Republika e shqipërisë universiteti I tiranëS FAKULTETI I HISTOrisë dhe I filologjisë DEPARTAMENTI I HISTOrisë
Yüklə 5,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
xxxiii popullsi nuk i kalon të 200 banorët. Familjet më të shquara janë: Peta, Rada, Kiurko, Marçiano, Matranga, Goni, Strigari, etj. Makia shquhet për kontributin dhënë në kolegjin e San Adrianit të mjaft figurave të shquara arbëreshe. Makiotët i mbajnë të gjalla edhe sot fjalët e figurës më të shkëlqyer arbërore, të mendimtarit të rrallë, mësuesit, publicistit dhe atdhetarit me vlera të jashtëzakonshme për kohën, Jeronim De Rada: ―Jemi krenarë për të qenurit arbëreshë dhe të këtij vendthi ku kemi lindur.” Kontributi i tyre u ndje dhe gjatë lëvizjeve politike të viteve 1800, e cila preku Kalabrinë dhe gjithë Italinë. 73 Bashkangjitur me ta, përmendim dhe njerëz të shkencës, letërsisë dhe fesë. Antonio Markianoja qe drejtor i kolegjit San Adriani për një periudhë të gjatë kohore, i cili shquhej për idetë për vëllazëri dhe barazi mes njerzëve. Mësimet e tij shtynë mjaft të rinj studentë arbëreshë, që të kontribuonin në luftën për bashkimin e Italisë dhe krijimit të një shoqërie të re. Krahas tij, përmenden dhe mjaft figura të tjera të arbëreshëve të shquar, që kontribuan në mbrojtjen e çështjes sonë kombëtare. Përmendim Jeronim De Radën dhe Françesko Avatin, që të dy lindur në Makia. Avati ishte humanist dhe u emërua prej papës si profesor i letërsisë greke në Universitetit e Urbinit. Ka punuar dhe botuar një libër rreth shpërnguljes së Zonjës së Këshillit të Mirë prej Shkodre në Itali. Për Jeronim De Radën ka mjaft për të thënë, por më gjerësisht trajtohet në kapitujt pasues. Në qytetin e Palermos, janë vendosur herë pas here shumë familje arbëreshe të ardhur nga kolonitë e Sicilisë. Arbëreshët e kësaj kolonie, ndonëse janë përzier me një numër të madh të popullsisë italiane, janë munduar me shumë kujdes ta ruajnë gjuhën shqipe brenda familjevetë tyre. Sipas statistikavetë vitit 1927 nga Instituti Qendror i Statistikave, doli që kolonia e Palermos kishte rreth 350 familje me një numër të përgjithshëm prej rreth 1580 banorësh. Në Palermo u formua gjithashtu Seminari kombëtar në vitin 1716, me në krye At Gjergj Guxetën. Po ashtu, u ngrit një konvikt për nxënësit arbëreshë nga Françesko Saluto nga Hora e Arbëreshëve. Një rrugë me rëndësi në Palermo mori në 1902 emrin ―Gjergj Kastrioti‖ 74 Kontesa Entelina është një ndër kolonitë më të vjetra shqiptare në Sicili. Mendohet që kjo koloni të jetë krijuar nga disa familje shqiptare që erdhën në Sicili pas vdekjes së Skënderbeut dhe rënies së Shqipërisë në duart e turqve. Ata u mbështetën nga Alfonsi i Aragonës, të cilin, kohë më parë, Dhimitër Rërësi dhe ushtria e tij e kishte ndihmuar për t`i dhënë fund kryengritjeve në Kalabri. Me dekret të Alfonsit të Aragonës të 2 dhjetorit 1520 75 , iu dhanë në konçension shqiptarëve të ardhur të dyja krahinat, Kontesa dhe Entelina. Popullsia u shtua në vitin 1521 nga të tjerë të emigruar shqiptarë që u vendosën në këto dy feude. Sipas dokumenteve të vitit 1539, që ruhen sot në arkivin e Palermos, thuhet se në Kontesa kanë banuar familjet arbëreshe Lala, Likursi, Keta, Muzaki, Masi, Skiro, Barça, Dara, etj. Në vitin 1875, pas bashkimit të Italisë, u thirr Kontesa-Entelina. Stema e bashkisë ka një kurorë në majë dhe mes dy krereve të shqiponjës gjendet një sfinks. Rrugët janë të pagëzuara me emra familjesh të shquara dhe vendesh shqiptare, 73 Siciliano, Le Diversita Arbereshe II “I luoghi e gli uomini”, .61 74 Kamsi, Shqiptarët e Italisë, .313 75 Po aty, .260 xxxiv për të kujtuar të parët. Përmendim ―Rruga Albania‖, ―Rruga Kastrioti‖, ―Rruga Skendërbeu‖, ―Rruga Kruja‖, ―Epiri‖, etj. Kolonitë arbëreshe janë të shumta e të shpërndara në të gjithë Italinë e Jugut. Mjaft nga këto koloni i rezistuan kohës, ditën të ruajnë zakonet, traditat, doket dhe gjuhën shqipe, kurse të tjera u asimiluan me popullsinë vendase. Më lart, u trajtuan disa nga kolonitë arbëreshe më të rëndësishme, ndonëse numri i tyre është shumë më i madh. Nga këto koloni arbëreshe, dolën shumë personalitete të shquara të jetës politike, kulturore, letrare dhe artistike. Këto figura të njohura, dhanë kontributin e tyre jo vetëm në fushat e lartëpërmendura, por dhe në ndihmë të çështjes kombëtare. Jo vetëm kaq, por mjaft të dhëna na tregojnë se arbëreshët luajtën një rol të rëndësishëm në afrimin mes dy popujve, italianëve dhe shqiptarëve. Kjo u vu re në ndihmesën e fuqishme që dhanë në lëvizjet revolucionare për bashkimin e Italisë. Rreth këtij kontributi në mbështetje të bashkimit të Italisë, si dhe kontributit të dhënë në mbrojtje të çështjes kombëtare, do të diskutohet më qartë në kapitujt në vazhdim. 1 KREU I PARË A RBËRESHËT NË LËVIZJEN KOMBËTARE PËR BASHKIMIN E ITALISË 1.1 Pjesëmarrja e arbëreshëve në lëvizjen politike italiane Në 1814 u mbajt Kongresi i Vjenës 76 , i cili i dha fund një periudhe të gjatë trazirash në Evropë. Diplomatët përfaqësues të shteteve të fuqishme të kohës, të cilat dolën fituese në luftën kundër Francës së Napoleonit, shtruan dy probleme kryesore që do të sillnin stabilitet në Evropë. Së pari, të shmangnin një revolucion të ri dhe të ruanin paqen mes shteteve të mëdha. Në këtë kohë, shtetet më të fuqishme ishin Rusia, Anglia, Austria, Prusia. Pretendimet e tyre ishin të zgjeronin më tej territoret e, për këtë arsye, u interesonte një baraspeshë evropiane pa konflikte të armatosura. Kongresi i Vjenës u mbajt me qëllim vendosjen e ekulibrin evropian duke eleminuar politikën ekspansioniste, por nuk kishte si të realizohej kur vendimet e tij flisnin krejt ndryshe. Kështu, u mor vendim që Prusia të mbante zonën e Renit, Belgjika dhe Luksemburgu t`i jepeshin Holandës, në Itali, Mbretëria e Piemontit të merrte Gjenovën, Rusia të merrte Finlandën dhe një pjesë të madhe të Polonisë, kurse pjesët e tjera t‘i mbeteshin Prusisë dhe Austrisë. Gjermania u bë konfederatë e 39 shteteve 77 . Po cila qe gjendja e Italisë pas Kongresit të Vjenës? Italia sërish mbeti një vend i copëtuar dhe i ndarë. Ky vend përbëhej nga shtatë monarki të vogla. Në veri dhe në Italinë Qendrore shtrihej Mbretëria e Sardenjës-Piemonti, me kryeqendër Torinon, Mbrëtëria Lombardo-Veneciane me kryeqytet Milanon, Dukata e Parmës me kryeqytet Parmën, Dukata e Modenës me kryeqytet Modenën, Dukata e Toskanës me kryeqytet Firencen, Shteti i Papatit me kryeqytet Romën dhe Mbretëria e dy Sicilive me kryeqytet Napolin. Shteti i Papës udhëhiqej nga Papët e Romës, në aleancë me austriakët dhe aristokracinë. Mbretëria e dy Sicilive kishte në krye burbonët, pasardhës të Luigjit XVI të Francës. Mbretëria Lombardo-Veneciane ishte nën Perandorinë Austriake, e cila kishte ndikim dhe në dukatet e Parmës, Modenës dhe Toskanës, kurse në krye të Mbretërisë së Sardenjës qëndronte familja aristokrate e Savojës. Italianët përparimtarë, duke parë gjendjen në të cilën ndodhej atdheu, i vunë si detyrë vetes shpëtimin e tij duke realizuar ëndrrën për ta parë atë të bashkuar. Në Itali, objektivi ishte të krijoheshin kushtet për një shtet të pavarur politikisht. Shekulli XIX, shekulli i bashkimit të Italisë, solli shumë të reja, por asnjë të mirë për arbëreshët, ndonëse kjo është koha e zgjimit të tyre më të madh. Siç u trajtua dhe më lart, në Itali, gjysma e parë e shekullit XIX u karakterizua nga lëvizja çlirimtare kombëtare borgjeze, pasojë e procesit të likuidimit të marredhënieve feudale dhe të fillimit të kapitalizmit. Revolucioni borgjez francez pati jehonë të fuqishme në Itali. 76 Norman Rich, Diplomacia e Fuqive të Mëdha (1814-1914), (Tiranë: 2006), 15 77 Po aty Yüklə 5,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|