Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu Azərbaycanda Seçki Ərəfəsində Azad Sözə Təzyiqlər Daha Da Artır
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çap mediasının məhdudlaşdırılması
- Fəsil 6: Onlayn ifadə azadlığı 23
- Onlayn fəalların hədəfə alınması
- Nicat Əliyev və Fərəməz Novruzoğlu
- Elnur Məcidli
- Rəşadət Axundov , Məhəmməd Əzizov
- Bəxtiyar Quliyev , Zaur Qurbanlı , Rəşad Həsənov , Üzeyir Məmmədli və Şahin Novruzlu
- İlkin Rüstəmzadə
- Turqut Qəmbər
- İnternet azadlığının məhdudlaşdırılması
48
İyunun 2-də Azadlıq Radiosu Azərbaycana peyk vasitəsilə xəbər yayımına müdaxilələrin baş verməsi ilə bağlı məlumat yayıb. Azadlıq Radiosunun məlumatına görə, müdaxilə siqnallarının heç bir məzmun daşımaması onu göstərir ki, burada yeganə məqsəd Azadlıq Radiosu verilişinin yayımını pozmadır. Veriliş başqa kanallara və ya peyklərə keçirilsə də, siqnal yenə də onu izləməkdə davam edir. Azərbaycana alternativ xəbər yayımını həyata keçirən digər iki layihələr – Meydan TV və Azərbaycan Saatı da yayımlarına müdaxilələrin baş verdiyi barədə məlumat yayıblar. Yayıma qəsdən müdaxilə beynəlxalq telekommunikasiya qaydalarının, həmçinin beynəlxalq hüquqla qorunan ifadə azadlığının pozulmasıdır.
Birbaşa siyasi nəzarət və iqtisadi təzyiqin tətbiq olunması, habelə ədalətli qaydaların mövcud olmaması Azərbaycanda peşəkar jurnalistikanın inkişafına ciddi zərbə vurur. Bu hal xüsusilə çap mediası üçün xarakterikdir.
Hakim rejim tənqidçi qəzetlərin reklam gəlirlərinə təsir etməklə, bu qəzetlərin yayımına problem yaratmaqla və onlara qarşı diffamasiya ittihamları irəli sürməklə onları susdurmağa çalışır. Bunun nəticəsi olaraq ictimai tənqid və mühüm ictimai məsələlərin müzakirəsi getdikcə daha da azalır. Dövlət nəşrlərinin yüksək satış imkanlarına malik olması və tərəfsizliyi təmin edən standartların mövcud olmaması Azərbaycanda çap mediası üçün qeyri-bərabər rəqabət mühiti yaradır.
Dövlət çap mediasına iqtisadi təzyiq yolu ilə nəzarət edir. Dövlətə məxsus və hakimiyyətə yaxın media orqanları həm dövlət idarələrinin bu nəşrlərə icbari abunəsindən, həm də dövlət şirkətlərinin üstünlük təşkil etdiyi reklam bazarından əldə etdikləri gəlirlər hesabına maliyyələşir. “Azadlıq” qəzetinin baş redaktor müavini Rahim Hacıyevin sözlərinə görə, şirkətlərin tənqidçi mediada reklam yerləşdirməsinin qarşısı hədə-qorxu ilə alınır. 21
Mətbuat yayımı şirkətlərinə nəzarət tənqidçi mətbu orqanları üçün bazarı daha da məhdudlaşdırır. 2012-ci ildə Bakı şəhəri ərazisində, xüsusilə şəhərin mərkəzində üzərində Press-Köşk yazılmış və içində qəzetdən başqa hər cür ərzaq və məişət mallarının satıldığı yaraşıqlı köşklər yerləşdirilib. Bu köşklərin yanında isə kiçik stellajda bir neçə nüsxə qəzetə rast gəlmək olar. Kimə məxsus olması barədə məlumatın gizli saxlandığı bu köşklər “Qaya” və “Qasid” mətbuat yayımı şirkətlərinə məxsus köşklərin əvvəllər yerləşdiyi ərazilərdə qurulub.
“Qaya” və “Qasid” şirkətləri abunədən əldə olunan gəlir baxımından da ağır zərbə alıblar. “Qaya” Mətbuat Yayımının direktoru Xanhüseyn Əliyevin verdiyi məluma görə, bütün dövlət müəssisə və təşkilatlarına yalnız “Kaspi” Mətbuat Yayımı
21 http://bit.ly/13UuBn6 49
şirkətinə abunə olmaları ilə bağlı şifahi tapşırıq verilib. 22 Mətbuat yayımın məhdudlaşdırılması “Yeni Müsavat” və “Azadlıq” kimi iri tirajlı qəzetlərin satışdan gələn gəlirlərinə mənfi təsir göstərib. Mətbuat yayımın bütün istiqamətlərdə (səyyar, köşk satışı və abunə) inhisara alınması gələcəkdə istənilən qəzet və jurnalın hökumət tərəfindən asanlıqla satışdan çıxarılmasına şərait yarada bilər.
Hesabat dövründə Naxçıvanda hökuməti tənqid edə qəzetlərin satışına qadağa qoyulması ilə bağlı məlumatlar dərc olunub. Həmin məlumata görə, tənqidi qəzetlərə nə köşklərdə, nədə Naxçıvan poçtunda rast gəlmək mümkün olmayıb. “Azadlıq” və “Yeni Müsavat” qəzetlərinin ümumiyyətlə tapılmadığı qeyd olunub.
22 Azərbaycan Redaktorlar Birliyinin 2012-ci ilin iyununda keçirilmiş konfransında qeyd olunub: http://bit.ly/ZaN73d
50
Fəsil 6: Onlayn ifadə azadlığı 23 Ötən bir neçə il ərzində texnikanın inkişafı və artan istehlakçı tələbi daha çox insanın internetə çatımlılığını mümkün etmişdir ki, bunun da nəticəsində həm Azərbaycanda, həm də dünya miqyasında internetdən istifadə edənlərin sayında artım müşahidə olunmuşdur. Hazırda Azərbaycan əhalisinin üçdə bir hissəsinin internetə çıxışı var ki 24 , bu da interneti informasiya mübadiləsinin mühüm platformasına çevirmişdir. İnternetdən istifadənin yüksəlməsinə paralel olaraq insanların internetə çatımlılığını və onların onlayn fəaliyyətini məhdudlaşdırma hallarında da artım müşahidə olunmuşdur.
Azərbaycanda internet qismən azad hesab oluna bilər. Lakin 2012-ci ildə Bakıda keçirilmiş İnternet İdarəçilik Forumundan sonra, xüsusilə də 2013-cü ilin ilk yarısında – prezident seçkiləri ərəfəsində, bu sahədə bir çox narahat edici hallar baş verib.
məzmuna görə diffamasiya cəzası nəzərdə tutan qanunvericiliyin qəbulu olmuşdur. İyul ayının sonunda qanun qüvvəyə mindikdə internetdə tənqidi fikirlər səsləndirən şəxslər üç ilə qədər həbs cəzasına məhkum oluna bilərlər.
Onlayn ifadə azadlığına ən böyük təhlükə internetdə tənqidi fikirlər səsləndirmiş şəxslərin hökumət tərəfindən təqib olunması olmuşdur. Texniki cəhətdən Azərbaycanlılar internetdə istədiklərini edə bilsələr də, bunun arzuolunmaz nəticələrə aparıb çıxarmayacağına heç bir zəmanət verilə bilməz. Əksinə, əgər kimsə internetdə öz fikirlərini bildirərkən "müəyyən hədd"i keçirsə, məsələn, etiraza çağırış edirsə, korrupsiya faktlarının üstünü açırsa yaxud da prezidenti və onun ailəsini tənqid edirsə, özünü böyük təhlükəylə üz-üzə qoyur.
İyunun sonuna internetdə səsləndirdikləri tənqidi fikirlərə görə həbsdə saxlanan jurnalistlərin sayı iki olmuşdur: Nicat Əliyev və Fərəməz Novruzoğlu. Bundan başqa, onlayn fəaliyyətlərinə görə Vüqar Qonaqov və Zaur Quliyev də müəyyən müddət həbs cəzası çəkiblər. 25 Xaricdə mühacirətdə yaşayan bloqçu Elnur Məcidlinin də Azərbaycana geri döndüyü təqdirdə həbs olunma təhlükəsi var- belə ki, blogger Facebook vasitəsilə etiraza çağırış etməkdə ittiham olunur.
İnternetdə tənqidi fikirlər bildirmiş və etiraza çağırışlar etmiş bir çox vətəndaş cəmiyyəti fəalları və siyasi fəallar da hesabat dövrünün sonuna həbsdə qalıb. NİDA vətəndaş hərəkatının üzvləri Rəşadət Axundov, Məhəmməd Əzizov,
23 Azərbaycanda onlayn ifadə azadlığı haqqında daha ətraflı məlumatı Onlayn İfadə Təşəbbüsü Koalisiyasının 2012-ci ilin noyabrında hazırladığı “Azadlıq Axtarışında: Azərbaycanda Onlayn İfadə” adlı hesabatdan əldə edə bilərsiniz. Hesabat aşağıdakı linkdədir: http://bit.ly/102EIyc
24 http://bit.ly/KsXwTl
25
51
Bəxtiyar Quliyev, Zaur Qurbanlı, Rəşad Həsənov, Üzeyir Məmmədli və Şahin Novruzlu narkotik və silah saxlama maddələri ilə həbs olunublar və ağır həbs cəzasına məhkum oluna bilərlər. Bakıda çəkilmiş Harlem Şeyk videosuna görə həbs olunmuş “Azad Gənclik” hərəkatının üzvü İlkin Rüstəmzadə üçün də beş il həbs cəzası təhlükəsi mövcuddur. AXCP gənclər hərəkatının üzvü Daşqın Məlikov narkotik saxlama maddəsi ilə 2.5 il həbs cəzasına məhkum olunub.
Facebook-dan istifadə etməklə etiraz aksiyalarını təşkil edən fəallar sərbəst toplaşma haqqında qanuna edilmiş son dəyişikliklərə uyğun olaraq yüksək məbləğdə cərimələnirlər. Məsələn, yanvarın 26-da N!DA vətəndaş hərəkatının fəalı Turqut Qəmbər Facebook vasitəsilə etiraza çağırdığına görə 2500 manat cərimə olundu. Eyni ittihamla əvvəllər bir dəfə də həbs olunmuş blogger Emin Milli isə 15 gün inzibati həbs cəzası aldı. Məhkəmə qərarında göstərilirdi ki, gənc fəallar Facebook-da “qanunsuz” çağırışlar yerləşdirməklə vətəndaşları qanunsuz etiraz aksiyasında iştiraka dəvət ediblər.
Fevralın 27-də polis əməkdaşları AXCP gənclər hərəkatının üzvü Türkel Əlisoyun yaşadığı evə gələrək onu Bakı Şəhər Baş Polis İdarəsinə aparıb. Orada Cinayət- Axtarış İdarəsinin rəisi Əliaslan Ağayev Türkelə Facebook səhifəsindən çıxarışların çap versiyasını göstərərək onu tələbələri dərsə getməməklə etiraza səsləməkdə günahlandırıb. Əlisoy yeddi saat polis idarəsində saxlanıb. Polis Əlisoyu Facebook-da etirazlara çağırışa davam etdiyi təqdirdə ona qarşı cinayət işinin açılacağı ilə hədələyib.
Mayın 8-də 20 yaşlı blogger Nilufər Məhərrəmova özünü yaşadığı evin eyvanından ataraq intihar edib. Hadisəyə səbəb kimi onun tənqidi bloq yazılarına görə üzləşdiyi təzyiq göstərilir. “Yeni Müsavat” qəzetinə görə Məhərrəmova Mingəçevir Polis Bölməsində təzyiqə məruz qalıb. Bloggerin siyasi baxışlarına görə ailəsindədə problemlər yaşadığı bildirilir. Baş Prokurorluq Məhərrəmovanın polisin təzyiqinə məruz qalmasını təkzib edib.
Tənqidi onlayn media vasitələrinə hücumlar 2013-cü ilin birinci yarısında müstəqil və müxalif xəbər mənbələrinin saytlarına haker hücumları edildiyi ilə bağlı məlumat yayılıb. Yanvarın 11-də, əsgər ölümlərinə qarşı keçirilən etiraz aksiyasından bir gün əvvəl azadliq.az, azadliq.org, musavat.com, qafqazinfo.az, minval.az və publika.az saytlarına ardıcıl DDOS (xidmətdən imtina) hücumları həyata keçirilib. Hücumlar Azərbaycanın xəbər saytlarına hücum etməyə aşkar səbəbləri olmayan 16 müxtəlif ölkəyə məxsus IP- lər üzərindən edilib. Adıçəkilən saytlara bir saniyədə bir milyon data paket göndərilirdi ki, bu kimi hücumların da bir günlük xərci 900 avroya bərabərdir və bu, həmin hücumun arxasında varlı adamların durduğunu deməyə əsas verir.
Mayın 15-də aznews.az saytının redaktoru Elçin Zahiroğlu öz şəxsi Facebook hesabına və elektron poçtuna haker müdaxiləsi olduğu barədə məlumat verib. 52
Zahiroğlu onun hesabından bir çox ictimai xadimlərə, o cümlədən Azadlıq Radiosunun jurnalisti Xədicə İsmayılovaya təhqiredici və hədələyici məktublar göndərildiyini bildirib. Xədicə İsmayılova da oxşar haker hücumuna məruz qaldığını qeyd edib.
Sosial medianın ölkədə artan nüfuzunu hiss edən hakim partiyadan olan deputatlar öz çıxışlarında sosial şəbəkələrin, xüsusilə də Azərbaycanda Facebook-un tənzimlənməli və hətta bloklanmalı olduğunu vurğulayıblar. Məsələn, martın 28-də hakim partiyadan olan nüfuzlu deputat Siyavuş Novruzov parlamentə “vətəndaşların şərəf və ləyaqətini qorumaq” məqsədi ilə sosial medianı hüquqi cəhətdən tənzimləməyi təklif edib. Hökumət-meylli partiya başqanı və Milli Məclis deputatı Fəzail Ağamalı da Facebook-a məhdudlaşdırmaların tətbiq olunmasına çağıraraq qeyd edib ki, son zamanlar bir çox etiraz aksiyalarının sosial şəbəkələrdə təşkil olunması bu şəbəkələrə girişə nəzarət etməyə və ya bunu məhdudlaşdırmağa ehtiyac yaradır. 26
Azərbaycan hakimiyyəti internetə getdikcə daha çox nəzarət etməyə cəhd etsə də, internet əksər vətəndaşlar üçün xəbərin əsas mənbəyi olan çap və yayım mediasına nisbətən daha az məhdudlaşdırılmış hesab oluna bilər. 1999-cu ildə qəbul olunmuş “KİV haqqında qanun” interneti kütləvi informasiya vasitələri kateqoriyasına daxil edir. Bu səbəbdən, qanunla KİV-lərə şamil olunan bütün problematik qaydalar eynilə internetin tənzimlənməsi üçün də tətbiq oluna bilər. Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi (RİTN) ölkədə internetin tənzimlənməsi ilə məşğul olan əsas qurumdur. Lakin ekspertlər bu funksiyanın həm də dövlət nəzarətində olmayan digər bir quruma da verilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Nazirlik milli “.AZ” domeninin verilməsinə də məhdudiyyətlər tətbiq edir.
Onlayn media Azərbaycanda senzuradan azad olsa da, hakimiyyət bu mediaya da nəzarət etməyə cəhd göstərmişdir. 27 Hökumət rəsmilərinin çıxışlarından belə başa düşmək olar ki, internetə nəzarətin hüquqi mexanizmləri (məsələn onlayn televiziyaların lisenziyalaşdırılması) yaxınlarda tətbiq oluna bilər. Məsələn, yanvarın 10-da verdiyi açıqlamada MTRŞ rəhbəri Nuşirəvan Məhərəmli bildirib ki,
ənənəvi telekanallarda olduğu kimi
onlayn televiziyalar da lisenziyalaşdırılmalıdır. Fevralın 14-də Mətbuat Şurasının nəzdində vətəndaşların onlayn KİV-lərlə bağlı şikayətlərini, saytlara haker hücumlarını və onlayn media ilə bağlı digər məsələləri araşdıracaq İnternet Resursları üzrə Komissiya yaradılıb. Komissyanın rəhbəri Elnur Baimovun açıqlamasından isə komissiyanın əsl funksiyasının onlayn medianı nəzarətdə saxlamaq olduğu bəlli olur. Belə ki, Baimov qeyd edib ki, “yeni
26 http://bit.ly/16df2VV 27 http://bit.ly/aJTzXs 53
medianın fəaliyyətinin də qanunvericilik predmetinə daxil edilməsi zəruri əhəmiyyət daşıyır. Mövcud istiqamətdə konkret addımlar atılmalıdır. Çünki məsuliyyət mühitinin gücləndirilməsi vacibdir. İnternet media media olmağa iddialıdırsa, onun daşıdığı hüquqi məsuliyyəti də daşımalıdır.” 28
RATİ həmçinin “uşaqları internetdə pornoqrafiya və digər zərərli məzmunlardan qorumaq” adı altında hökumətə onlayn məzmunu geniş şəkildə məhdudlaşdırmaq imkanı verəcək qanunun qəbul olunması planlarından ciddi narahatlıq hissi keçirir. Çünki avtoritar rejimlərdə belə qanunun qəbul olunması çox zaman internetin texniki senzuraya məruz qalması ilə nəticələnir. Məsələn, hökumət qurumları qadağan olunmuş saytların “qara siyahı”sını hazırlayır və bu saytlara giriş bloklanır.
28
54
Nəticə
2013-cü ilin ilk yarısında Azərbaycanda ifadə azadlığı bütün istiqamətlər üzrə pisləşib. Bununla yanaşı sərbəst toplaşma və birləşmə kimi fundamental azadlıqlarla bağlı durum da pisləşib ki, bu da RATİ-yə ölkədə insan haqları durumunun kritik həddə olduğunu hesab etməyə əsas verir.
RATİ beynəlxalq diqqətin ölkədə davamlı hüquq pozuntularına yönəldilməsinə və insan haqları sahəsində üzərinə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsi Azərbaycana təzyiqlərin artırılmasına çağırır. Hesabat dövründə əldə olan mühüm imkanlardan istifadə edərək Azərbaycanı insan haqları öhdəliklərinə görə məsul tuta bilməyən Avropa Şurası və Avropa Birliyinin tərəfindən daha güclü təzyiqlərin göstərilməsinə ehtiyac vardır.
Oktyabrda keçiriləcək prezident seçkiləri öncəsi ifadə azadlığı məsələsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. Hökumət bütün prezidentliyə namizədlər üçün bərabər şərait yaratmalı və seçkidən öncə, seçki müddətində və seçkidən sonra medianın tam media azadlığını təmin etməlidir. Ölkədə hazırda baş verən genişmiqyaslı və sistematik hüquq pozuntuları azad və ədalətli seçkiyə təminat verən demokratik standartlarla qətiyyən bir araya sığmır və bu məsələnin təcili olaraq həll olunmalıdır.
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|