Ramazan qafarli
Yüklə 5,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V.Xuluflu, B.Çobanzadə, H.Əlizadə, Ə.Axundov, H.Araslı, Ə.Dəmirçizadə, N.Seyidov və M.H.Təhmasib
- M.Seyido- vun
- A.Acalov
- A.Şükürov 1
- A.Nəbiyevin 3
Mifologiya - 27 -
nəzəriyyəsi (Alim «Mifoloji məktəb» nəzəriyyəsini nəzərdə tu- turdu) ilə izah olunmaz. Tarixdən əvvəl bir-birindən ayrılmış xalqlar bu mövzuları bütün təfsilatı ilə saxlaya bilməzdi. Sonra müəyyən və bir-birinə bənzər mövzuların yalnız ari irqinə mən- sub qohumlarda deyil, başqa irqlərə məxsus olanlarda da gör- mək olar» 1 . Azərbaycanda mifoloji görüşlərin mövcudluğu haqqında V.Xuluflu, B.Çobanzadə, H.Əlizadə, Ə.Axundov, H.Araslı, Ə.Dəmirçizadə, N.Seyidov və M.H.Təhmasib 2 də maraqlı mü- lahizələr irəli sürmüşlər. Lakin Mirzə Kazımbəylə yandırılan «mifoloji məşəl» Y.V.Çəmənzəminli və başqaları tərəfindən çox ağır şəraitlərdə qorunub saxlansa da, repressiya illərində (1937- 1940) tamam söndürülmüş, xalqın əski görüşlərindən danışan- lara «pantürkist», «panislamist» damğası vurulub həbsxanalara salınmış, Azərbaycan mifologiyasının öyrənilməsinə qoyulan «mədəni yasağ»ın nəticələrindən doğan qorxu xofu isə uzun müddət ürəklərdən getməmişdir. Keçən əsrin 60-cı illərinədək Azərbaycanda mifologiya, əski rituallar və inanclara tarix, ədəbiyyat və mədəniyyət tari- xindən bəhs açan dərsliklərdə ötəri yanaşılmış, ən yaxşı halda bəzi folklor toplularına bir-iki nümunə salınmışdır. M.Seyido- vun çap olunan məqalələri və «Azərbaycan mifik görüşlərinin qaynaqları» (1983) adlı monoqrafiyası ilə bu sahəyə yenidən böyük maraq oyanmışdır. Onun tədqiqatlarında 3 Azərbaycan türklərinin bəzi mifoloji obrazlarının (Oğuz, öləng, qam, Xızır, Kosa, keçi, varsaq, Qorqud və s.) mədəniyyət tarixində yeri və rolu öyrənilmiş, daha çox söz və ifadələrin miflər vasitəsi ilə eti- moloji aspekеdə izahına yer ayrılmışdır. M.Seyidov mifologiya-
1 Çəmənzəminli Y.V. Əsərləri. Üç cilddə. III cild. – B., Elm, 1977, s. 66. 2 Təhmasib M.H. Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər). – B., Elm, 1972, s. 114. 3
Yazıçı, 1989; Qızıl döyüşçünün taleyi . – B., Gənclik, 1984; Qam-şaman və onun qaynaqlarına ümumi baxış. – B., Gənclik, 1994; Yaz bayramı – B., Gənclik, 1990; Azərbaycan mifik görüşlərinin qaynaqları. – B., Yazıçı, 1983.
Ramazan Qafarlı
- 28 - nın müxtəlif problemlərinə aid zəngin yaradıcılığı və elmi-peda- qoji fəaliyyəti ilə məktəb yaradan alimlərdən biridir. O, onlarla istedadlı gənci bu sahənin araşdırılmasına istiqamətləndirmişdir. Tədqiqatçılar (A.Acalov, A.Şükürov) onun fəaliyyətini iki dövrə ayıraraq göstərirlər ki, birinci dövr (1950-60-cı illər) konkret məsələlərə həsr olunan məqalələrlə təmsil olunur. Müəllif bu dövrdə öz axtarışlarını birbaşa mifoloji sistemin bütövlükdə təs- viri və bərpasına yönəltmiş, mifologiyaya ədəbiyyat tarixinin müxtəlif problemləri ilə əlaqədar müraciət etmişdir. İkinci dövrə (1970-80-cı illər) aid əsərlərində isə M.Seyidov mifologiya problemlərini daha geniş kontekstdə sistemli olaraq araşdırmış- dır. Onun son illərdə meydana çıxan monoqrafik tədqiqatları nəinki Azərbaycanda, ümumiyyətlə, bütün türk dünyasında mü- hüm hadisə kimi qiymətləndirilməlidir. Azərbaycanda mifik təfəkkürün qaynaqları aşkarlanandan sonra etnoqrafiya və folklorun ayrı-ayrı məsələləri ilə bağlı aparılan araşdırmalarda mifoloji görüşlərin epos («Kitabi-Dədə Qorqud», «Koroğlu»), yazqabağı rituallar, klassik yazılı ədə- biyyat, qədim memarlıq kompleksləri və digər mədəni-tarixi abidələrlə əlaqəsi diqqət mərkəzinə çəkilmişdir. 80-ci illərdə
1 Azərbaycan türklərinin mifoloji mətnlərini toplayıb tərtib etmiş və 90-cı illərdə M.Məmmədov 2 Azərbaycan mif- lərinin mətnləri əsasında namizədlik dissertasiyası müdafiə et- mişdir. Y.M.Lotmanın məktəbini keçmiş A.Acalovun fəaliyyəti ilə mifoloji tədqiqatlar rus və Avropa standartlarına uyğunlaş- dırılmışdır. Lakin o, bir sıra gərəkli işləri yerinə yetirməklə yanaşı məsələyə birtərəfli yanaşmış, Azərbaycan xalqının mifo- loji düşüncəsinin Qafqaz və qədim Midiya (xüsusilə atəşpərəst- liklə) ilə bağlanan cəhətlərinin üstündən sükutla keçmiş, bunun- la da türk faktorunun sonradan gətirilmə və orta əsrlərin başlan-
1 Azərbaycan mifoloji mətnləri. Tərtib edəni, ön söz və şərhlərin müəllifi A.Acalov. – B., Elm, 1988. 2 Məmmədov M.M. Azərbaycan mifoloji mətnləri. Namizədlik dissertasi- yasının avtoreferatı. – B., 1998. Mifologiya - 29 -
ğıcında köklə bağlanan amillərin burada yaşayan əhaliyə keç- məsi qənaəti alınmışdır.
1995-2002-ci illərdə dünya xalqlarının mifo- logiyasına on cildlik əsər həsr etmişdir. S.Rzasoyun yazdığı ki- mi, «oncildlikdə əsas məqsədlərdən biri də Azərbaycan oxucu- sunu, belə demək mümkünsə, mifoloji cəhətdən maarifləndir- məkdir. Bu mənada, hər cild zəngin biblioqrafik göstəricilərə malikdir» 2 . Onun fəlsəfə, kulturologiya, din, ateizm, sosial eko- logiya və mifologiyaya aid elmi kitabları ona görə qiymətlidir ki, hər biri Azərbaycan xalqının qədim tarixi, adət-ənənələri, psixologiyası, incəsənəti, ədəbiyyatı ilə yoğrularaq meydana gə- tirilmişdir. Dünya xalqlarının mifoloji sistemləri sırasında Azər- baycan türklərinin ibtidai dünyagörüşünün özünəməxsusluğunu göstərməyə çalışan A.Şükürov «Dədə Qorqudun mifologiyası» monoqrafiyasında eposun mifoloji qatlarına nüfuz etmiş, ayrı- ayrı boyların süjet xəttindəki hadisələrdə və obrazlar silsiləsində mifoloji əlamətlərin düzgün şərhini vermişdir.
araşdırmalarında Azərbaycan miflərinin iki istiqamətdən (oğuz və İran) gəldiyi irəli sürülmüşdür. O, «Sehir
1 Şükürov A. Dədə Qorqudun mifologiyası. – B., Elm, 1999; Mifologiya. Bi- rinci kitab. Ümumi-nəzəri məsələlər – B., Elm, 1995; Mifologiya, İkinci ki- tab. Qədim Şərq xalqlarının mifologiyası. – B., Elm, 1995; Mifologiya, Üçüncu kitab. İran xalqlarının mifologiyası. – B., Elm, 1995; Mifologiya, Dördüncü kitab. Qədim hind mifologiyası – B., Elm, 1996; Mifologiya, Be- şinci kitab. Qədim Çin mifologiyası. – B., Elm, 1997; Mifologiya, Altıncı ki- tab. Qədim türk mifologiyası. – B., Elm, 1998; Mifologiya, Yeddinci kitab. Yunan mifologiyası. – B., «Qartal» nəşriyyatı, 1999; Mifologiya. Səkkizinci kitab. Alman-skandinav xalqlarının mifologiyası. – B., Elm, 1999; Mifologi- ya. Doqquzuncu kitab. Slavyan xalqlarının mifologiyası. – B., «Adiloğlu qar- daşları» nəşriyyatı, 2002. 2 Bax.: Rzasoy S. Müasir Azərbaycan folklorşünaslığı. 2 cilddə, 1-ci c. B., 2013, s. 24-35 3 Nəbiyev A. Azərbaycan mifologiyası. «Folklorşünaslıq məsələləri» məcmu- əsi, Beşinci kitab. – Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 2002; Azərbaycan xalq ədəbiyyatı. Birinci hissə. Ali məktəblər üçün dərslik. – B., «Turan» nəşriyyat evi, 2002; Nəğmələr. İnanclar. Alqışlar. Toplayanı və tərtib edəni A.Nəbiyev. – B., Yazıçı, 1986. Yüklə 5,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|