R. D. Shodiyev
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Yaqinlikni ko„rsa
tuvchi omillar. Muloqot chog‗ida hamsuhbatlarni qanchalik yaqinliklarini ko‗rsatuvchi omillar ham mavjudligi sir emas. Xususan, qo‗l berib salomlashish, bosh urishtirib ko‗rishish va h okazolar. Yoki ayol va erkak salomlashish qonun- qoidalari, ya‘ni etike tda ham, faqatgina ayol kishi birinchi bo‗lib qo‗l uzatsagina, unga qo‗l berib salomlashish mumkinligi ta‘kidlanadi. Boshqacha aytganimizda, ayol kishi qarama- qarshisida turgan kishining o‗ziga yaqin yoki yaqin emasligi meyorlarini o‗zi belgilaydi. Bundan kelib chiqadiki, insonlar o‗rtasidagi munosabatlarni ayon etuvchi maxsus makon mavjudki, ana shu makon insonlarning o‗zaro yaqinligiga qarab turib, qisqarishi, yoki kengayishi, tabiiy holdir. Tana zaboni quyidagi ko‗rinishdagi: yaqin tanishlar; rasmiy; doimiy va kichik bir guruhda qabul qilingan xatti-harakatlarga ajratiladi. Notanish kimsalar bir- birlari bilan uchrashganlarida o‗zaro yaqinlik omillarini ko‗rsatuvchi xatti -harakatlar ishlatilmaydi. Lekin, biz uchun qadrdon, ammo uzoq vaqt davomida ko‗rishmagan insonimiz bilan uchrashganimizda u o‗z yaqinligini ko‗rsatuvchi omillardan foydalanmasdan rasmiy ko‗rishish yo‗lini tanlasa hamda bizga oddiygina salomlashish yoki rasmiy munosabat bildirsa, biz u bilan qanday holat yuz berganligini o‗ylab qo lamiz, yoki biror narsadan xafa bo‗ldimikan, yoki ―amal shunday qilibdida‖ kabi xulosalarga boramiz. Tana zabonida juda katta axborot tana harakatlari, ya‘ni yuz mimikalari orqali taqdim etiladi. Inson yuz tuzilishi va undagi mimikalar uning ruhiy holati, ichki kechinmalari va xis- tuyg‗ulari bilan bevosita bog‗langandir. Bunda kelib chiqadiki, insonning nima deyayotganligiga e‘tibor qaratmasdan turib, yuz mimikalaridan uning munosabatlari tabiiy yoki sun‘iyligini bilib olish mumkin. Yuz mimikalaridan oc hiq, aniq va to‗g‗ri ma‘lumotlarni uqib olish va taqdim qilish mumkin. 65 Yuz ifodalaridagi, ya‘ni mimikadagi o‗zgarishlar, nazar tashlash, ya‘ni ko‗z qarashlar, qadam tashlash, imo- ishoralar, qo‗l harakatlarining barchasi tana harakatlariga tegishli bo‗lib, ular o‗zaro munosabatlar haqida aniq ma‘lumotlarni taqdim etadi. Mimika juda katta ma‘lumot taqdim etuvchi hisoblanib, hayrat, esankirash, xursandlik, shodlik, jahl, sevinch, savol bilan qarash, tushkunlik, o‗ylanish, g‗azab, xafagarchilik, yig‗i, tangli k kabi va boshqa hissiyotlar ana shular jumlasidandir. Xususan, jahlingiz chiqsa va hamsuhbatingiz ―yana jahling chiqayapti‖ desayu, siz ―jahlim chiqayotgani yo‗q, senga shunday tuyulgandir‖, desangizda, hamsuhbatingiz sizning so‗zlaringizga emas, balki t anagizda amalga oshayotgan xatti-harakatlaringizga qarab turib, nazari tushgan holatga ishonadi. Shaxsiy makon haqida fikr yuritadigan bo‗lsak, har bir kishining o‗z shaxsiy makoni mavjud va uni muhofaza qilish esa juda muhimdir. Shaxsiy makonning himoyala nganligi insonni muloyim muloqot qilayotganligini ko‗rsatuvchi xususiyat hisoblanadi. Har bir insonda o‗z shaxsiy makoni mavjudligini ta‘kidlagan holda mazkur makonga boshqalarning kirishi, ularning qanchalik aloqadorligiga va yaqinligiga bog‗liqdir. Siz u chun notanish kimsa sizga yaqinlashsa, tabiiy ravishda undan chetlashnishga harakat qilasiz. Agar notanish kimsa sizning shaxsiy makoningizga tajavvuz qilsa, tabiiyki ko‗nglingizda tahdid uyg‗onadi, siz himoya vositasi paydo bo‗lib, sezgir torta boshlaysiz . Bundan, muloqot jarayonida har bir kishining shaxsiy makoni mavjudligi va unga hech kimning tahdid qilishga haqqi yo‗qligi tamoyillariga rioya qilishi zarurligi kelib chiqadi. Birovning shaxsiy makoniga beruxsat kirish, shaxsiga bosim o‗tkazish - unin g xavfsizligiga tahdid ko‗rsatilganligini bildiradi. Shaxsiy makonning tarkibiy qismlari – juda ham yaqin odamlaringiz kira oladigan hudud; do‗stlar, dugonalar, aka-uka, opa-singillar kira oladigan hudud; ijtimoiy hudud va jamoatchilik hududlaridan iborat. Mazkur hududlar madaniyat, tafakkur, dunyoqarashga bevosita bog‗liq ravishda o‗zgarishi ham mumkin. Muloqotning eng katta foizi asosan ovoz orqali, ya‘ni so‗zlar, nutq, til orqali namoyon bo‗ladi. Turli ma‘lumot va his - tuyg‗ular ovoz orqali almashinadi. 66 Muloqot qilayotganda har bir kishining taqdim etayotgan ma‘lumoti uning ichki hissiyotlari bilan bevosita bog‗liq holda ifoda etiladi. Ovoz ma‘lumotni faqatgina taqdim etishda emas, balki uni taqdim etishning bevosita ishtirokchisi hamdir. Demak konfliktli holatlarda nimaga urg‗u berilishi, ovozni past yoki balandligi, qanchalik samimiyligiga, ovoz toniga, qanday so‗zlardan foydalanilayotganligiga, qanday intonatsiyada aytilayotganligi alohida ahamiyat kasb etadi. Bundan kelib chiqadiki, muloqot jarayonida ovoz ham muhim ahamiyat kasb etib, konfliktli holatlarni bartaraf etishda tana harakatlari bilan birga har bir kishi o‗z ovozi va ushbu ovoz orqali taqdim etilayotgan ma‘lumotlarni ham nazorat qilib borishi lozimdir. Konfliktli holatlarni bartaraf etishda tana zabonini to‗g‗ri anglash va tushunish alohida ahamiyat kasb etadi. Tana zabonini to‗g‗ri tushunib yetmaslik natijasi sizni murakkab vaziyatlarga tushurib qo‗yishi mumkin . Tana zabonini konfliktli holatlarda tatbiq etish yuzasidan bir necha tavsiyalar berib o‗tamiz: - Suhbatdoshingiz bilan o‗rtangizdagi masofa qo‗l yetgulik uzoqlikda bo‗lsin. Albatta, bu u kishining sizga qanchalik yaqinligiga ham bog‗liqdir. Shaxsiy makoniga tajovvuz qilmang. Hamsuhbatingiz harakatlarini to‗g‗ri anglash va tushunishga harakat qiling. - Ovozingiz muloyim, samimiy, ishonchli, qat‘iy, ammo tahdidsiz bo‗lishi lozim. Ovozingiz orqali iliqlik, mayinlik, sabr va qanoat, mehr, qoniqish, ishonch xislarini uzatishga harakat qiling. Iliqlik ortidan iliqlik, mayinlikning esa mayinlik olib kelishiga ishoning. ―Yaxshi gap bilan ilon inidan, yomon gap bilan pichoq qinidan chiqadi‖ maqolini esda tuting. - Qo‗llaringiz qanday ma‘lumotni taqdim etayotganligiga e‘tibor qarating. Xususan, barmoqlaringiz mushtga tugilgan bo‗lsa, bu tahdid va hujum belgisidir. Qo‗llaringizni ko‗kragangizda chalkashtirib olsangiz, bu e‘tiborsizlikdir, bu ―Sening gaplaringni men uchun ahamiyati yo‗q, nima qilishni o‗zim yaxshi bilaman‖ degani bo‗ladi. Qo‗llaringiz haddan ortiq harakatlantirsangiz 67 ha msuhbatingiz sizdan o‗zini uzoqroq tutishni afzal ko‗radi, chunki, ixtiyorsiz unga tegib ketishingiz mumkin. - Suhbatdoshingizning ko‗zlariga to‗g‗ri va tik boqing, ularda tahdid kuzatilmasin. Suhbatlashayotganda boshqa tomonga yoki boshqa xonaga qarab o ‗tirmang, yuzma -yuz turib gapirishga harakat qiling va qarshingizdagi kishiga ochiq chehra bilan boqing. - Suhbatdoshingiz bilan muloqot qilganda unga va uning so‗zlariga e‘tiborli bo‗ling hamda tana harakatlari bilan tasdiqlab turing. Xulosa o‗rnida ayti shimiz mumkinki, keltirilgan misollar har doim ham vaziyatga monand bo‗lamasligini unutmang. Masalan, agar kimdir qo‗llarini ko‗kragida chalishtirib turgan bo‗lsa, bu uning uchun qulaydir. Shu bilan birga sizga kimdir tana zabonida qandaydir ma‘lumot bermo qchiligiga shubhalanayotgan bo‗lsangiz, u bilan sekingina munosabatlaringizni oydinlashtirib oling. |