QəRİbov asəF ƏZİzov anar

199 
 
Patentdən  onun  üzərində  qeyd  edilmiş  ərazidə  və 
müddətdə istifadə edilə bilər. Əgər ixtiraçı  patentin  müddətini 
uzatmaq  istəyirsə  hər  dəfə  müəyyən  rüsum  ödəməklə  bunu 
həyata  keçirə  bilər.  Əgər  patent  ixtiraçıya  kifayət  qədər  mən-
fəət gətirmirsə onun vaxtının uzadılmasına ehtiyac qalmır. 
Patentlərin  və  nou-xauların  sahibləri  onlar  haqqında 
milli  və  beynəlxalq  elektron  informasiya  sistemlərində  məlu-
mat yayırlar, reklam kompaniyasını həyata keçirirlər və maraq-
lı  tərəflərlə  lisenziyanın  (ixtiradan  istifadə  hüququnun)  alın-
masına  dair  müqavilə  imzalayırlar.  Bir  qayda  olaraq  ixtiradan 
istifadəyə dair lisenziyanın xaricə satışından əvvəl patent sahibi 
çalışır ki, patenti satmaq istədiyi ölkədə də patentləşdirsin. 
Sənaye nümunəsi - məmulatın konstruksiya və  ya bədii 
tərtibatı sahəsində yenilikdir. Onun obyekti sənaye məhsulunun 
xarici  görkəminə  olan  estetik  və  erqonomik  tələbatı  ödəyən 
forma,  şəkil,  rənglər  və  ya  onların  kompensasiyası  ola  bilər. 
Sənaye  nümunəsi  həcmli  (model),  yastı  (şəkil)  və  ya  kombi-
nasiyalı ola bilər. Sənaye nümunəsi özündə əhəmiyyətli texniki 
yenilik daşıyırsa, ekspert komissiyası tərəfindən yoxlanıldıqdan 
sonra onun sahibinə patent verilə bilər. 
Faydalı  model  -  obyektin  (qurğunun,  maşının,  mexa-
nizmin) və ya onun hissəsinin konstruktor həllidir, başqa sözlə, 
obyektin  elementlərinin  qarşılıqlı  yerləşdirilməsinin,  onun 
formasının,  fəza  kompazisiyasının  yeni  variantıdır.  Fay-dalı 
model  üçün  şəhadətnamə  verilir.  Əgər  faydalı  model  özündə 
əhəmiyyətli  texniki  yenilik  daşıyırsa,  ekspert  komiss-iyası 
tərəfindən  yoxlanıldıqdan  sonra  onun  sahibinə  patent  verilə 
bilər. 
 
13.2. Lisenziyanın növləri 
 
Lisenziya  -  bir  şəxsin  (lisenziyanın)  ona  məxsus  olan 
sənaye  mülkiyyəti  obyektinə  sahiblik  hüququnun,  müəyyən 

---

200 
 
müddət ərzində müqavilə ilə razılaşdırılmış haqq ödənilməklə, 
başqa şəxsə (lisenziara) verilməsidir. 
İxtiralarla və nou-xaularla ticarət zamanı istifadə olunan 
lisenziyaları iki növə  ayırmaq olar:  təmiz (müstəqil) və  yanaşı 
lisen-ziyalar. 
Təmiz (müstəqil) lisenziyaların satılması ixtiralardan və 
nou-xaulardan  istifadə  hüququnun  müstəqil  müqavilələr  üzrə 
verilməsidir.  Əgər  təmiz  (müstəqil)  lisenziyaların  verilməsi 
avadanlıq nümunələrinin və onların istismarı ilə bağlı injinirinq 
xidmətlərinin  tədarükü  ilə  müşaiət  olunursa,  onda  bu  əməliy-
yatlar  lisenziya  sazişləri  ilə  rəsmiləşdirilir  və  bu  sazişlərdə 
satıcılar  liseziyanın  satışına  dair  əsas  müqavilədə  öz  əksini 
tapan  əsas  öhdəliklərlə  yanaşı  öz  üzərinə  tədarük  və  xidmət 
üzrə əlavə öhdəliklər götürürlər. 
Yaxşı  lisenziyalar  əmtəələrin,  o  cümlədən  maşınların, 
avadanlıqların  və  cihazların  tədarükü  üzrə  müqavilələrə  daxil 
(əlavə)  edilməklə  satılır.  Bu  lisenziyalın  qiyməti  və  ödənilmə 
şərtləri müqavilənin ümumi məbləğinə daxil edilə və ya ayrıca 
göstərilə bilər. Lisenziya müqavilələri və sazişləri həm patent-
ləşdirilmiş,  həm  də  patentləşdirilməsi  üçün  sifariş  verilmiş 
ixtiralara görə bağlana bilər.  
Bu  sahədə  həyata  keçirilən  son  islahatlara  görə,  artıq  
Azərbaycanda  aşağıdakı  sahibkarlıq  fəaliyyəti  növləri  üzrə 
lisenziya tələb olunmur: 
-  etil  (yeyinti)  spirtinin  və  alkoqollu  içkilərin  (şərabın, 
konyakın,  arağın  və  siyahısı  Azərbaycan  Respublikasının 
Nazirlər  Kabineti  tərəfindən  müəyyən  edilən  digər  alkoqollu 
içkilərin) satışı, idxalı, istehsalı; 
- tütün məmulatının satışı, idxalı, istehsalı; 
- avtomobil nəqliyyatı ilə sərnişin və yük daşınması; 
-  qiymətli  metalların  və  qiymətli  daşların  istehsalı, 
istifadəsi, emalı, dövriyyəsi; 

---

201 
 
-  mehmanxana  və  mehmanxana  tipli  obyektlərin 
fəaliyyəti; 
- neft məhsullarının satışı; 
- turizm fəaliyyəti; 
- auditor fəaliyyəti; 
- qaz məhsullarının satışı; 
- kartoqrafiya fəaliyyəti; 
- ciddi hesabat blanklarının hazırlanması; 
-  əlvan  metal,  tərkibində  qiymətli  metallar  və  daşlar 
olan  sənaye  və  istehsalat  tullantılarının  tədarükü,  emalı  və 
satışı; 
- gömrük brokeri, gömrük daşıyıcısı fəaliyyəti; 
-  ticarət  gəmiçiliyi  sahəsində:  su  nəqliyyatı  ilə  yük 
daşınması, su nəqliyyatı ilə sərnişin daşınması; 
- əmtəə birjasının fəaliyyəti; 
- hava nəqliyyatı ilə yük və sərnişin daşınması; 
-  xarici  ölkələrdə  Azərbaycan  vətəndaşlarının  işə 
düzəldilməsi zamanı fiziki şəxslərin vasitəçilik fəaliyyəti; 
-  enerji  obyektlərinin  quraşdırılması,  təmiri  və 
sazlanması; 
- qeyri-dövlət pensiya fondlarının fəaliyyəti; 
-  gömrük  anbarlarının  və  müvəqqəti  saxlanma 
anbarlarının təsis edilməsi; 
-  yanğından  mühafizə  məkanlarının,  binaların  və 
qurğuların tikintisi, yenidən qurulması və təmiri; 
-  qeyri-dövlət  fitosanitar  xidmətləri,  o  cümlədən 
bitkilərin mühafizəsi vasitələri və aqrokimyəvi maddələr (satış 
və saxlanılması). 
Bununla  da  19  mindən  çox  lisenziya  və  ya 
lisenziyalaşdırılmış  fəaliyyət  növlərinin  təqribən  75  faizi  ləğv 
edilib, lisenziyaların 25 faizi isə müddətsiz olub. 
 
 

---

202 
 
13.3. Lisenziya müqavilələri 
 
Beynəlxalq  təcrübədə  lisenziya  müqavilələrinin  iki 
növünü fərqləndirirlər: müstəsna lisenziya müqaviləsi və qeyri-
müstəsna lisenziya müqaviləsi. 
Qeyri-müstəsna  lisenziya  müqaviləsi.  Qeyri-müstəsna 
lisenziya müqaviləsi satıcının (lisenziyanın) analoji lisenziyanı 
patentin  istifadə  edildiyi  ərazidə  (patent  ərazisində)  başqa 
alıcılara  (lisenziarlara)  satması  hüququnu  məhdudlaşdırmır  və 
patent  ərazisində  eyni  ixtiradan  və  nou-xaudan  istifadə  edərək 
məhsul istehsalı və satışı üzrə hüquqlarını saxlayır. 
Müstəsna lisenziya müqaviləsi. Müstəsna lisenziya mü-
qaviləsi  ixtiradan,  nou-xaudan  və  nümunələrdən  istifadə 
hüququnun  təmamilə  lisenziyata  verilməsini  nəzərdə  tutur  və 
lisenziar  müqavilənin  predmeti  olan  ixtiranın,  nou-xaunun  və 
nümunələrin başqasına satılması, ondan istifadə edərək məhsul 
istehsalı və satışı üzrə hüquqlarını itirir. 
Nou-xauların məxfiliyi patentlə qorunmadığından, alıcı-
nın  danışıqlardan  sonra  lisenziyanın  alınmasına  dair  müqa-
viləni  imzalamaqdan imtina etməsi,  ancaq danışıqlar prosesin-
də  əldə  etdiyi  informasiyadan  öz  məqsədləri  üçün  istifadə 
etməsi  istisna  deyil.  Ona  görə  də,  lisenziyanın  satışma  dair 
danışıqlara  başlamamışdan  öncə  potensial  alıcı  ilə  müqavilə 
bağlamaq lazımdır ki, lisenziyanın alınmasına dair müqavilənin 
imzalanmayacağı  halda  o,  nou-xaunun  məzmununu  yayma-
yacaq və öz məqsədləri üçün istifadə etməyəcəkdir. 
Müstəsna  lisenziyanın  satılmasına  dair  müqavilədə 
lisenziar  tərəfindən  patent  ərazisində  lisenziarın  lisenziyadan, 
müqavilədə nəzərdə tutulmuş ərazidə isə nou-xaudan müstəsna 
istifadə  hüququnun  pozulması  baş  verərsə  lisenziara  qarşı 
sanksiyaların  tətbiq  edilməsi  nəzərdə  tutulmalıdır.  Tərəflərin 
razılığına  əsasən  cərimə  sanksiyaları  müxtəlif  şəkildə  -  ya 

---