Qapaq yumsaq indd

Tarixi memarlıq abid l ri
39
hac-Hüseyn
f ndinin q bri
A  günb z
üz rind  tikilmi dir. 
l-hac-
Hüseyn
f n di  irvan “n q i-
b ndiyy   v   c miyy tin ey-
xi” olmu , “yüks k aliml rin
qütbü” l q bi da ımı dır. 
Abid nin ba  ta ında 
iri n sx x ttil  yazılmı  da
kitab d  (0,75x0,59 m) deyilir.
ç risind ki ikis tirlik ki-
ta b d :
“N q ib ndiyy   t ri q  ti-
nin eyxi, arif, ali ( xsl rin)
qütbü,
l-hac Hüseyn  f ndi
irvaninin yüks k türb sinin
t mir olunmasına 1327-ci ild
(1909) mr edilmi dir”.
Binanın daxilind  daha iki kiçik kitab  var: Birinci kitab d
r bc  – “ey ba ı layan” v fat tarixi 1297 (1879-80) il; ikinci 
kitab d  is  “Bakılı X l fin i idir” 1327 (1909) sözl ri yazılmı dır. 
A  günb zin içind  üç q bir var. Q birl rd n biri Hacı Hüseyn 
f ndi irvaniy , dig r ikisi is  o lanlarına – Hacı Mustafa  ah v
Nizam ddin
f ndiy  m xsusdur. Bu  xsl r m hur n q ib ndiy y
eyxl ridir.
Tarixi m nb l rd n v  t dqiq olunmu  kitab l rd n aydın olur 
ki, Orta Asiyada, Qazaxıstan, Ba qırdıstan v  Qafqazda, Kiçik Asi-
ya, Afrikada,  ran, S udiyy
r bistanı, raq, Suriya, Çinin Qansu 
yal tind  v  ba qa ölk l rd  n q ib ndiyy  qarda lıq c miyy tl ri
f aliyy t göst rirdi. Az rbaycanın Qax, Zaqatala, Q b l  rayon-
ları razisind , el c   d
irvan zonasındakı bir sıra abid l r bu 
c miyy tin XIX -XX  srin vv ll rind  f aliyy td  oldu unu sübut 
edir.

---

A su dün nd n sabaha
40
Bu n slin nümay nd l ri A  günb zin trafında d fn edilirl r. 
K nd halisi bütün dini bayramları A  günb zi ziyar t etm kl  qeyd 
edir. Bayramlar zamanı burada dini m rasiml r keçirilir.
Göründüyü kimi A  günb zd   d fn olunmu
eyxl r
irvanın
adlı-sanlı n sill rind n olmu dur.
* * *
Hacı Hüseyn  f ndinin tam  sl adı l-Hac Hüseyn  f ndi
-
k ristani l-Qaraqoyuni
- irvani n-N q ib ndidir.  irvan xan-
lı ının, S rd rin mahalının
k r k ndind  (Göyçay rayonu) 1824-
cü ild  anadan olmu dur. Atası H s n A aki i o ludur.
Hacı Hüseyn  f ndi Külüllü k ndind  t dris v  ir ad f aliyy ti
göst r n eyx Hacı
hm d
f ndiy  intibas etmi , zahiri elml rl
yana ı N q ib ndiyy  m kt bind n qaynaqlanan batini bilikl r  d
yiy l nmi dir. Mür idi 1855-ci ild  Tambova sürgün edil rk n, Hacı
Hüseyn
f ndi t s vvüfi f aliyy t  hazır idi. O, xilaf tnam  almaq-
la b rab r eyxinin zahiri v  batini t hsil görmü  qızı Hacı Gülp ri
il  evl nm k
r fin  d  nail olmu dur.
Bu zaman  eyxl rin t qib olunması il
laq dar uzun müdd t
t s vvüfi f aliyy t gizli h yata keçirilirdi. S b b, Da ıstan v
Çeçenl rd   N q ib ndiyy  müridl rinin liderlik f aliyy ti v  rus-
larla müharib  aparan türkl rd   h min t riq tin üstünlük t kil
etm si idi. Lakin 1856-cı ild  Krım müharib si, 1859-cu ild  Qafqaz 
müharib si ba a çatdı. mperiyanın radikal siyas tind  yum alma v
yerli nüfuz sahibl ri il  razıla ma n z r  çarpır. Bel likl , Hacı Hü-
seyn
f ndinin ir ad f aliyy ti geni l nir. 1863-cü ild  Hacı Hüseyn 
f ndi B rgü ad dair sinin nc  k ndind  (Göyçay rayonu) ya ayır
v  t s vvüfi f aliyy tl  m
ul olurdu.
Hacı Q hr man B yin v fatından sonra  irvan müridl rinin
ks riyy ti yenid n bir  xsin – Hacı Hüseyn  f ndi
trafında
topla ır. Odur ki, onu “N q ib ndiyy   t riq tinin
eyxi, Arif, Ali 
( xsl rin) qütbü” kimi v sf etmi l r.

---

Tarixi memarlıq abid l ri
41
l-Hac Hüseyn  f ndi (1297/1880)-d   v fat etmi dir. O, öz 
yerin  qarda ı, Hacı
hm d
f ndid n v
eyxin özünd n zahiri v
batini t hsil görmü  Hacı Süleymanın ir ad etm sini ist mi , ail sini
v  kitablarını ona  man t etmi dir.
l-Hac Hüseyn  f ndi Qaraqoyunluda, Nazirçay sahilind
  d fn edilmi dir. Q bri üz rind  türb  ucaldılmı dır. Lakin çayda 
sel sularının artması n tic sind  k ndin ümumi q biristanlı ı z r r
ç kmi dir. Odur ki, 1907-1909-cu ill rd
eyxin o lu Hacı Musta-
fa
ah t r find n q brin v  türb nin yeri d yi dirilmi dir. Xıdırlı
müridl rinin
l td n g tirdiyi a
h ng da larından memar Bakılı
X l f “A  günb z” türb  kompleksini in a etmi dir.
* * *
Hacı Hüseyn  f ndinin qarda ı Hacı Süleyman  f ndi olmu -
dur. Hacı Süleyman  f ndi el arasında “ ıx baba” kimi tanınır.
Qaraqoyunlu k ndind  “ ıx d yirmanı” adı il  tanınan tikili bu 
n slin bütün sah l rd   i  gördüyünü aydın göst rir. Lakin h min
d yirman sökülmü dür.
Hacı Süleyman Ustadın tam adı Hacı Süleyman Ustad ibn H s n
-
k ristani l-Qaraqoyunidir.  l-Hac Hüseyn  f ndi irvaninin
qarda ıdır. 1830-cu ild  Göyçay rayonunun 
k r k ndind  anadan 
olmu dur. 
Hacı Hüseyn  f ndi il  birlikd  Külüllü Hacı
hm d
f ndiy
intisab etmi dir. Zahiri v  batini elml rd  u urlar qazanan Hacı Sü-
leyman Ustad Hacı
hm d
f ndinin Tambova sürgün edilm sin-
d n sonra Hacı Hüseyn  f ndiy  x lif lik etmi , onun v siyy tin
r
m n v fatından (1880) sonra ir ad m qamına keçmi dir.
Hacı Süleyman Ustadın Çar Rusiyasına d rin nifr t b sl diyini
söyl yirl r. Onların h r bir addımına, h tta m kt b açmasına bel  pis 
baxmı dır. Odur ki, d f l rl  h bs olunmu dur.
M.Mahmudb yov r vay t edir ki, Kalvada yeni üsulla m kt b
açıldıqdan (1889) sonra Hacı Süleyman bir daha Kalvaya ayaq bas-

---

A su dün nd n sabaha
42
mır v  buradan rus iyinin g ldiyi üçün müridl r  xeyir-duasını ver
bilm y c yini söyl yir.
Cahangir Zeynalo lu Hacı Süleyman Ustadın v t np rv r insan 
oldu unu s rind  dön -dön  vur ulayır v  t qdir edir.
Qaraqoyunluda el-obanın istifad  etdiyi “ ıx d yirmanı” Hacı
Süleyman Ustadın m sl h ti v   v saiti hesabına tikilmi di. Onun 
bütün Bakı quberniyasında m hur olan “Talib” at zavodu da vardı.
* * *
Cavad A a XIX  srin ilk ill rind  Bölük t mahalının Növcü 
k ndind  anadan olmu dur. O,  irvanın irsi feodal hakiml rind n
olan
bdülk rim A anın o ludur.
Cavad A a Hacı
hm d
f ndinin t l b si olmu , eyxind n
zahiri v  batini elml ri xz etmi dir. Seyr v  sülukunu tamamladıq-
dan v  Hacı
hm d
f ndinin Tambova sürgün olunmasından sonra 
Növcüd  ir ad f aliyy tin  ba lamı dır. O, bütün var-dövl tind n
imtina etmi , t rkidünya h yat keçirm kd  çoxlarına nümun  ol-
mu dur.
Cavad A a irvanın Xan sülal si olan S rkaril rd n töhf  Xa-
nım Sultan B y Axtaçılı qızı il  1855-ci ild  evl nmi dir. Bu izdi-
vacdan dörd övladı – Mehdi B y, B kir B y,  min  Xanım v  Xa-
nım B yim do ulmu dur.
Cavad A a v  müridl rinin m skunla dı ı ayrıca k nd yaran-
mı , XX  srin ortalarına q d r Cavada a k ndi kimi tanınmı dır. 

---