Qorxu içində Qaçiş azərbaycanın susdurulmuş səsləri
Yüklə 385,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslahat zərurəti
- 11. azərbaycanın nüfuz problemi
46 Peşəkarlıq müstəqil və müxalif medianın maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşması ilə sıx bağlıdır. Azərbaycandakı bir çox müstəqil və müxalif mətbuat vasitələri maliyyə baxımından dayanıqlı deyil. Bu əsasən hakimiyyət orqanlarının reklam verənlərə qarşı tətbiq etdiyi təzyiqlə bağlıdır. Eyni zamanda, reklamverənlər təzyiqlərə məruz qalacağı qorxusu ilə belə qəzetlərə reklam verməkdən çəkinirlər. Bu da öz növbəsində həmin mətbuat vasitələrinin çox aşağı səviyyədə reklam gəlirləri əldə etməsi ilə nəticələnmişdir. Maliyyə məhdudiyyətlərinin digər səbəbləri arasında reklam bazarının həcminin kiçik olmasını və çap mətbuatının aşağı tirajla fəaliyyət göstərdiyini qeyd etmək mümkündür. Bu sahədə hər hansı irəliləyiş qeydə alınmamışdır.
Azərbaycandakı jurnalistika ictimaiyyəti qeyd edir ki, zəruri media islahatları və peşəkar jurnalistikanın inkişafı yalnız bütün media tərəflərinin iştirakı ilə və sektor tərəfindən hərəkətə gətirilən təşəbbüslər vasitəsi ilə mümkündür. Bunun baş verməsi üçün sektor üzrə işçi qrup təsis edilməli və həmin işçi qrupa ölkə üzrə media islahatlarını həyata keçirmək səlahiyyəti verilməlidir. İşçi qrupa sektorun bütün əlaqədar tərəfləri cəlb edilməlidir: işəgötürənlər, redaktorlar, jurnalistlər, jurnalist birlikləri, media QHT-ləri və Mətbuat Şurası. Bu qurum gələcək dövrlər üzrə uzunmüddətli media islahatlarının strategiyalarını müəyyənləşdirməlidir. Qurumun işinə həm də aşağıdakılar daxil edilməlidir: redaktor müstəqilliyi və redaksiya nizamnamələrinə dair qaydalar, özünü tənzimləmə vasitələri, plüralist və strukturlaşdırılmış media mülkiyyətçiliyi və eləcə də beynəlxalq standartlara uyğun iş şəraiti.
47 Azərbaycan hökuməti və ona bağlı olan qurumlar ölkəni müasir, gələcəyə istiqamətlənən və çoxmilli şirkətlər üçün investisiya imkanlarının mövcud olduğu bir dövlət kimi təqdim etmək uğrunda ciddi səylər göstərirlər. Contact adlı internet jurnalına əsasən, 2011-ci il üzrə Azərbaycanı təşviq etmək üçün hökumətin ayırdığı büdcə 280000000 [1]
. ABŞ dollarına qalxmışdır. Bu sahədə xərclənən faktiki vəsaitlərin bundan da çox olduğu ehtimal edilir. Belə ki, ölkənin ən varlı şəxslərindən olan Kəmaləddin Heydərov kimi rejim tərəfdarları Avropa Azərbaycan Cəmiyyəti (TEAS) kimi dövlət-təşviqat qurumlarına sponsorluq edirlər. Azərbaycan hökuməti Avropa Şurasının siyasi orqanı olan AŞPA-nın rəyinə təsir etmək üçün xüsusi səylə çalışır. AŞPA keçmiş Sovet İttifaqı dövlətləri ilə Avropa İttifaqı dövlətləri arasında körpü rolunu oynayır. AŞPA-nın bu rolunun vacibliyi nəzərə alınaraq, bu qurumun parlament üzvlərinin davranışı və etik mövqeyini tənzimləyən qaydaların mövcud olmaması narahatlığa əsas verir. Məsələn, üzvlərdən maraqlarının yazılı olaraq bəyan edilməsi tələb olunmur. Debatlar zamanı üzvlərin öz maraqlarını şifahi qaydada bəyan etmələri kifayətdir. Qurumun Avropadakı 47 üzv dövlətindən yalnız 4 dövlət üzərində lobbi fəaliyyətinə dair hüquqi məhdudiyyətlər mövcud- dur. AŞPA-nın Siyasi Məsələlər Komitəsinin keçmiş sədri Goran Lindbald belə lobbiçilərdən birid- ir. Əvvəllər Ermənistan üzrə həmməruzəçi kimi fəaliyyət göstərmiş Lindbald İsveç parlamentinə keçirilən növbəti seçkilərdə məğlub olduqdan sonra TEAS tərəfindən “müqavilə ilə çalışan lob- biçi” qismində cəlb edilmişdir. Ermənilər onun qərarını “rüsvayçılıq” kimi təsvir etmişlər. Sonrakı dövrlərdə Lindbald malik olduğu giriş kartından AŞPA binasına daxil olmaq üçün istifadə etmiş və TEAS üçün çalışmasına baxmayaraq, siyasi qruplardan biri üçün təşkil edilən şam yeməyi tədbirində əvvəlki həmkarları ilə birlikdə iştirak etmişdir. Onun təsirləri nəzərəçarpacaq dərəcədə güclüdür [2]
. AŞPA-nın digər nümayəndəsi, Almaniyadan olan deputat Eduard Linter də Azərbaycanın maraqları üçün lobbiçiyə çevrilmişdir. Linter 2002-2005-ci illər ərzində AŞPA-nın Hüquqi Məsələlər və İnsan Hüquqları Komitəsinin sədri olmuşdur. Bundan əlavə o, AŞPA-da Üzv Dövlətlərin Öhdəlik və Cavabdehliklərinə Əməl etməsi üzrə Komitənin üzvü olmuşdur. Azərbaycanda insan hüquqlarının vəziyyəti ilə bağlı Avropa Şurasının hesabatlarında oynadığı rol nəticəsində Berlində yerləşən Almaniya-Azərbaycan Münasibətlərinin İnkişafı Cəmiyyəti onu işə götürmüşdür. Bu cəmiyyət də Azərbaycan tərəfindən maliyyələşdirilir. “Der Spiegel” qəzetinin verdiyi məlumata görə Linter həmin Komitənin digər üzvlərinin Azərbaycanda insan hüquqları ilə bağlı vəziyyəti sərt tənqid etməsi, özünün isə “(Azərbaycandakı vəziyyəti) dəstək yolu ilə yaxşılaşdırmaq” mövqeyində olması nəticəsində Komitədən istefa vermişdir [3]
. İnsan hüquqları sahəsində fəaliyyət göstərən qruplar, o cümlədən ABTQ debatlar zamanı Azərbaycanın davranışları ilə bağlı məsələləri qaldırmaqda çətinliklərlə üzləşmişlər. Bundan əlavə, AŞPA- dan istifadə etməklə Azərbaycanın insan hüquqları sahəsindəki öhdəlikləri ilə bağlı məsələlərin qaldırılması çətin olmuşdur. Azərbaycanın Avropa Şurası daxilində malik olduğu təsir onun qaydalardan yayınmasına im- kan verir. Azərbaycanda siyasi məhbuslarla bağlı vəziyyəti yoxlamaq vəzifəsi verilmiş Xüsusi Məruzəçi, Almaniyanın AŞPA-dakı deputatlarından olan Xristof Strasser Azərbaycanda fakt [1] http://www.contact.az/docs/2011/Social/122113200en.htm [2] Müstəqil Baxış, “Çarəsizlik Şurası”, 16 avqust 2011 [3] http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,806769,00.html Müəllif: Mayk Haris, Təşviqat şöbəsinin rəhbəri, İndex on Censorship 11. azərbaycanın nüfuz problemi 48 araşdırma missiyasını həyata keçirə bilmək üçün müraciət etsə də, ölkəyə daxil ola bilmək üçün ona lazım olan vizanın verilməsindən imtina edilmişdir [4]
. Viza verilməsindən imtina Alman parlamentarilərinin ciddi narazılığına səbəb olmuş və Bundestaqın İnsan Hüquqları və Humani- tar Yardım məsələləri üzrə Komitəsi Strasserə viza verilməsi tələbi ilə qətnamə qəbul layihəsi hazırlamışdır. Azərbaycan hökumətinin Almaniyadakı təsiri o qədər güclüdür ki, həmin qətnamə layihəsi Azərbaycanın Almaniyadakı səfirinə sızdırılmışdır (aşağıda bu barədə məlumat verilir) [5]
. avropa azərbaycan Cəmiyyəti Londonda yerləşən TEAS təşkilatı Avropada ən çevik və ən yaxşı maliyyələşdirilən lobbiçilik əməliyyatlarından biridir. Təşkilatın sədri Kəmaləddin Heydərovun oğlu Taleh Heydərovdur. ABŞ səfirliyinin Vikileaks tərəfindən sızdırılan teleqramlarından birinə əsasən Kəmaləddin Heydərov “prezidentdən də güclüdür... . Heydərov ölkə daxilində prezidentlə müqayisədə daha çox görünən sərvətə nəzarət edir” [6] . Sızdırılmış diplomatik teleqramda Heydərovun öz güc şəbəkəsini necə qurması təsvir edilir (Dövlət Gömrük Komitəsinin sədri olduğu vaxtdan cari vəzifəsi olan Fövqəladə Hallar Naziri olanadək). Heydərovun rəhbərlik etdiyi quruma zenit batareyasına malik olan yarım-hərbi birləşmə və ölkədə həyata keçirilən istənilən tikinti layihəsini “təhlükəlilik” kimi səbəblərlə dayandırmaq səlahiyyəti olan inşaat mühəndisləri idarəsi daxildir. Onun mülkiyyətinə şəxsi Airbus A319 təyyarəsi də daxildir. Vikileaks teleqramında Heydərov ailəsinin malik olduğu şirkətin strukturu təsvir edilir. Qeyd edilir ki, “ailənin bir çox əməliyyatları “Gilan”, “Qəbələ”, və ya “Birləşmiş Beynəlxalq Şirkətlər” kimi qruplar tərəfindən həyata keçirilir. Bu şirkətlər tikinti, turizm, bank kimi sahələrdə çalışır və təbii şirə bazarı üzərində inhisarçı nəzarətə malikdirlər.” Bütün bu şirkətlər TEAS kimi eyni ünvanda qeydiyyatdan keçmişdir. TEAS Birləşmiş Beynəlxalq Şirkətlər adlı biznes qurumunun filialı kimi təsvir edilir. Azərbaycanda ciddi insan hüquqları pozuntularının hamıya məlum olduğu bir şəraitdə Britaniya deputatları Britaniyada lobbiçilik fəaliyyəti göstərən və eləcə də deputatlar üçün “fakt araşdırma missiyaları” təşkil edən istənilən qurumun məqsədəuyğunluğu barədə düşünməlidirlər. Lakin bununla belə, Britaniya deputatlarından Mark Field TEAS xətti ilə 6000 Böyük Britaniya funt ster- linqi dəyərində iki səfər həyata keçirmişdir. 2011-ci ilin may ayında onun iştirak etdiyi səfərə həm də digər deputatlar Bob Blekman, Stefen Hamond və eyni zamanda Əmək Partiyasının keçmiş idman naziri olmuş Qeri Sutklif də qatılmışdır. TEAS hər bir parlamentari üçün 3500 funt sterlinq xərcləmişdir [7] .
məsələlərdə TEAS-a saatı 166 funt sterlinq dəyərində “məsləhətçi” xidməti göstərir. Field öz şəxsi internet səhifəsində “Sky Digital” şirkətindən əldə etdiyi vəsaitləri deputat kimi çəkdiyi xərclər və şəxsi büdcəsi arasında necə bölüşdürdüyü barədə cəmi 122 sözdən ibarət yazı yerləşdirsə də, həmin yazıda TEAS-dan əldə etdiyi gəlirlər barədə bir kəlmə də olsun deyilmir. Belə ki, Field yalnız 2012-ci il ərzində TEAS-dan əldə etdiyi gəlirləri 5000-10000 funt sterlinq [4] Bax: 4-cü Fəsil: “İfadə azadlığını boğmaq üçün qanundan siyasi məqsədlərdə istifadə” [5] http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,806769,00.html [6] http://www.guardian.co.uk/world/us-embassy-cables-documents/250614 [7] http://www.thebureauinvestigates.com/2011/08/29/questions-over-mps-all-expense-paid-trip-to-azerbaijan/
49 səviyyəsində təxmin etmişdir [8] . 2011-ci lin sonunda Böyük Britaniya Parlamentinin Təmsilçilər Palatasının gündəliyinə daxil edilməsi üçün bir layihə müzakirəyə çıxarılmışdı. Həmin layihədə Azərbaycanın Sovet İttifaqından müstəqilliyinin 20-ci ildönümü münasibəti ilə təbrik edilməsi təklif edilirdi [9]
. Layihənin ilkin sponsorlarından biri istisna olmaqla, hamısı TEAS tərəfindən təşkil olunan ödənişli səfərlərdə iştirak etmiş deputatlardan ibarət olmuşdur. Taleh Heydərov Böyük Britaniyada təsir gücünə malikdir. 2009-cu ildə, Gloucestershireda yerləşən Beaufort Polo Klubunda onun şahzadə Uliam və şahzadə Herry ilə tanışlığı təşkil edilmişdir. TEAS-da Britaniya siyasət təsisatının nüfuzlu peşəkarları çalışır. TEAS-ın əsas lobbiçilərindən biri olan Lionel Zetter Parlament Monitorinq Xidmətinin keçmiş icraçı direktorlarından biridir. O, həm də hər bir seçilən parlamentari haqqında məlumat buraxılışlarının müəllifidir [10]
. almaniya Azərbaycan tərəfindən Almaniyada da ciddi lobbiçilik əməliyyatları həyata keçirilir. Azərbaycan hökuməti Berlində yerləşən Konsultum Communications adlı ictimai münasibətlər şirkətini bu işə cəlb etmişdir [11] . Bu şirkətin direktoru Hans-Erix Bilges Almaniyanın ən yüksək tirajlı qəzeti Bildin keçmiş redaktorudur. Həmin şirkət Belarus və Qazaxstanın avtoritar hökumətlərinə də məsləhət xidmətləri göstərmişdir. 29 sentyabr 2011-ci il tarixdə Azərbaycanın 20 illik müstəqilliyinin qeyd olunması münasibəti ilə Almaniyada təntənəli tədbir təşkil edilmişdir. Berlinin Alman Tarix Muzeyində təşkil edilən həmin tədbirdə Almaniyanın həmin dövrdəki prezidenti Xristian Vulfun xanımı, keçmiş Xarici İşlər naziri Hans-Dietrix Genşer (1982-1992) və əvvəlki İqtisadiyyat naziri Maykl Qlos (2005-2009) da daxil olmaqla siyasi səhnənin görkəmli şəxsləri iştirak etmişdir. Sonuncu iki şəxs həm də Konsultum şirkətinin İdarə Heyətinin üzvləridirlər. Bu tədbirlə bağlı Almaniya hökumətinin İnsan Hüquqları üzrə müvəkkili Markus Löninq qeyd etmişdir ki: “Mən (həmin tədbirdə) iştirak etməzdim.” Almaniyalı deputatlardan Marina Şuster razılaşaraq bildirmişdir ki: “Azərbaycanın buradakı davranışı az qala həyasızlıqdır. Bu növ lob- biçilik qəbul edilən çərçivədən kənara çıxır” [12] .
tatlardan biri Viola von Cramon tərəfindən “yarı-akademik” kimi təsvir edilən səfərlərə dəvət edir. 2011-ci ilin sentyabr ayında Karl Georq Velman və Stefan Libix də daxil olmaqla, bir qrup Almaniya siyasətçisi Azərbaycana səfər etmişlər. Onların bu səfəri biznes sinifdə səyahət, lüks mehmanxanada qalmaq, təntənəli şam yeməyi tədbiri və prezident Əliyev tərəfindən edilən çıxış kimi xüsusiyyətlərə malik olmuşdur [13]
. [8] http://www.markfieldmp.com/ [9] http://www.parliament.uk/business/publications/business-papers/commons/early- day-motions/edm-detail1/?session=2010-12&edmnumber=2204 [10] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/wikileaks/8299344/WikiLeaks-William-Harry-and-the-Abramovich-of-Azerbaijan.html [11] http://www.handelsblatt.com/politik/international/auf-investorensuche-oh-wie-schoen-ist-aserbaidschan/6125260.html [12] http://www.spiegel.de/international/world/0,1518,806769,00.html [13] Bax: əvvəlki qeyd 50 Təşviqat kampaniyası “Bakı” adlı moda-incəsənət jurnalı vasitəsi ilə də aparılır. Bakı jurnalının redaktoru Azərbaycan prezidentinin böyük qızı Leyla Əliyevadır. Jurnal Conde Nast tərəfindən nəşr olunur. İlkin redaksiyasında 20000 tirajla dərc olunan bu jurnal Böyük Britaniya, Fransa və ABŞ-da görkəmli yerlərdə yayılır [14]
. Jurnalın maliyyələşdirilməsi o dərəcədədir ki, həmin jurnal xüsusi hazırlanmış fontla dərc olunur [15] . Tiffay Co, Dior, Bvlgari (bütün bu markaların Azərbaycanda filialları fəaliyyət göstərir) kimi lüks markalardan aldığı reklamlar, qrafiti sənətçilərinin işləri və son dərəcə innovativ mədəniyyət mövzularında yazılan məqalələr qərb dəyərlərini əks etdirən plüralist Azərbaycan barədə güclü təəssüratlar yaradır. Azərbaycan törətdiyi insan hüquqları pozuntularının gizlədilməsi üçün ciddi səy və resurslar sərf edir. Azad mətbuatın mövcud olmaması və ya siyasi məhbusların varlığı kimi məsələlərə xüsusi əhəmiyyət verilməsinin yersizliyi və ya bu problemlərin davam edən Dağlıq Qarabağ konflikti kontekstində labüdlüyünə digər ölkələrin parlamentarilərini inandırmaq üçün Avropa Şurası və milli hökumətlər səviyyəsində ciddi lobbiçilik fəaliyyəti həyata keçirilmişdir. Həqiqətin bu qaydada təhrif olunması insan hüquqları müdafiəçilərinin işini daha da çətinləşdirir. Lakin hökumətin və onun tərəfdarlarının istifadə etdiyi metodların vurğulanması vasitəsi ilə vətəndaş cəmiyyəti belə hallarla daha effektiv mübarizə apara bilər. [14] http://www.mediaweek.co.uk/news/1077517/CondE-Nast-publish-international-edition-Baku-magazine/ [15] http://www.swisstypefaces.com/type-services/exclusive-typefaces/baku-international/
51 Bu hesabatda tədqiq edilən tendensiyaların nəticəsi olaraq belə bir qənaətə gəlmək olar ki, ifadə azadlığı ilə bağlı Azərbaycanın beynəlxalq öhdəlikləri və bu azadlığın praktikada qorunması vəziyyəti arasında dərin boşluq var. Hökumətin yaratmağa çalışdığı aldadıcı imiclə ölkədəki reallıq bir-birindən tamamilə fərqlənir. Bu uçurum get-gedə daha da dərinləşir və belə olan bir şəraitdə Azərbaycanda maraqları olan beynəlxalq aktyorların ölkədə baş verənləri görməməzliyə vurmaları artıq mümkün deyil. Azərbaycan jurnalistləri, insan hüquq müdafiəçiləri və siyasi fəallarla müzakirələr zamanı tez-tez qoyulan suallardan biri də Avroviziya Mahnı Müsabiqəsindən sonrakı dövrdə nələrin baş verəcəyidir. Beynəlxalq mətbuatın diqqətinin ölkəyə yönəldiyi bu qısa müddət ərzində Azərbaycan haqqında həqiqətləri çatdırmaq uğrunda çalışanlar beynəlxalq diqqətin azalacağı dövrdən sonra başlarına gələ biləcək hadisələrdən narahatlıq keçirirlər. Bu şəxslərdən bəziləri artıq hakimiyyət orqanları tərəfindən hədəf seçilmişdir və bu da yuxarıda ifadə olunan narahatlığın yaranmasına əsas verir. ABTQ ümid edir ki, Azərbaycanda ifadə azadlığı ilə bağlı vəziyyətin monitorinqi ilə məşğul olan beynəlxalq ictimaiyyət öz səylərini bu hesabatın buraxıldığı dövrdən sonrakı dövrdə ikiqat artıracaq. Bundan əlavə ümid edilir ki, beynəlxalq ictimaiyyət həm yaxın, həm də geniş perspektivdə hakimiyyət orqanlarından öz əməllərinə görə cavabdehlik tələb edəcək. Bu he- sabatda qaldırılan məsələlərə ardıcıl diqqətin yetirilmədiyi və Azərbaycanda müstəqil fikirlərin dəstəklənmədiyi bir şəraitdə həqiqət nadir rast gəlinən bir məfhuma çevriləcəkdir. 12. Yekun 52 AZN
Azərbaycan Yeni Manatı AŞ
Avropa Şurası AİHK
Avropa İnsan Haqları Konvensiyası AİHM Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi SMM
Seçki Monitorinq Mərkəzi SMDT
Seçkilərin Monitorinqi və
Demokratiyanın Tədrisi Mərkəzi
“GBP” Britaniya funt sterlinqi SSHBK Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt İİF
İnternet İdarəçiliyi Forumu ABTQ
Azərbaycan üzrə Beynəlxalq Tərəfdaşlıq Qrupu RATİ Reportyorların Azadlığı və Təhlükəsizliyi İnstitutu MHİ
Media Hüquqları İnstitutu QHT
Qeyri-hökumət təşkilatı DTİHB
Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu ATƏT Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı AŞPA
Avropa Şurasının Parlament Assambleyası “MP” Millət vəkili “RTI” Məlumat əldə etmə hüququ “ARDNŞ” Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti “TEAS”
Avropa Azərbaycan Cəmiyyəti İHUD
İnsan Hüquqları haqqında Universal Deklarasiya BMT Birləşmiş Millətlər Təşkilatı “USD” ABŞ dolları əlavə 1 – Hesabatda istifadə olunan akronimlərin siyahısı 53 ARTICLE 19 Free Word Centre 60 Farringdon Road London EC1R 3GA T +44 20 7324 2500 F +44 20 7490 0566 E info@article19.org W www.article19.org © ARTICLE 19 DEFENDING FREEDOM OF EXPRESSION AND INFORMATION Yüklə 385,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|