Ramiz Mehdiyev Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
32
mövqeyinin nəzərə alınmaması Ukrayna böhranına gətirib çıxardı. Aİ “Şərq tərəfdaşlığı”nın üzvü olan dövlətləri hər vasitə ilə prinsipial seçimə sövq etməyə çalışır, lakin bu seçimi etmiş ölkələrə münasibətdə əməli dəstək addımları atmayıb. Bu kontekstdə “Şərq tərəfdaşlığı”nın sonuncu, 2015-ci ildə keçirilmiş Riqa sammitinin yekunlarına, daha dəqiq desək orada qəbul edilmiş bəyannamənin xarakterinə diqqət yetirməyə dəyər. Əvvələn, bu bəyannamə “Şərq tərəfdaşlığı”nın iştirakçıları olan ölkələrin əksəriyyətini məyus etdi. Çünki onun mətni əvvəlki sənədlə müqayisədə daha zəif və yayğın oldu. Sənəddə “altılıq” ölkələrinin Avropa İttifaqında tamhüquqlu üzvlüyünə dair müddəaların olmaması üzə çıxdı, hərçənd, assosiasiya haqqında müqaviləni imzalamış dövlətlərə vəd edilmişdir ki, onlar avrozonanın genişlənməsi strategiyası çərçivəsində Aİ-yə daxil ediləcək. Gürcüstan və Ukrayna kimi ölkələrə vizasız rejim təqdim olunması məsələsi də sammitdə konkret həll edilmədi. Lakin hətta bu cür uğursuz və “dişsiz” sammitdə də Aİ rəsmiləri Azərbaycanı guya birgə bəyannamənin mətnini imzalamaqdan imtina etmiş qeyri-konstruktiv iştirakçı kimi təqdim etməyə çalışdılar. Burada çətinliyin nədən ibarət ola biləcəyini anlamaq üçün həmin mətni təhlil etməyə çalışaq. Bəyannamədə Krımın işğal edilməsi kəskin pislənilir, Ukraynanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin birmənalı şəkildə dəstəklənməsi bildirilir. Bu fonda həmin sənədi tərtib edənlər ATƏT-in Minsk qrupunun Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yolla həllinə yönəlmiş fəaliyyətinin Avropa İttifaqı tərəfindən dəstəklənməsini yalnız bəyan edirlər. Burada belə bir məntiqi sual yaranır: Azərbaycan ərazisinin 20 faizinin Ermənistan tərəfindən işğal
33
edilməsi faktı barədə nə üçün susurlar? Hansı əsasa görə Krım problemi həmin sənəddə “qanunsuz ilhaq” şəklində əks olunur, amma Dağlıq Qarabağ məsələsində təcavüzkara prinsipial qiymət verilmədən, onu ünvanlı şəkildə pisləmədən formal və qarşıya heç bir vəzifə qoymayan diplomatik kazuistikadan istifadə edilir. Bu, kəskin etnik-ərazi problemi qarşısında məsuliyyətdən yaxasını kənara çəkmək üçün ikili standartları alətə çevirmiş Avropa İttifaqının riyakar siyasətini çılpaqlığı ilə göstərən birinci əyani məqamdır. Bəyannamənin 3-cü bəndi də istisna olmayıb. Bu bənddə deyilir: “2014-cü ildən başlayaraq Ukraynaya qarşı həyata keçirilən aktlar və Gürcüstanda hadisələr göstərdi ki, XXI əsrdə Avropa qitəsində dünya miqyasında tanınmış sərhədlər çərçivəsində suverenliyin və ərazi bütövlüyünün əsas prinsiplərinə təminat verilmir”. Elə isə Azərbaycan ərazisinin işğal olunmasını necə izah etməli? Məgər bu, Aİ-nin nəzərində ərazi bütövlüyü prinsipinin pozulması deyilmi? Beynəlxalq hüququn imperativ normalarının Aİ tərəfindən bu cür ayrı-seçkiliklə şərh edilməsi qüsurlu ikili standartlar praktikasının konkret davamıdır. Krım problemi ilə əlaqədar Rusiyaya münasibətdə bu qədər fəallıqla sanksiyalar tətbiq edən Aİ nəyə görə indiyədək Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü pozmuş Ermənistan barəsində heç bir adekvat bəyannamə qəbul etməyib? Axı, əgər Qərb ölkələri Dağlıq Qarabağın işğalı ilə əlaqədar Ermənistana münasibətdə sağlam və barışmaz mövqe tutsaydılar, bəlkə də 2014-cü il Ukrayna böhranından qaçmaq mümkün idi. SSRİ-nin dağılması ərəfəsində Yerevandan qaynaqlanan təhlükə və təhdidlərə məhəl qoyulmaması hiddət doğurur. Axı, 1980-ci illərin axırlarında Dağlıq Qarabağ münaqişəsi qırmızı imperiya ərazisində
34
sonrakı bütün analoji böhranlara yol açmış ilk konflikt oldu. Dağlıq Qarabağ ətrafında münaqişəyə Qərbin münasibəti bir növ məhək daşı oldu. Nəticədə başqa ölkələrdəki separatçılar yalnız cinayətkar impuls aldılar. Hiddət doğuran cəzasızlıq Avrasiya məkanının digər regionlarında parçalayıcı qüvvələrə təkan verdi və bunun kədərli nəticələrini çox gözləmək lazım gəlmədi. Aİ Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi prosesinə nümayişkaranə şəkildə qoşulmur, Avropa strukturlarının bəzi addımları isə danışıqlar prosesinə hətta ziyan vurur. Brüssel Türkiyənin və Ermənistanın qeyri-hökumət təşkilatlarının çoxsaylı layihələrini əl altından stimullaşdırmaqla və Türkiyənin Aİ-yə daxil olması üçün Ermənistanla sərhədlərin açılması şərtini irəli sürməklə Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin normallaşması prosesini açıq-aşkar dəstəkləyir. Bu, sağlam düşüncəyə ziddir, çünki birləşmiş Avropanın siyasi dairələri Ermənistan-Türkiyə sərhədinin bağlanması səbəblərini çox gözəl bilirlər. Ankara birmənalı olaraq bəyan edib ki, Ermənistanla barışıq yalnız Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tənzimlənməsi prosesi uğurlu olduqda mümkündür. Türkiyə bu qərarı 1993-cü ildə Azərbaycanın Kəlbəcər rayonu işğal olunandan sonra qəbul edib. Nəticədə Aİ öz hərəkətləri ilə həm Qarabağ münaqişəsinin siyasi yolla həlli prosesinə ziyan vurur, həm də Ermənistanın timsalında təcavüzkar dövlətin təcrid olunması rejimini dolayısı ilə zəiflətməyə çalışır. Bu fonda Aİ Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair ictimai diplomatiyanın müxtəlif layihələrini fəal maliyyələşdirir və cəsarətlə demək olar ki, bu aksiyalar Azərbaycanın milli mənafelərinin zərərinə siyasi separatizmdir. Məsələ Ermənistanın işğalçı fəaliyyətinin və Yerevanın təcavüzkar siyasətinin pislənməsi dərəcəsinə çatanda
Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|