Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gi de Mopassan Nəsirəddin Tusi və onun nəsili
366 Misirə daxil olmuşdular. Mənə elə gəlir ki, onların əlində münasib xəritələr olduğundan ekspedisiya uğurla başa çatmışdır. Deməli, Piri Rəisdə olan xəritənin oxşar surəti, finikiyalılarda olmuş və onlar həmin materialın köməyi ilə hər hansı bir səyahətin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəlirdilər. Unutmaq lazım deyil ki, finikiyalılar Atlantik okeanında yerləşən Madeyra, Azor və Kanar adalarına sərbəst şəkildə gedib-gələ bilirdilər. Ç. Hepqud müəyyən etmişdir ki, həmin xəritə bir neçə qədim konturların sayəsində dünya xəritəsi kimi tərtib olunmuşdur. Yəni, Yer kürəsinin mövcud olan qitələri ayrı- ayrı hissələrdə göstərilirdi, sonradan həmin hissələr cəmləşdirilərək, vahid şəkildə böyük bir perqament üzərində çəkilmişdir. Bu cür zərgər dəqiqliyi tələb olunan işin öhdəsindən yalnız Tusi kimi peşəkar alim gələ bilərdi. Qitələrin yerləşməsi, onların müəyyən hissələrdə düzgün göstərilməsi, koordinatların dəqiqliklə bölünməsi və kəsiş- məsi bəzi xətaları nəzərə almasaq, çox yüksək səviyydə işlənmişdir. Ona görə ki, bu işdə sferik triqonometriyadan lazımi bir vəsait kimi istifadə olunmuşdur. Sferik triqono- metriyanın əsl bilicisi isə məhz Marağa rəsədxanasının banisi idi.
367
Hələ sağlığında ikən dünya boyda şöhrət qazanan Nəsirəddin Tusi əhali arasında qayğıkeş ata, nümunəvi vətəndaş, nəcib insan, müdrik alim, aqil filosof, kamil müəllim, ürəkyandıran müdir, unikal ixtiraçı, mehriban xeyriyyəçi, peşəkar siyasətçi, bacarıqlı diplomat, səmimi məsləhətçi, çevik təşkilatçı, fenomenal hafizə, ədəb-ərkan, əxlaq sahibi- kimi tanınırdı. Əbəs yerə deyil ki, müasirləri onu, Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətini “Ustadi-bəşər” adlandırırdılar. Öz həmvətənləri qarşısında vətənpərvər, millətlər arasında sülhpərvər, alimlərin məclisində beynin- də ensiklopediya xəzinəsini gəzdirən, xan sarayında xalqın mənafeyini öz şəxsi mənafeyindən üstün tutan bənzərsiz bir şəxs kimi hörmət qazanmışdı. Bütün bu ölçüyəgəlməz insani keyfiyyətləri, öz cismin- də cəmləşdirə bilən Tusinin damalarında əsl kübar qanının axdığına şübhə etməmək olar. O, kimliyindən asılı olmaya- raq insan şəxsiyyətinə, mənliyinə daima hörmətlə yanaş-
368 mağı tələb etmiş, insanın əqli inkişafına, dərrakəsinə xüsusi əhəmiyyət vermiş elmə, biliyə qarşı həvəsi müntəzəm təbliğ etmişdir. Əsrlər boyu fəxr etdiyimiz Azərbaycan xalqının şanlı oğlu, elm xəzinəsinin əvəzsiz dühası sayılan Nəsirəddin Tusinin həyatını və elmi fəaliyyətini öyrənərkən, yadıma həmişə professor İ. M. Zeynalovun sözləri düşür: “Orta əsrlər Şərq ədəbi-bədii və elmi-nəzəri fikrinin böyük mütəfəkkiri sayılan Nəsirəddin Tusi öz elmi, ağlı, zəkası ilə tarixən yunan və dünya alimlərini heyrətdə qomuş, Azərbaycan torpaqlarının şöhrətini, gücünü, qüdrətini bütün dünyada nümayiş etdirmək sahəsində misilsiz xidmətləri olan həmvətənimizdir”. Qətiyyətlə bildirmək lazımdır ki, Nəsirəddin Tusi Azərbaycan mədəniyyəti tarixində özünəməxsus qüdrətli və şərəfli yer tutmuşdur. O, elm xəzinəsinin ən qiymətli ləl- cəvahiratı sayılır. Hər bir millət, Nəsirəddin Tusi kimi dahi şəxsiyyətin onların millətinin nümayəndəsi olmasını ürəkdən arzulayırdı. Lakin nə etmək olar, Tusi kimi daima nur saçan parlaq ulduzun Azərbaycan səmasında nur saçması bizim xalqa nəsib olub və biz əsrləri yola sala-sala belə bir möhtərəm şəxsiyyətlə əbədi olaraq fəxr edəcəyik. Məşhur alim vəfat edəndən sonra da onun övladları və nəslinin başqa nümayəndələri istər Marağada, istərsə də
369 başqa şəhərlərdə yaşayanda onlara həmişə hörmət və ehtiram bəsləirdilər. Çünki həmin nəsildən çoxsaylı alimlər çıxmışdı. Tusinin varislərinin varlığı Azərbaycanın tanın- mış alimləri H. Məmmədbəyli, Z. Bunyadov, F. Maqsudov və S. Onullahı ərəfindən kifayət qədər tədqiq edilmiş və onların siyahısını yaratmışdılar. Məlum olduğu kimi Nəsirəddin Tusinin bir qızı və üç oğlu – Əsiləddin əl-Həsən, Fəxrəddin Əbülqasim Əhməd əl-Maraqi və Sədrəddin Əbülhəsən Əli – olmuşdur. Hər üç oğlu ataları kimi Marağa rəsədxanasında yaşayıb fəaliyyət gösərmişdilər. Əsiləddin əl-Həsən astronom idi. Əvvəl Sultan Qazan xanın (1295-1304), sonra isə Sultan Ulcaytunun (1304- 1316) məsləhətçisi və münəccimi olmuşdur. Eyni zamanda İlxanilər dövlətinin vəqflərinin nəzarətçisi vəzifəsində çalışmışdır. Fəxrəddin Əbülqasim Əhməd astronom və həkim olmuş, vəqflərin mütəvəlli vəzifəsində çalışmışdır. İbn əl- Füvati yazırdı ki, o, böyük şöhrət sahibi idi. Siması gözəl, əliaçıq, müşahidəçi, xoşxasiyyət və natiqlik məharətli adam idi. Fəxrəddineyni zamanda riyaziyyat elmləri ilə də məşğul olurdu. 1282-ci ildə İraqda İlxan Arqunun xidmə- tində olmuşdur. 1284- cü ilin oktyabrında Bağdada gəlmiş və aclıq çəkən əhalisinə köməklik etmişdi. O, burada
Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|