Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
53 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Problematyka konfliktów międzynarodowych. Z refleksji badacza Szczególnie niebezpieczne konsekwencje niosą ze sobą retoryka i me- taforyka polityczna, praktycznie zawsze wprowadzane do podręczników historii (M. Ferro). Przedstawiona w nich antropomorfizacja „narodowego ciała”, występującego w postaci narodu/nacji/państwa, przejmuje kontro- lę nad emocjami czytelnika (całkowicie zgodnie z przeznaczeniem takiego zabiegu). On/ona/ono obraża się, cierpi, wojuje, jest wstrząśnięty(a), prze- żywa stratę itp. Samo językowe uosobienie wydarzeń historycznych jest wyrazem (rzadko jednak dostrzeganym przez czytelnika) bardzo szczegól- nych właściwości tej społeczno-politycznej cielesności. Weźmy jeden z losowo wybranych rosyjskich podręczników szkolnych do historii XIX wieku (2012 rok): „gwałtowna penetracja Zakaukazia przez Rosjan niepokoiła nie tylko Turcję, ale również Persję”; „zwycięstwo pod Karsem zmniejszyło gorycz wywołaną klęską na Krymie”; „chłopi oczeki- wali w napięciu carskiego dekretu o zniesieniu prawa pańszczyźnianego”; „Turcja, zachęcona poparciem Anglii, na wszystkie propozycje odpowiada- ła albo odmową, albo aroganckim milczeniem” itp. Żeby sprawiedliwości stało się zadość, należy zaznaczyć, że we współczesnych rosyjskich szkol- nych podręcznikach takie sformułowania są o wiele rzadszym zjawiskiem niż w sowieckich, ale zupełnie obejść się bez nich, jak widać, nie można. Ostatecznie, w odniesieniu do różnych państw i oddzielnych grup społecz- nych tworzy się zestaw konkretnych skojarzeń związanych z charakterysty- ką ludzkiej natury: rządzący i narody nieświadomie dla uczniów nabierają dobrych i złych przymiotów, cech usposobienia i charakteru, mających dobrze znane właściwości: skłonność do oszustwa, zdrady, „nawyk” mani- pulacji sojusznikami, zwyczaj niewypełniania obietnic w stosunku do po- konanych wrogów, okrucieństwo względem słabszych itp. W roli ofiary, nosiciela szlachetnej misji, reprezentanta sprawiedliwych roszczeń i obrońcy interesów słabszych i uciskanych (zazwyczaj mniejszości) występuje tylko i wyłącznie własna Ojczyzna. Wreszcie wspomnieć wypada o jeszcze jednym z dalece niepełnego ze- stawienia wariantów interpretacji, który nie wydaje mi się co prawda szcze- gólnie adekwatny, ale umożliwia wyeliminowanie szeregu niespójności o charakterze metodologicznym. Czy nie słuszniejsze wydaje się odejście od rzeczywistości geopolitycznej, rozumianej (zgadzam się, dosyć archa- icznie) jako geograficzno-klimatyczna, a także historyczna konieczność? Nie w sensie nieuchronności losu, ale obarczenia pewnymi określonymi parametrami i warunkami, w których przychodzi rozwijać się danemu na- rodowi, a w kontekście polityczno-państwowym – nieprzerwanie rozsze- rzać swoje terytorium. Istnieje pewna określona konsekwencja rozwoju społeczno-ekonomicznego, skorelowana z wektorem orientacji polityki za- granicznej. I w tym sensie źródłem konfliktu między Polakami a Rosjanami są nie tylko różnice form politycznych, wzorców kulturowych, ale nawet subtelnie zasygnalizowana przez Czesława Miłosza w Rodzinnej Europie 54 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Maria Leskinen różnica między „głównym okresem historycznym”, odciskającym w naro- dowej pamięci swoistą „pieczęć”, odzwierciedlającym „wyjątkowość” każ- dej cywilizacji (narodu). Zderzenie interesów Polski i Rosji wynika z określonego funkcjonowania „organizmów” państwowych. Rozwijając tę metaforę, można stwierdzić, że organizmy te żyją, wchodzą w interakcje ze światem zewnętrznym, chorują i umierają zgodnie z prawami natury, określającymi ich budowę, strukturę i metabolizm. Podobieństwo polskich i rosyjskich organizmów państwo- wych zawiera się w tym, że na różnych etapach historycznych posiadają one ambicje imperialne, ale okresy te nie pokrywają się chronologicznie. Etapo- we rozbieżności sprawiają, że poziom konfliktu we wzajemnych stosunkach wzrasta: kiedy „Polska” decyduje się rozszerzyć swoje granice na wschodzie, Rosja daleka jest jeszcze od idei szlacheckiego patriotyzmu, a dwa wieki póź- niej dzieje się na odwrót – Imperium Rosyjskie czasów Piotra Wielkiego, rosnąc w siłę, zdołało połączyć ideał szlacheckiej służby carowi z oddaniem władzy i Ojczyźnie, a oświecona szlachta Rzeczypospolitej w dalszym ciągu przeciwstawiała się tendencji zmierzającej do jej osłabienia. Napoleon obudził nadzieje na odbudowę państwowości polskiej (któ- re zresztą były bardzo bliskie realizacji) w tym samym czasie, kiedy rosyj- ska potęga pokonała w uczciwej walce armię cesarską i miała pełne prawo przysługujące zwycięscy, by nie dyskutować na równych prawach z poko- nanymi o tzw. kwestii polskiej. W konsekwencji imperium, jeszcze bardziej przybierając na sile, zmieniło charakter swojego istnienia. Ani Imperium Rosyjskie, ani Rzeczpospolita Obojga Narodów nie działały w interesie „wol- ności narodów”, niezależnie od tego, jakie szlachetne deklaracje znajdowa- łyby się w ich cywilizacyjnych arsenałach. Kiedy państwo tłoczące się na lądzie potrzebuje uzyskać dostęp do morza, to z czyimi interesami skłon- ne jest się liczyć? Nadmorskich narodów? Wolnych miast? A może skłonne jest brać pod uwagę niedostatek środków do budowy floty i ofiary ludzkie? Przez to wszystko przechodziły i Rzeczpospolita, i Imperium Rosyjskie na określonym etapie swojego rozwoju. Mniejsze narody i terytoria przez nie zamieszkane zmuszone zostały do przyjęcia pozycji ofiary swoich dużych i chciwych sąsiadów. Polska nie liczyła się z „obiektywnymi historycznym interesami” Białorusi i Ukrainy; agresorem wobec tych samych ziem obec- nie nazywa się również Rosję. Jednak przemilcza się kwestię prawdopodo- bieństwa istnienia innych strategii w odniesieniu do tych terytoriów. Czy w ogóle była możliwa jakakolwiek alternatywa działania? Jednak, jak każde uogólnienie, i ta interpretacja wydaje się dość kontro- wersyjna. Mniej wątpliwości zawiera inna: relacje Polaków i Rosjan należy rozpatrywać na różnych poziomach i etapach interakcji. Wieloczynniko- wość i mozaikowość – być może kosztem sztywnej klasyfikacji i schema- tyczności – dadzą zdecydowanie dokładniejszy obraz. Jestem przekonana, że uogólnienia w skali nacji i narodów co najmniej nie odpowiadają rzeczy- Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|