Bu hər şeydən əvvəl bu fenomenlərin müxtəlif təbiətləri
ilə izah olunur. Dövlətin intensiyası - “bütövün”, vətəndaşın
öhdəliyidir. Cəmiyyətin intensiyası - özfəaliyyət “hissəsi”
adamlarıdır. Dövlət universal tamın mövqeyin tam əks etdirir,
cəmiyyət vəzifəsinə, ehtiyacına görə yox, həm tamın həm də
hissələrin maraqları haqqında məsul adamların vətəndaşlıq
maraqlarına diqqətini cəmləşdirir. Böyük səlahiyyətləri olan
dövlət praktiki olaraq ictimai təşəbbüs üzərində hökmranlığa
malikdir, yalnız idealda hüquqa, milli maraqlara cavab verir,
xalqın iradəsi ilə razılaşdırılır, işdə isə çox vaxt “hissənin”
maraqlarını pozur.
Bundan başqa sosial bütövün maraqları ilə ziddiyyətə
girən institusional hakimiyyətin ayrı-ayrı maraqlarının
zəifləməsi də realdır. Lakin son anda .məhz cəmiyyət dövlətin
fəaliyyətini legitimləşdirməyə qadirdir. Əlbəttə, dövlət güc və
hüquq subyektidir, lakin onlar legitimliyin bütün həcmini
bitirmirlər.
Legitimliyin ehtiyacının alternativ gücü və hüququ
mədəniyyətdə, xalqın mentalitetində cəmləşir və məhz
cəmiyyətin təsir dairəsindədir.
Vətəndaş cəmiyyəti və dövlətin qarşılıqlı fəaliyyətinin
optimallaşması üsulu mədəniyyətdə - tarixdə, ənənələrdə,
əxlaqda, xalq həyatının prinsiplərindəndir. Onun əsasında olan
dəyər təməli cəmiyyət və dövləti qarşılıqlı hesabata, sosial
varlığın universal və tək ölçülərinin harmonlaşmasma
istiqamətləndirir. Cəmiyyət üçün qeyri-adi dövrdə dövlətin
üstünlüyü labüddür. Sakit dövrdə cəmiyyət və onu təşkil edən
adamlar üstünlük təşkil edirlər, öz maraqları naminə rahat
istədiklərini edə bilirlər, bu vaxt qanun çox şeyləri qadağan
etmir, başqa adamın qeyri-müəyyən, məlum olmayan, daimi
olmayan
24
hakimiyyətini öz üzərilərində hiss etmirlər. Tarixin gedişində,
xüsusən intibah, reformasiya və maarifçilik dövrlərində dövlət
və
vətəndaş
eəmiyyətinin
mürəkkəb
və
dramatik
münasibətlərinin dialektikası onların qarşılıqlı təkamülünə
kömək etmişdir. Klassik yetkin şəkildə o bir tərəfdən
demokratik, hüquqi və sosial dövlət, digər tərəfdən inkişaf
etmiş vətəndaş eəmiyyəti formasında özünü göstərir.
Müasir demokratik dövlət xalq hakimiyyətinin,
azadlıq və insan hüquqlarına hörmətlə yanaşılan vətəndaşların
bərabərliyi prinsiplərinin qəbul olunmasına və ardıcıl təmin
olunmasına əsaslanan vətəndaş və cəmiyyətin maraqlarına
riayət olunması qanunvericiliyin inkişafı və onun sözsüz yerinə
yetirilməsi şəraitində həyata keçirilir - bunlar demokratiya,
hakimiyyət bölgüsü, çoxpartiyalıq, ali hakimiyyət orqanlarına
ümumi, gizli, birbaşa seçkilər kimi institutlar vasitəsi ilə həyata
keçirilir.
Demokratik
dövlətin
müasir
konsepsiyası
vətəndaşların siyasi həyatda İbal inkişafinı nəzərdə tutur.
Hüquqi dövlətin əlamətləri; a) qanunun aliliyi; b)
vətəndaşların hüquq və azadlığı siisteminin inkişafı.
onların müdafiə mexanizminin hazırlanması;
hakimiyyətinin
qanunverici,
idarəedici
və
hakimiyyətinə aydın bölünməsi; d) güclü
hakimiyyəti. Dövlət hakimiyyəti hüquqa
c) dövlət
məhkəmə
məhkəmə
əsaslanır,
hüququn təsiri altındadır, hüquqla bağlıdır və hüquq
tərəfindən nəzarətdədir. O qanuni əsas olmadan adamlara
cəmiyyətə və ya onun hissələrinə qarşı heç nə edə bilməz.
Dövlət hakimiyyətinin legitimləşməsinin mənbəyi onun
üzərində yox, cəmiyyətin iradəsində və hüquqdadır.
Sosial dövlət özü üçün mühüm funksiya kimi bütün
əhalinin marağı naminə cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin
25
sosial sahələrinə fəal təsiri müəyyən etmişdir. Bu cür yanaşma
bəzi ölkələrdə hüquqi prinsip səviyyəsinə qaldırılmış və
Konstitusiyada öz əksini tapmışdır. Sosial dövlətin maraq və
öhdəlikləri sahəsinə gəlirin əhalinin daha az təmin olunmuş
təbəqələri arasında bölünməsi, müəssisələrdə işçilərin
məşğuliyyəti və müdafiə hüquqi siyasəti, səhiyyə, təhsil, sosial
təminat və sığorta, o cümlədən təqaüd, ictimai xidmət
sahələrinin inkişafı, ailənin, gənclərin, əlillərin, ahılların
müdafiəsi daxil edilir.
inkişaf etmiş vətəndaş cəmiyyəti özünün bütün klassik
əlamətlərini saxlayaraq bir tərəfdən dövlətə təsirini gücləndirir,
onun
demokratik,
hüquqi
əsaslarla
güclənməsinə
istiqamətləndirilir, digər tərəfdən öz üzərinə çoxlu öhdəlikləri
götürməklə dövlətin müxtəlif sahələrdə, cəmiyyətin
hissələrində və maraqlarında olan himayəsinin azaldır.
Vətəndaşların müxtəlif assosiyasiyalarmm azad inkişafı dövlət
hakimiyyətinin demərkəzləşməsinə kömək edir - bu
hakimiyyətin bəzi məsələlərini özünüidarəyə verir. İnkişaf
etmiş vətəndaş cəmiyyətinin əlaməti istənilən fəaliyyətin
hüquqi təşkili və struktur möhkəmləndirilmiş plyuralizmdir.
Şəxsi həyat siyasi hakimiyyət müdaxiləsi üçün tabe olmalı, o
açıq fakta çevrilməməlidir. Açıq həyatda bu imperativin həyata
keçməsi səviyyəsi effektli vətəndaş cəmiyyətinin ilk
göstəricisidir. Dövlət hakimiyyətindən vətəndaş cəmiyyəti a)
legitimliyi, b) ən ümumi, yetkin demokratiyanı, c) effektivliyi
əldə edir.
İnkişaf etmiş vətəndaş cəmiyyəti ilk növbədə adamların
şəxsi, o cümlədən ictimai - iqtisadi təhlükəsizliyini təmin edir.
Onun hakimiyyətə və bütövlükdə onun siyasətinə təsirinin əsas
gücü siyasi özgələşdirməni məhdudlaşdırma və onu dəfn
etməkdir. Bu dövlətin və hakimiyyətin nisbiləşməsi və vasitəyə
çevrilməsini təmin
25
Dostları ilə paylaş: |