Pol ska – r osja: czy fatal izm w rogości?
Yüklə 404,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
134 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Paweł Jarosz I czy w końcu oddzielił ktoś ciemność przedmiotów od jasności słów? [...] Po ciężkiej wędrówce dnia jeszcze jeden wiersz: Chleb, ser, woda, kobieta. Uczynione zostało. (Wyblakło słońce i weszło w oddzielone od lądu morza.) 10 Tytuł zaczerpnięty jest z utworu Czesława Miłosza i w pewnym aspek- cie przeczy on temu, co powiedzieliśmy wcześniej. Opis rzeczywistości, ona sama – nie usprawiedliwia istnienia. Właściwie nic nie usprawiedliwia „bezpłodnych piór”. Stwarzanie świata, nazywanie jest połączeniem czułości i bólu. Jedynym sensownym zajęciem jest przecież oddzielanie „jasności słów” od „ciemności przedmiotów”. Sam Miłosz, komentując swój wiersz, wydoby- wa jednak nieco inny aspekt, podkreśla zadanie chronienia od zapomnienia: „Co jest nie wymówione, zmierza do nieistnienia”: To zdumiewające, myśleć o mnóstwie wydarzeń dwudziestego wieku i o ludziach tam wystę- pujących, rozumiejąc, że każda z tych sytuacji zasługiwała na epos, trage- dię albo liryczny poemat. I nic, zapadły się, zostawiając nikły ślad. Można rzec, że najbardziej nawet potężna, krwista, czynna osobowość w porówna- niu z celnym układem kilku słów, choćby opisywały tylko wschodzący księ- życ, jest zaledwie cieniem. 11 I to właśnie ten rys zdaje się być najistotniejszy w myśleniu o poezji jako zapisie „okoliczności”. Przecież poeta żyje wśród nas 12 : (...) Być może istnieje jeszcze poezja Nie we mnie jednak, nie tutaj Gdzie alfabetem jest puls. 10 J. Polkowski, Elegie z Tymowskich Gór i inne wiersze, Kraków 1990, s. 83. 11 Cz. Miłosz, Siła mowy, [w:] idem, Piesek przydrożny, Kraków 1999, s. 61. 12 Wiersz, który wydaje się polemizować z tekstem Polkowskiego, napisał w 1987 roku Marcin Sendecki (zob. idem, Z wysokości. Wiersze z lat 1985-90, Kraków–Warszawa 1992, s. 15): Jeżeli Bóg prowadziłby notatki, być może znalazłoby się tam miejsce nie tylko dla Jana Palacha, Staszka Pyjasa i tylu innych, którzy wiedzieli co robią, ale także dla tych upijających się co przepustka i zabitych przypadkiem, przy czyszczeniu broni 135 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Obsesja historii. O pewnym aspekcie twórczości Jana Polkowskiego I nie pragnę jej odnaleźć żeby napisać wiersz O Janku Palachu lub Staszku Pyjasie. Nie myślę by Bóg choć jedno słowo dał tylko dla mnie, może to moja nadzieja okaże się milczeniem, klęską. Zapisuję więc: nie jestem poetą, żyję wśród was, to śmieszne, ale jak to pięknie brzmi: żyję wśród was. 13 Takie myślenie ma w sobie wiele „sprzeczności wewnętrznych”. Z jed- nej strony nie jesteśmy przekonani, że wszystko, co nas otacza, może stać się poezją. Wtedy „trzeba by pisać nieprzerwanie” – jak zanotowano w tym samym wierszu. Tak jak się oddycha, śpi, je i umiera. A z drugiej strony jest przekonanie o wyjątkowej czystości poezji, o tym, że nie ma jej tam, gdzie „alfabetem jest puls”, codzienność. Zostawmy okoliczności, w jakich pisał Polkowski, zostawmy okoliczności, w jakich i my piszemy (to przecież też jest nie bez znaczenia) i przyjrzyjmy się temu zjawisku z zewnątrz, co ozna- cza w tym wypadku z perspektywy Marcina Barana i Marcina Świetlickiego w ich „okolicznościowym” wymiarze: dlaczego poeta czyta swoje wiersze cicho czy poeta jest czymś przestraszony czy poeta się wstydzi czemu brak surm anielskich lub innych odgłosów aprobaty nieba gdy poeta czyta co poeta ukrywa pod nosem w swym szepcie czemu tak zwyczajnie i bez nabożeństwa bez woni kadzidlanej bez muzy przy boku poeta czyta swoje wiersze a w ogóle dlaczego poeta przyszedł pieszo a nie przyleciał na skrzydłach natchnienia... 13 J. Polkowski, Oddychaj głęboko, wyd. II rozszerzone, Kraków 1981, s. 28. 136 Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej • Rok 11 (2013) • Zeszyt 3 Paweł Jarosz ostrzegamy poetę że takiemu poecie trudno będzie uwierzyć na słowo 14 Przytoczony wiersz Barana, noszący znamienny tytuł Dlaczego poeta, dedykowany został Janowi Polkowskiemu. Dziwnie brzmią te wersy z dzi- siejszej perspektywy wizerunku Barana jako wielkiego apologety twórczości autora zbioru To nie jest poezja. Być może to gra z czytelnikiem, ale ironia, jaka uderza nas od początku, jest wyraźna i mocna. Przeciwstawia się pa- tos poezji Polkowskiego, jego myślenie o poecie i powinnościach literatury, zwyczajności. Jawna drwina z kategorii natchnienia, z toposu poety jako ko- goś wyjątkowego, wymierzona jest w całą jego twórczość. Podejrzewa się te wiersze o sztuczność, o to, że są „zrobione” ze słów pozbawianych realnych desygnatów. Podobne myśli przyświecały Świetlickiemu, gdy pisał swoje słynne i szeroko już komentowane Dla Jana Polkowskiego 15 , którym chciał „otworzyć okno i przewietrzyć pokój”. Podobnie jest z trzy lata później wy- danym (a siedem lat później napisanym) Nie dla Jana Polkowskiego 16 , w któ- rym wyznania z poprzedniego wiersza: „w poezji niewolników drzewa mają krzyże”, „poezja niewolników żywi się ideą”, „nawet miłosne wiersze pisane by były / smoczymi literami” aż po zdanie „jedyny przypadek, / kiedy po wierszach / pozostaje smród” zamienia na jeszcze mocniejsze. Wprawdzie pisze: „bardzo wiele kłopotów w związku z tamtym wierszem”, ale nie prze- szkadza mu to napisać później: (...) Oddycham. Zdradzam. Sprzedaję. Jestem skrępowany. Kontrolowany. Świetnie. Dajcie mi policję i cierpienie. Napiszę wolnościowy wiersz i Boga weń zaplączę. Czeczenię. Bałkany, ciebie. Koniecznie. Wszystko się da zrobić. Historia literatury wchłania wszystko. Tak. Historia nieba wybredniejsza jest. 14 M. Baran, Dlaczego poeta, [w:] Macie swoich poetów. Liryka polska urodzona po 1960 roku, wypisy, wybór i oprac. P. Dunin-Wąsowicz, J. Klejnocki, K. Varga, Warszawa 1996, s. 11. 15 M. Świetlicki, Dla Jana Polkowskiego, [w:] idem, Zimne kraje, Warszawa–Kraków 1992, s. 54. 16 Idem, Nie dla Jana Polkowskiego, [w:] idem, Zimne kraje 2, Kraków 1995, s. 57. Yüklə 404,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|