QəRİbov asəF ƏZİzov anar

83 
 
etməsi  üçün  aşağıda  göstərilən  bir  sıra  problemlərin  həlli 
vacibdir: 
1)  Dünya  bazarında  yaranmış  vəziyyət  məhsul  və 
xidmətlərin ixracatında tamamilə yeni amillərə və parametrlərə 
əsaslanmağı  tələb  edir.  Belə  ki,  müasir  texnika  və  texnologi-
yaların  tətbiqi,  yeni  mallar  istehsal  artımının  və  rəqabətin 
qeyri-müəyyənliyi  dünya  standartlarına  cavab  verməyən  məh-
sullar  istehsal  edən  Azərbaycanın  ixrac  imkanlarını  xeyli 
məhdudlaşdırır; 
2)  İxrac  yönümlü  inkişaf  rəqabətə  davam  gətirməyi, 
yeni  üstünlüklər  yaratmağı  tələb  edir.  Yəni,  infrastruktura, 
marketinq  və  yeni  texnologiyaların  əldə  edilməsi  məqsədi  ilə 
fasiləsiz  olaraq  investisiya  qoyuluşları  həyata  keçirilməlidir. 
Aydındır  ki,  müasir  şəraitdə  maliyyə-valyuta  resursları  hətta 
minimal  tələbləri  ödəmək  iqtidarında  olmadığı  bir  dövrdə 
göstərilən  istiqamətdə  iri  həcmli  kapital  qoyuluşlarının  həyata 
keçirilməsi mümkün deyildir; 
3)  Hətta  bütün  imkan  və  vəsaitlərin  mövcudluğu 
şəraitində belə ixrac yönümlü inkişaf modelinin tətbiqi və onun 
rolunun  yüksəldilməsi  istənilən  nəticəni  verə  bilməz.  Belə  ki, 
milli  iqtisadiyyatın  ixrac  yönümünün  gücləndirilməsi  xarici 
bazarlardan  ixrac  asılılığı  yaradır  və  nəticədə  daxili  sosial-
iqtisadi  situasiyaya  güclü  təsir  göstərir.  Aydındır  ki,  ənənəvi 
tərəf  müqabillərində  də  iqtisadi  situasiyanın  pisləşməsi  zəncir-
varı  reaksiya  doğurmaqla  ölkədə  staqfliyasiyanı  sürətlən-
dirərək böhranlı vəziyyət yaradır. Buna görə də, ixracat prose-
sinin  əsas  hissəsinin  yönəldiyi  xarici  bazarlara  əməli  yardım 
edilməsi  problemi  meydana  çıxır  ki,  bu  da  qlobal  qarşılıqlı 
asılılığın yeni keyfiyyət aspektləri kimi səciyyələnə bilər. 
Ölkənin  xarici  ticarət  konsepsiyasının  ağırlıq  mərkəzi 
kimi  idxalı  əvəz  edəcək  istehsal  sahələrinin  təşkili  modelinin 
də bir sıra nöqsanları vardır. 

---

84 
 
Aydındır ki, Azərbaycanın keçid dövrünün spesifik xü-
susiyyətləri  baxımından  regional  iqtisadi  inteqrasiyaya  funk-
sional qoşulması qeyri-mümkündür. Məhz buna görə də, azad 
ticarət  bloklarına  daxil  olmaq,  yəni  inteqrasiyanın  birinci 
mərhələsinin  tam  səlahiyyətli  iştirakçısı  kimi  fəaliyyət 
göstərmək birbaşa müasir gerçəklikdən doğan nəticədir. 
Hal-hazırda  Azərbaycan  Avrasiya  məkanında  yeganə 
ölkədir ki, eyni zamanda 5 regional qruplaşmada iştirak edir: 
1) Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB); 
2) İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (EKO); 
3)  Qara  dəniz  hövzəsi  ölkələrinin  iqtisadi  əməkdaşlıq 
təşkilatı; 
4) Türk dövlətlərinin iş birliyi şurası; 
5) GUAM (Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan, Moldova) 
Bu  bloklardan  heç  birində  real  məzmunlu  inteqrasiya 
prosesləri  getmir,  bununla  yanaşı  istənilən  istiqamətdə  azad 
ticarət  zonalarının  təşkili  ölkənin  xarici  ticarət  əlaqələrinin 
inkişafında  və  onun  strukturunun  təkmilləşdirilməsində  mü-
hüm rol oynaya bilər. 
 
5.2. Azərbaycan Respublikasının gömrük  
xidməti 
 
Azərbaycan  beynəlxalq  iqtisadi  münasibətlər  sisteminə 
aktiv  daxil  olmaq  üçün  geniş  potensiallara  malikdir.  Ölkədə 
həyata keçirilən iqtisadi  islahatlar, inzibati  idarəetmə  metodla-
rından  bazar  iqtisadiyyatına  keçid,  xarici  iqtisadi  əlaqələrin 
liberallaşdırılması sosial-iqtisadi inkişafın sürətlənməsində mü-
hüm rol oynayır. 
Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan SSRİ-nin tərki-
bində  olduğundan  onun  müstəqil  gömrük  xidməti  olmamışdır. 
Bununla yanaşı, respublika ərazisində SSRİ-yə məxsus gömrük 

---

85 
 
orqanları fəaliyyət göstərirdi, idxal-ixrac əməliyyatlarına nəza-
rət İttifaq orqanları tərəfindən yerinə yetirilirdi. 
Azərbaycanda  dövlətimizin  əsas  atributlarından  olan 
müstəqil  gömrük  xidmətinin  yaradılması  dövlət  müstəqilliyi 
nəticəsində  mümkün  olmuşdur.  Gömrük  orqanları  ölkənin 
siyasi-iqtisadi  müstəqilliyinin,  daxili  bazarın  qorunmasında, 
iqtisadi  təhlükəsizliyinin  təmin  olunmasında  mühüm  rol  oyna-
yır. 
Azərbaycanın  dünya  iqtisadiyyatına  inteqrasiya  olun-
masında, idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi sayəsində 
hüquqi baza yaranmış, bir sözlə, xarici iqtisadi fəaliyyətin tən-
zimlənməsi  üçün  Milli  Məclis  tərəfindən  müvafiq  qanunlar 
qəbul  edilmiş,  prezident  fərmanları  imzalanmış,  sərəncamlar 
verilmiş,  Respublika  Nazirlər  Kabineti  tərəfindən  müvafiq 
normativ-hüquqi sənədlər qəbul olunmuşdur. 
İqtisadi tədqiqatlar göstərir ki, gələcəkdə Azərbaycanın 
iqtisadi  inkişafı  iqtisadi  əlaqələrdən  çox  asılı  olacaqdır. 
Azərbaycan  coğrafi  ərazisinə  görə  siyasi  və  iqtisadi  münasi-
bətlər mənafelərinin kəsişmə nöqtəsində  yerləşir. Ona görə də, 
gömrük  nəinki  iqtisadi,  eyni  zamanda  siyasi  əhəmiyyət  kəsb 
edir.  Respublikamızın  daxili  bazarını  qorumaq,  idxal-ixrac 
əməliyyatlarına  nəzarət  isə  iqtisadi  suverenlik  və  bu  suveren-
liyin  təhlükəsizliyinə  təminat,  ümumilikdə  isə  gömrük  siyasə-
tinin reallaşdırılmasında Azərbaycanın gömrük orqanları üzəri-
nə böyük məsuliyyət düşür. 
Göründüyü  kimi,  beynəlxalq  münasibətlər  sistemində 
yeni  dövlətlərarası  əməkdaşlıq  sferalarının  yaranması  və  daha 
da  inkişafı  gömrük  işi  sferasında  yaranan  münasibətlərə  daha 
geniş  və  bir-biri  ilə  qarşılıqlı  əlaqədə  yanaşmanı  tələb  edir. 
Belə  ki,  dövlətin  gömrük  işi  bazarın  formalaşması  və 
inkişafında, onun dünya  təsərrüfatına inteqrasiyasında  mühüm 
faktor kimi çıxış edir. Dövlətin gömrük işi mürəkkəb kompleks 
xarakter  daşıyır  və  bir-biri  ilə  qarşılıqlı  əlaqədə  olan  mühüm 

---