Quran elmleri dersliyi indd
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 8. Peyğəmbərin (s) dövründə “Həmd” surəsi “Fatihətul-Kitab” adlanmış- dır.
- 9. Hədislərin birində Peyğəmbər (s) buyurub
- 10. Hakim Nişapuri “Mustədrək” adlı kitabında Zeyd ibn Sabitdən belə nəql edir
- “Səhifələr”in bir yerə cəm edilməsi, yoxsa Quranın bir “mushəf”də cəm edilməsi
- Səhabələrin mushəfləri
117 “Mushəfə baxmaq ibadətdir.” 1 Cavab: Quranı Peyğəmbərin (s) hüzurunda oxumaq və ya Quranı xətm etmək onun “mushəf”də cəm edildiyinə və kitab şəklində yığıldığına dəlalət etmir. Amma Quranı “mushəf”dən oxumağın savabı barədə olan hədislərdə “mushəf” sözünün işlənməsi, bu sözün indiki terminoloji mənasında olduğunu isbat etmir. Bu hədislərdə Quranı əlyazmadan oxumaq təkid edilir və hamıya Quranı mushəfdən oxumaq tövsiyə edilir. Halbuki, əgər fərz etsək, Peyğəmbərin (s) vəfatından qabaq azsayda səhabənin özünəməxsus mushəfi olmuşdur, heç şübhəsiz, camaatın çoxu belə mushəflərdən məhrum olmuşdur. Deməli, bu hədislərdə “mushəf” dedikdə, böyük ehtimalla, bir məcmuə deyil, Quran əlyazmaları nəzərdə tutulur. Başqa bir ehtimala görə isə, bir neçə surədən ibarət məcmuələr o zamanlar “mushəf” adlanmışdır. 8. Peyğəmbərin (s) dövründə “Həmd” surəsi “Fatihətul-Kitab” adlanmış- dır. Nəzərə alsaq ki, bu surə nazil olan birinci surə deyildir, onda bu qənaətə gəlmək olar ki, Quran elə Peyğəmbərin (s) dövründə bir kitab şəklində tərtib edil- miş və bu məcmuədə birinci surə olan “Həmd” surəsi “Fatihətul-Kitab” adlan- mışdır. 2 Cavab: Doğrudur ki, “Həmd” surəsi nazil olan birinci surə deyildir, lakin kita- bın ikinci hissəsində qeyd etdik ki, tədqiqatçılar “Həmd” surəsinin bütövlükdə na- zil olan birinci surə olduğunu yekdilliklə qəbul etmişlər. Bu səbəbdən də, həmin surənin digər adı “Fatihətul-Kitab”dır. 9. Hədislərin birində Peyğəmbər (s) buyurub: ،ﻰِﻧﺎَﺜَﻤﻟﺍ ِﻞﻴِﺠْﻧﻹﺍ َﻥﺎَﻜَﻣ ُﺖﻴِﻄْﻋُﺍ َﻭ ، َﻦﻴِﺌَﻤﻟﺍ ﺭﻮُﺑﱠﺰﻟﺍ َﻥﺎَﻜَﻣ ُﺖﻴِﻄْﻋُﺍ َﻭ ،ﻝَﻮﱡﻄﻟﺍ َﻊْﺒﱠﺴﻟﺍ ﺓﺍَﺭْﻮﱠﺘﻟﺍ َﻥﺎَﻜَﻣ ُﺖﻴِﻄْﻋُﺍ .ﻞﱠﺼَﻔُﻤْﻟﺎِﺑ ُﺖْﻠﱢﻀُﻓ َﻭ “Tövratın müqabilində mənə “yeddi böyük surə” verildi, Zəburun müqabilində mənə “məun” surələr verildi, İncilin müabilində mənə “məsani” surələr verildi və mən “mufəssəl” surələr ilə üstün edildim.” Həzrət Peyğəmbərin (s) Quran surələrini bu şəkildə qruplaşdırması hal-hazırkı mushəfdə surələrin ardıcıllığına uyğundur. Deməli, Quran surələrinin sıralanma- sı, başqa sözlə desək, Quranın bir kitab şəklində tərtib edilməsi Peyğəmbərin (s) vəfatından əvvəlki dövrə təsadüf edir. Cavab: Bəli, Peyğəmbərin (s) vəfatından qabaq Quran surələri bu şəkildə qruplaşdırılmışdır və bu məsələyə bir sıra hədislərdə rast gəlmək olar. 3 La- kin Peyğəmbərin (s) dövründə surələrin hal-hazırkı ardıcıllıqla sıralandığı bu 1 “Həqaiqun hammətun həuləl-Quranil-Kərim”, s. 83-86. 2 “Nümunə” təfsiri, c. 1, s. 8-9. 3 “Quran dər İslam”, s. 191. 118 hədislərdən əldə edilmir. Bu hədislər sadəcə kiçikliyinə və böyüklüyünə görə surələrin qruplaşdırıldığını sübut edir. Bundan əlavə, Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra Həzrət Əlinin (ə) “surələrin nüzul ardıcıllığı” meyarı ilə tərtib etdiyi mushəf, Quranın Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra bir kitab şəklində tərtib edildiyinə yetərli bir sübutdur. 10. Hakim Nişapuri “Mustədrək” adlı kitabında Zeyd ibn Sabitdən belə nəql edir: .ِﻉﺎَﻗﱢﺮﻟﺍ َﻦِﻣ َﻥﺍَءْﺮُﻘْﻟﺍ ُﻒﱢﻟَﺆُﻧ ِﷲ ِﻝﻮُﺳَﺭ َﺪْﻨِﻋ ﺎﱠﻨُﻛ “Biz Peyğəmbərin (s) yanında Quranı vərəqlərdən bir yerə yığdıq.” 1 Zeyd ibn Sabit vəhy katiblərindən idi və o, bu hədisdə aydın şəkildə bildirir ki, Quranı Peyğəmbərin (s) yanında (bir dəstə səhabə ilə) bir mushəfdə yığmışlar. Cavab: Saysız hədislərdə, o cümlədən, Zeyd ibn Sabitin özünün nəql etdiyi hədisdə - bu hədisdə açıqlanır ki, Quranı cəm etmək birinci xəlifə Əbu Bəkr tərəfindən Zeyd ibn Sabitə təklif edildi - o vaxtadək Quranın “mushəf”də cəm edilmədiyi, yəni bir kitab şəklində tərtib edilmədiyi dəfələrlə vurğulanmışdır. Deməli, yuxarıdakı hədisdə “Quranı bir yerə yığdıq” ifadəsində, tədrici şəkildə nazil olan Quran ayələrinin yazılması və aid olduğu surələrə əlavə edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Əllamə Təbatəbai deyir: “Ola bilsin ki, sözügedən hədisdə “bir yerə yığdıq” dedikdə, bir-birinə ox- şar surələrin, məsələn, “tuvəl”, “məun” və s. bu kimi surələrin bir yerə yığıl- ması nəzərdə tutulmuşdur. Yoxsa ki, Quranın bir mushəfdə cəm edilməsi yalnız Peyğəmbərin (s) vəfatından sonraya təsadüf edir.” 2 “Səhifələr”in bir yerə cəm edilməsi, yoxsa Quranın bir “mushəf”də cəm edilməsi? Bəziləri elə təsəvvür etmişlər ki, Quranın cəm edilməsi zəminində birinci xəlifə Əbu Bəkrin dövründə görülən iş, üzərində Quran ayələri və surələri yazılan səhifələrin, vərəqlərin bir yerə yığılması olmuşdur. O səhifələr və vərəqlər ki, Peyğəmbərin (s) dövründə iki üz qapağı arasında yerləşdirilməmiş və bir kitab şəklində deyildi. Bu təsəvvür “Quranın Zeyd ibn Sabit tərəfindən cəm edilməsi” barədə olan bəzi hədislərdə “mushəf” (ﻒَﺤ ْﺼُﻣ) sözünün yerinə “suhuf” (ﻒُﺤُﺻ) sözünün işlənməsindən qaynaqlanmışdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, saysız hədislərdə Zeyd ibn Sabitin “mushəf” cəm etdiyi vurğulanır. Bu hədislərdə fərqli 1 “əl-Burhan”, c.1, s.331; “ əl-İtqan”, c.1, s.181; “əl-Mizan”, c.12, s.120. 2 “əl-Mizan”, c.12, s.120. 119 ifadənin işlənməsi bu həqiqətə dəlalət edir ki, işlənmə yerinin tələbinə görə bəzən “suhuf” sözü “mushəf” və “mushəf” sözü “suhuf” mənasında işlənmişdir. Bu fəslin əvvəlində Quranın Zeyd ibn Sabit tərəfindən mushəfdə cəm edilməsi barədə bir neçə hədisi qeyd etdik. Beyhəqi və Haris ibn Əsəd Məhasibi Zeyd ibn Sabitin gördüyü işi “Quranın mushəfdə cəm edilməsi” olaraq qəbul edirlər. Əbu Bəkr Baqilani “İntisar” adlı əsərində üçüncü xəlifə Osmanın xilafəti dövründə “Quranın cəm edilməsi” məsələsi barədə belə qeyd edir: “Osman ibn Əffanın məqsədi xəlifə Əbu Bəkrin gördüyü işi görmək, yəni “Quranı mushəfdə cəm etmək” deyildi, onun məqsədi...” 1 Əli ibn Əbu Talibdən (ə) belə nəql olunur: ۲ ... ﺮْﻜَﺑ ﻮُﺑﺃ ﻒِﺣﺎَﺼَﻤْﻟﺍ ﻰِﻓ ﺍًﺮْﺟﺃ ﺱﺎﱠﻨﻟﺍ ُﻢَﻈْﻋﺃ Zeyd ibn Sabitin oğlu Xaricədən nəql etdiyimiz hədisdə də “mushəf”in üzünün köçürülməsindən söz gedirdi. 3 Əllamə Məhəmmədcavad Bəlaği də Zeyd ibn Sabitin işini “səhifələrin cəm edilməsi” deyil, “Quranın mushəfdə cəm edilməsi” bilmişdir. 4 Səhabələrin mushəfləri Əvvəlki fəsillərdə Quranın birinci xəlifə Əbu Bəkrin təşəbbüsü ilə Zeyd ibn Sa- bit tərəfindən cəm edilməsi, həmçinin Əli ibn Əbu Talibin (ə) cəm etdiyi mushəf barədə bəhs etdik. Peyğəmbərin (s) vəfatından sonra Osman ibn Əffanın xilafəti dövrünədək olan bu müddət ərzində bir çox səhabələr də Quran mushəfləri cəm etmişdilər. Bu səhabələrin mushəfləri İslam məmləkətinin müxtəlif əyalətlərində yayılmış və tanınmışdı. İbn Əsir nəql edir ki, hicri-qəməri 30-cu ilə kimi İslam məmləkətinin dörd tərəfində bu dörd mushəf geniş yayılmışdı: Dəməşqdə Ubəyy ibn Kə`bin mushəfi, Kufədə İbn Məs`udun mushəfi, Bəsrədə Əbu Musa Əş`ərinin mushəfi, Humsdə Miqdadın mushəfi. 5 Beləliklə, şamlılar Ubəyy ibn Kə`bin mushəfi əsasında, kufəlilər Abdullah ibn Məs`udun mushəfi əsasında, bəsrəlilər Əbu Musa Əş`ərinin mushəfi əsasında... Quranı qiraət edirdilər. Qiraətlərdə ixtilaf yarandığı zaman hər məntəqənin əhalisi orada tanınmış səhabənin mushəfinə müraciət edirdi. Biz burada yalnız 1 “əl-Burhan”, c.1, s.330; “əl-İtqan”, c.1, s.189. 2 “əl-Burhan”, c.1, s.333; “əl-İtqan”, c.1, s.183; “Mənahilul-irfan”, c.1, s.253. 3 Səhih-Buxari, c.6, s.581. 4 “Alaur-Rəhman”, c.1, s.18. 5 Dr. Ramyar, “Tarix-e Quran”, s.337. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|