baxımından cəmiyyətin dinamikası nə deməkdir? Vətəndaş cəmiyyətinin və dövlətin qarşılıqlı müna- sibətinin dialektikası nədir? İnkişaf etmiş vətəndaş cəmiyyətinin əsas xarakteri hansılardır? Dövlətin rolunun müasir anlamının və onun vətəndaş cəmiyyəti ilə münasibətinin xüsusiyyətləri hansı- lardır?
Cəmiyyətin statikası və dinamikası deyərkən nə başa düşülür? Cəmiyyətin strukturunun əsas komponentləri hansı- lardır? Anarxizmin və totalitarizmin nəzəri mənbə- ləri hansılardır? Cəmiyyətin strukturunun xarakterini açan əsas anla- yışların məzmunu; element, münasibət, subyekt, obyekt və s. Həyatın ilkin əsası kimi adamların birgə fəaliyyətini xarakterizə edin. 81 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|