Redaksiya heyəTİ: Baş redaktor

276
Şair
Milli ədəbiyyat 
295 
illiyi
MOLLA PƏNAH VAQİF 
1717-1797
2012
Molla Pənah Vaqif 1717-ci ildə Qazax 
mahalının Qıraq Salahlı kəndində anadan 
olmuşdur.  O,  klassik  Azərbaycan  realist 
poeziyasının ən qüdrətli nümayəndəsidir. 
Şairin  əsl  adı  Pənah,  təxəllüsü  Vaqifdir. 
Uzun müddət müəllimlik etdiyinə və sa-
vadlı olduğuna görə “Molla” ləqəbini qa-
zanmışdır. 
O, fars və ərəb dillərində yaxşı danış-
mış,  astronomiya,  riyaziyyat,  musiqi  və 
poetika üzrə geniş biliyə malik olmuşdur. 
O,  Qazaxda  tanınmış  alim  və  pedaqoq 
Şəfi  əfəndinin  yanında  oxumuşdu.  Bəzi 
salnaməçilər belə hesab edirlər ki, sonrakı 
təhsilini Gəncədə və yaxud Təbrizdə alıb. 
Orası da məlumdur ki, Vaqif təhsilini başa 
vurduqdan sonra əvvəlcə Qazaxda, sonra 
isə Qarabağda məscid nəzdində fəaliyyət 
göstərən mədrəsədə dərs demiş və elə bu-
rada  da  Molla  Pənah  adını  almışdır.  Bu 
zaman  onun  alimliyi  haqqında  xəbərlər 
Molla  Pənahın  vətəninin  hüdudlarından 
çox-çox uzaqlara yayılır. Hətta xalq ara-
sında belə bir məsəl də yaranır: “Hər oxu-
yan Molla Pənah olmaz”.
O, 1759-cu ildə Qazaxın Gürcüstanla 
sərhəd kəndlərində qarışıqlıq olduğu üçün 
ailəsi  ilə  birlikdə  əvvəlcə  Tərtərbasara, 
sonra isə Pənahabada (Şuşa) köçmüşdür. 
Müəllimliklə məşğul olan Vaqif ağlı, sa-
vadı  və  hazırcavablığı  ilə  Qarabağ  xanı 
İbrahim  xanın  diqqətini  cəlb  etmiş  və 
saraya  dəvət  olunmuşdur.  O,  sarayda 
əvvəlcə  eşikağası,  yəni  daxili  işlər  na-
ziri  daha  sonra  baş  vəzir  kimi  fəaliyyət 
göstərib.  Özünün  yüksək  savadı  və  elmi 
biliyi  ilə  o,  burada  da  hamının  rəğbətini 
qazanmışdır. Birinci vəzir olduqdan sonra 
xanlığın xarici siyasətinə rəhbərlik etmiş-
dir. Ağa Məhəmməd şah Qacarın 1795-ci 
ildə  Şuşa  üzərinə  hücumu  zamanı  Vaqif 
qalanın  müdafiəsində  böyük  fəaliyyət 
göstərmişdir.  Buna  görə  də  1797-ci  ildə 
Qacarın  Qarabağa  ikinci  yürüşü  zamanı 
Şuşanı  tutmuş  və  Vaqifi  zindana  saldır-
mışdır.  Lakin  Qacar  öldürülür  və  Vaqif 
həbsdən azad edilir. Bu zaman hakimiyyət 
İbrahim  xanın  qardaşı  oğlu  Məhəmməd 
bəy Cavanşirin əlinə keçir. Lakin az sonra 
Məhəmməd bəyin əmri ilə Vaqif və oğlu 
Əli ağa Şuşada öldürülür.
1856-cı ildə Teymurxanşurada Vaqifin 
ilk  kitabı  çap  olunmuşdu.  Daha  sonralar 
Mirzə Fətəli Axundov çox zəngin bir ma-
terial toplayaraq, məşhur şərqşünas Adolf 
Berjeyə vermişdir. Berje isə bunları 1867-
ci ildə Leypsiq şəhərində nəşr etdirmişdir.. 
Eyni zamanda Vaqifin irsi ilə Azərbaycan 
poeziyası  nümunələrindən  iri  bir  anto-
logiya  tərtib  etmiş  Zaqafqaziya  müftisi 
Hüseyn Əfəndi Qayıbov olmuşdur. İnqi-
labdan sonrakı dövrdə Vaqifin əsərlərinin 
toplanması  və  nəşri  sahəsində  Salman 
Mümtazın böyük xidmətləri olmuşdur.
Vaqif şərq poeziyasının bütün klassik 
formalarından istifadə etmişdir. O, qəzəl, 
təcnis,  müxəmməs,  müstəzad,  müəşşərə, 
müşairə,  məsnəvi  və  mərsiyələr  yazmış-
dır.  Ancaq  onun  yaradıcılığının  böyük 
bir qismi, aşıq poeziyasından götürülmüş 
qoşma növündə yazılmış şeirlər təşkil et-
mişdir.  Həmin  şeirlərin  dili  xalqın  canlı 
danışığına çox yaxındır. Vaqif ərəb və fars 
mənşəli  sözlərdən  bacardıqca  az  istifadə 
etmişdir.  Vaqifin  şeirlərinin  çoxu  qoşma 
janrındadır. Qoşmaların əsas mövzusu saf 
və real məhəbbəti tərənnüm etməkdədir.
Ə d ə b i y y a t
Əsərləri [Mətn] / Molla 
Pənah Vaqif; tərt. ed. və ön 
sözün müəl. H.Araslı .- Bakı 
: Şərq-Qərb, 2004. - 264 s.
Durnalar [Mətn] : Bayram 
oldu; Sevgilim, Ləblərin 
yaquta bənzər; Kür qıra-
ğının əcəb seyrangahı var 
//Azərbaycan.- 2006.- № 
2.- S.3-4.
Cəmil, A. Vaqifdən başlanan 
yol [Mətn] / Adil Cəmil; 
elmi red. K.Hüseynoğlu .- 
Bakı : Vektor , 2006.- 84 s.
Kazımlı, K. Həmişə təravətli 
poeziya [Mətn] / Kazım Ka-
zımlı // Yeni Mədəni-maarif 
.- № 6.- 2008.- S.76.
Şairlər vətəni bizim 
tərəflər... [Mətn]: poezi-
ya antologiyası /tərt.: S. 
Əhmədli, B. Vüsal; red.: F. 
Ləman, R. Kamal .- Bakı : 
MBM , 2010.- 746 s.

---

277
Milli ədəbiyyat 
220 
illiyi
MİRZƏ ŞƏFİ VAZEH 
1792-1852
2012
Mirzə Şəfi Kərbəlayı Sadıq oğlu Vazeh 
1792-ci ildə Gəncədə, bənna ailəsində ana-
dan olmuşdur. Mirzə Şəfi o vaxt Gəncədə 
yaşayan  qabaqcıl  fikirli  Hacı Abdullanın 
himayəsində Gəncə mədrəsəsində təhsilini 
davam etdirmişdir.
Gəncə  mədrəsə  müdərrisləri  gənc 
Şəfinin  fikirlərində  dini  etiqada  dair 
dəyişikliyi  görüb  ona  dərs  verməkdən 
imtina  etmişlər.  Mirzə  Şəfi  Gəncə 
mədrəsəsindən  yarımçıq  çıxdığı  zaman 
ərəb  və  fars  dillərini  yaxşı  bilmişdir.  O, 
şəxsi  mütaliə  yolu  ilə  Şərqin  məşhur 
alim,  mütəfəkkir  və  şairlərinin  əsərlərini 
öyrənmişdir.
1826-cı  ildə  Rus-İran  müharibəsi  za-
manı  gənc  Mirzə  Şəfi  Vazeh  İrana  qaç-
mışdır.
Bir müddət sonra, yəni XIX əsrin 30-
cu illərində Gəncədə Şah Abbas məscidi 
yanındakı  mədrəsədə  uşaqlara  nəstəliq 
xətti  ilə  yazıb  oxumağı  öyrədən  Mirzə 
Şəfi  artıq  xalq  arasında  bir  şair  kimi  də 
tanınmışdır.
1840-cı  ildə  Mirzə  Şəfi  Gəncəni  tərk 
edib, Tiflisə köçmüş və həmin ilin noyab-
rında  keçmiş  tələbəsi  M.F.Axundovun 
köməyi  ilə  Tiflis  qəza  məktəbinə 
Azərbaycan  və  fars  dilləri  müəllimi 
vəzifəsinə təyin olunmuşdur.
1844-cü  ildə  Mirzə  Şəfi  tərəfindən 
Tiflisdə “Divani-Hikmət” adlı məclis təşkil 
olunmuşdu. Burada iştirak edənlərin çoxu 
Mirzə Şəfinin yaxın dostları və şagirdləri 
idi. Məclisdə yaxşı şeir yazmaq yarışı və 
ədəbi fəlsəfi mübahisələr də gedirdi.
1852-ci  ildə  o,  Tiflis  gimnaziyası-
nın  Şərq  dilləri  müəllimi  İ.Qriqoryevlə 
birlikdə  Azərbaycan  dilində  ilk  dərs 
vəsaitini  tərtib  etmişdir.  “Kitabi-türki” 
adlanan  həmin  vəsaitdən  gimnaziya  və 
qəza  məktəblərində  Azərbaycan  dili-
ni  öyrənmək  üçün  uzun  müddət  istifadə 
olunmuşdur.
Əsərlərində  gözəlliyi  tərənnüm  edən 
şair  onları  ayrı-ayrı  məcmuələrdə  çap 
etdirmişdir.  Sonra  isə  əlyazmalarını 
bir  yerə  toplayaraq    alman  dostu  Frid-
rix  Bodenştedtə  hədiyyə  vermişdir. 
F.Bodenştedt  həmin  şeirləri  almanca-
ya  çevirərək  1850-ci  ildə  başqa  Şərq 
şairlərinin  əsərləri  ilə  birlikdə  “Şərqdə 
min bir gün” adlı topluda çap etdirmişdir. 
1851-ci ildə “Mirzə Şəfinin sərgiləri” adlı 
kitabında nəşr etdirmişdir.
Mirzə Şəfi Vazehin şeirlərinin Avropa-
da şöhrət qazandığını görən F.Bodenştedt 
1875-ci  ildə  özünü  onların  müəllifi  elan 
etmişdir.  O,  bildirirdi  ki,  “Mirzə  Şəfi” 
onun təxəllüsüdür, əslində isə bu adda in-
san yoxdur.
Vazehin  əsərlərini  öz  adına  çıxarmış 
F.Bodenştedtin  cinayətinin  üstü  uzun 
illər  açılmamışdır.  Alman  şərqşünasları 
ilə  yaradılan  əməkdaşlıq  F.Bodenştedt 
məsələlərinə son qoymağa imkan vermiş-
dir. 
Mirzə Şəfi Vazeh 1852-ci ildə Tiflisdə 
vəfat etmiş və orada dəfn olunmuşdur.
Ə d ə b i y y a t
Nəğmələr [Mətn] /Mirzə Şəfi 
Vazeh.- Bakı: Yazıçı, 1987.- 
61 s.
Bodenştedt, F. Mirzə Şəfi 
haqqında xatirələr [Mətn]: 
[Şərqdə min bir gün kitabın-
dan] /F.Bodenştendt; alman 
dilindən tərc. edəni və ön 
söz A.Bayramov.- Bakı: 
Yazıçı, 1987.- 117 s.
Əhmədov, S. Mirzə Şəfi 
Vazeh [Mətn] //Əhmədov, 
S. Azərbaycan tarixindən 
yüz şəxsiyyət.- Bakı, 2006.- 
268 s. 
Əsgərli, Z. Mirzə Şəfi Vazeh 
[Mətn] / Z.Ş.Əsgərli.- Bakı: 
Nurlan, 2010.- 91 s.
Mümtaz, S. Mirzə Şəfi Vazeh 
[Mətn] / Salman Mümtaz.- 
Bakı, 2010.- 101 s.
Yadigar, F. Mirzə Şəfi Vazeh 
və Bodenştedt: yozmalar və 
faktlar [Mətn] / F.Yadigar.- 
Bakı: Təhsil, 2010.- 155 s. 
Şair

---