Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
49 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Problematyka konfliktów międzynarodowych. Z refleksji badacza Jesteś zwolennikiem Związku Radzieckiego jako imperium? Z całą pew- nością jesteś konserwatywnym socjalistą. Uważasz, że Polska miała powo- dy, aby marzyć o granicach „od morza do morza”? Polskim patriotą. Uderza cię rosyjskie zakłamanie, chamstwo i ignorancja? Prawdziwym przedstawi- cielem polskiej cywilizacji itd. Wszystko wydaje się proste, pod warunkiem że opinie wypowiadane są w ramach jednego kręgu kulturowego. Sprawa znacznie się komplikuje w momencie, kiedy głosy i stanowiska nie pocho- dzą od przedstawicieli naszego narodu, ale innego – na przykład rosyjskie- go. O, wtedy ostrość wyrażanej oceny wzrasta wielokrotnie! Aczkolwiek w takim przypadku i odpowiedzi pojawiają się inne: nacjonalista, rosyjski liberał-polonofil, liberał-okcydentalista. Jako badacze doskonale rozumiemy, z czym należy wiązać to zjawisko: miłości do ojczyzny towarzyszy nieodłącznie etnocentryzm z afirmacją wszystkiego co „własne” i przeniesieniem punktu obserwacji z indywidu- alnego na zbiorowy – nawet w przypadku, kiedy człowiek przynależy do kręgu kulturowego ceniącego wartości indywidualistyczne, a nie kolektyw- ne: jeśli kochasz ojczyznę, kochasz też naród/nację. Słowa rosyjskiego ka- tolika W. S. Pieczierina (1807-1885): „Jakże słodko ojczyznę nienawidzić // I chciwie czekać jej upadku” 3 kłują w oczy, jeśli odnoszą się do własnej oj- czyzny, ale niekiedy odbierane są w sposób pozytywny, na przykład kiedy Polak uważa, że wiązać je należy z osobą rosyjskiego patrioty, a Rosjanin myśli, że przypisywane są one oświeconemu demokracie czasów rozbio- rów Rzeczypospolitej. Niechęć wybaczana jest wtedy, gdy w okresie rewo- lucyjnych przewrotów – to znaczy w momencie, kiedy deklaruje się brak ciągłości tradycji – świętość jedności narodowej przekształca się w sakra- lizację równości społecznej. Jednoznacznie pojmowana miłość względem ojczyzny i narodu (ważny element afektywno-emocjonalnej tożsamości narodowej Polaków i Rosjan) jest surowym kryterium uznania przynależności do wspólnoty narodowej. W przeciwieństwie do obowiązków poddanego/obywatela, miłość daje kon- kretne swobody: możemy krytykować samych siebie i od czasu do czasu z przyjemnością oddajemy się tej czynności, ale mówić o tym w obecności obcego lub słyszeć to z jego ust – to grzech ciężki. Pogląd ten w jednym ze swoich listów sformułował już sam Puszkin: „Ja, ma się rozumieć, gardzę moją ojczyzną od stóp do głów – ale przykro mi, jeśli cudzoziemiec podzie- la ze mną to uczucie” 4 . Według historycznej anegdoty, N. M. Karamzin na pytanie znajomych emigrantów o to, co się dzieje w Rosji, odpowiedział: 3 Cytat za: M. Zdziechowski, Wpływy rosyjskie na duszę polską, Kraków 1920; tekst oryginalny: В. С. Печерин, Оправдание моей жизни. Памятные записки, „Наше наследие”, 1989, № 1-3. 4 Do Piotra Wiaziemskiego, 27 maja 1826 r. Z Pskowa do Petersburga, [w:] Aleksander Puszkin, Listy, tłum. M. To- porowski, D. Wawiłow, Państwowy Instytut Wydawniczy 1976, s. 201. 50 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Maria Leskinen „Kradną!”. Można to cytować, można wykorzystywać jako komentarz do rosyjskich informacji prasowych itd. Ale jeśli wypomni nam to „obcy”? Re- akcja jest łatwa do przewidzenia, ale znów dwojaka – zależna od pozycji oceniającego: w tej sytuacji nietrudne wydaje się odróżnienie liberalnego okcydentalisty od konserwatywnego patrioty. Czy możliwe jest, aby dać proste wyjaśnienie, na przykład dzieciom w wieku szkolnym, dlaczego dobre relacje z innym narodem (zwłaszcza z Polakami) oraz zaznajomienie się z jego historią i kulturą nie są gwarantem obiektywizmu w odniesieniu do interpretacji polsko-rosyjskich konfliktów, wojen i nieporozumień? I czy wykładowca może całkowicie zdystansować się od poglądów stron, występując w charakterze obserwatora zupełnie po- zbawionego emocji i pasji? Jeśli konieczna jest ocena roli Imperium Rosyj- skiego w rozbiorach Rzeczypospolitej, to czy należy milczeć na temat tego, że Polacy na przestrzeni wieków byli przekonani o tym, że to właśnie Rosja jest odpowiedzialna za to tragiczne dla państwa polsko-litewskiego wyda- rzenie i może co jeszcze gorsze, czego naród polski doświadczył pod berłem rosyjskich carów? I czy mogę podzielać lub nie podzielać tego punktu wi- dzenia, jeśli jestem nauczycielem historii? Nawet jeśli uda nam się pokonać tę trudność, pojawia się od razu naturalne pytanie: jak to wypośrodkować? W jakich kategoriach dokonać porównania, aby całkowicie wyeliminować oceny „dobre”/„złe”? I jak zdefiniować pojęcie „dobra” i „zła” w odniesie- niu do konkretnego narodu i państwa? Jakiej miary użyć, jeśli społeczeń- stwo jest wewnętrznie zróżnicowane i jeśli wiemy, że to, „co dla jednego dobre, to dla innego – śmierć” (parafrazując znane rosyjskie powiedzenie o Rosjaninie i Niemcu)? Najważniejsze pytanie brzmi, co robić, gdy nasze prywatne pozytywne doświadczenia w komunikacji z konkretnymi przedstawicielami „obcych”, na przykład z Polakami, w żadnym wypadku nie dopuszczają stwierdzenia negatywnych cech całego narodu, albo wręcz przeciwnie, gdy negatywne oceny praktycznie zawsze sugerują ogólną charakterystykę – według wzorca „typowo polskie (polski), typowy Polak”? Takie uogólnienie, antropomor- fizacja narodu, postrzeganie go jako odrębnej osobowości „z krwi i kości”, z konkretnymi cechami wyglądu, przymiotami, działaniami są właściwie nie do przełamania. Przyczyny tego stanu są, oczywiście, bardzo dobrze znane: to dążenia każdego człowieka i jego rozumu do kategoryzacji i ge- neralizacji rzeczywistości w celu adaptacji i przetrwania. Ale dlaczego, re- alizując te założenia, sami bezwiednie lub też świadomie kontynuujemy tradycję stereotypizacji? W związku z tym wszelkie rozważania na temat stosunków międzynaro- dowych i stereotypów wzajemnego postrzegania powinny być poprzedzone (nie w znaczeniu imperatywu, ale elementu metodologicznej procedury) rozwiązaniem problemu, w jaki sposób wyjaśnić niedoświadczonemu czy- telnikowi, uczniowi czy publiczności dziwną, z logicznego punktu widzenia, Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|