Republika e shqipërisë universiteti I tiranëS FAKULTETI I HISTOrisë dhe I filologjisë DEPARTAMENTI I HISTOrisë
Yüklə 5,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
141 shqiptarët morën pjesë me dëshirë në lëvizjen e armatosur të qeverisë së re, por shumë shpejt zhgënjimi zuri vend në shpirtin e tyre… 600 Ju përshëndes përzemërsisht Filip Kraja Terenc Toçi realizoi një udhëtim gjatë viteve 1908-1909 në Amerikë dhe vende të tjera si Argjentinë, Uruguai, Brazil, etj., duke u takuar me përfaqësues të komunitetit arbëresh. Në takimet që realizoi, kërkoi ndihmë financiare për të forcuar lëvizjen kombëtare shqiptare. Me vete kishte dhe manifestin të cilin Riçioti Garibaldi rekomandonte në qarqet e emigrantëve. Ai thoshte: ―Italianët duhet të kujtohen se shumë shqiptarë milituan nën urdhrat e babait tim për çështjen italiane, dhe që çështja shqiptare është njëherësh çështje italiane dhe humanitare. 601 Kthehet në Itali dhe vendoset në Milano. Ndërkohë, në vitet 1909-1912, Shqipëria gjendej në mes të një vargu rebelimesh dhe kryengritjesh duke manifestuar pakënaqësitë ndaj politikave centralizuese të xhonturqve. Viti 1909 u shoqërua me ekspedita ndëshkimore në vilajetin e Kosovës, të drejtuara nga Xhavit Pasha, komandant i këtyre ekspeditave. Këto ekspedita u bënë për të kufizuar apo qetësuar elementet reaksionarë dhe armiqtë e kushtetutës. Por forcat e bashkuara të malësorëve goditën ushtrinë armike, ndërsa në parlament deputetët shqiptarë dhe shtypi patriotik nuk reshtën së protestuari kundër politikës xhonturke të ndjekur ndaj shqiptarëve. Shqipëria, në pranverë të vitit 1910, u gjend në një situatë të vështirë në shumë vilajete të saj, sidomos ne Vilajetin e Kosovës. Kjo gjendje u shoqërua me organizimet e para të armatosura të shfaqura në disa prej vilajeteve shqiptare. Këtë fakt e tregojnë dhe burime e letërkëmbime të kohës. Letra e mëposhtme e dëshmon këtë fakt. Bëhet fjalë për një letër dërguar Luigj Bumçit nga Lazër Mjeda, arqipeshkvi i Prizrenit, ku i tregon për gjendjen e rëndë politike në të cilën ndodhet Kosova. Letra vijon si më poshtë: Prizren 03.04.1910 Fort i dashtuni Luigj Fort u gzova kur mora letrën, të faleminderit për dashninë e posaçme që më difton. Fort u gzova tuj marr vesh se ju shyqyr ishit t’gjith shnosh dhe na prej Zotit deri tash jena mirë. Ktu në Prizren ka ndej pazari i mbyllur nja dhjetë ditë se populli nuk donte me i la pagesa të reja…(qeverisë). Gjakova dhe Peja jan tuj u çue mar. Aty jan punët ma zi se para konstitucionit (kushtetutës),kërcet pushka si në qytet e katund, ditën e natën. Thonë se janë lidhë në besë tana kto nahie për me kundërshtu qeverinë e për me lyp prej parve të atij veni premtimet që ju kanë ba kur u shpall konstitucioni. Shumë shëndet gjithkujt pyesin për mu. 602 Lazër Mjeda, arqipeshkv 600 AQSH,F.77.D.240,f.44 601 Caccamo, Odiseja Arbëreshe,.33. 602 Nika, Përmbledhje dokumentesh mbi kryengritjen shqiptare” (1910-1912), 25-26. 142 Kryengritësit u ndihmuan edhe nga veprimtaria e klubeve patriotike si dhe veprimtaria e patriotëve shqiptarë të kudondodhur brenda Shqipërisë si dhe diasporë. Krahas klubeve patriotike brenda Shqipërisë, një rol me rëndësi në këtë moment historik luajtën dhe shoqëritë patriotike të kolonive shqiptare në Itali dhe vende të ndryshme evropiane. Përmendim një thirrje dërguar nga klubi qendror i Manastirit të gjithë klubeve shqiptare, që të ndihmonin në luftën për çështjen kombëtare. Letra vijon si më poshtë: Klubeve shqiptare. Përfaqësive të nderçme Manastir,21.02.1910 Vëllezër të dashur Luftën e rreptë që kemi pasur me armiqtë e gjuhës sonë e dini. Klubi çentral ka luftuar ashpër. Sot vendosi të ftojë të gjithë klubet në Shqipëri dhe të ndihmoni klubin çentral sipas fuqisë sikundër gjithë shokët këtu. E dyta: Klubi çentral vendosi më 15 mars 1910 të bënte një mbledhje të përgjithshme për të biseduar për shumë gjëra të nevojshme për kohët e sotme. Besojmë se çdo klub, me të marrë letrën, do t’i japë rëndësinë e duhur sepse kështu e do puna dhe nevoja. 603 Siç thamë pak më lart, Terenc Toçi, duke u informuar për situatën në të cilën ndodhej Shqipëria, nisi përgatitjen për të ndërtuar një politikë pro çështjes shqiptare. Ai, në bashkëpunim me figura patriotike arbëreshe, së bashku me ndihmën e shoqërive dhe komuniteteve patriotike, nisi lëvizjet e para në favor të çështjes shqiptare në gjysmën e dytë të vitit 1910. Në këtë periudhë, përkrah tij u vunë dhe macionistët italianë në marrëveshje dhe me Nikolla Ivanoj, duke nxitur shpërthimin e një kryengritjeje të përgjithshme në vitin në vazhdim. Në fillim të vitit, më 17 janar 1911, u themelua në Romë komiteti italian ―Pro Albania‖ nën drejtimin e Etore Ferrarit, kryetar i partisë republikane italiane. Rreth komitetit ―Pro Albania‖ u bashkuan krahas republikanëve dhe socialistë, demokratë e përparimtarë. 604 Komiteti ―Pro Albania‖ kishte si qëllim zhvillimin e një propaganda pro shqiptare, financimin e lëvizjes kryengritëse shqiptare, si dhe organizimin e mjeteve dhe vullnetarëve për t‘u dërguar në momentin e duhur në anën tjetër të Adriatikut. Komiteti ―Pro Albania‖ si dhe nënkomitete të tjera të krijuara në këtë kohë u zgjeruan në të gjithë Italinë. Në këtë komitet morën pjesë personalitete të rëndësishme të jetës politike dhe kulturore italiane si deputetët republikan Etore Ferrari dhe S. Barzilai, avokati G. Guixardi, drejtori i gazetës ―La Terza Italia‖ Feliçe Albani, etj. Në lëvizjen kombëtare shqiptare kontribuan arbëreshët, roli i të cilëve u vu re dhe në organizimin e veprimtarive në favor të saj në gjirin e popullit italian. Ishte pikërisht Terenc Toçi, i cili parashtroi idenë e krijimit të një komuniteti në Romë për të mbështetur kryengritjen shqiptare dhe për të ndihmuar qeverinë, të cilën ai kishte projektuar të krijonte në vend. Për këtë arsye iu drejtua gjeneralit Riçioti Garibaldi dhe figurave të njohura të politikës italiane si Feliçe Albani, Etore Ferrari, etj. Ndihma, 603 Po aty,f.23 604 AQSH,F.98,D.19,f.1-2 Yüklə 5,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|