Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

ruhlandır  məni.  Kosmosa  aidliyimi,  insan  ruhunun  qüdrətini 

anlamaqda mənə kömək et. Müəllim, məni öz içimdə ruhi insan, 

alicənab və nəcib insan yaratmağa ruhlandır”. 

*

 

belə bir formada böyük pedaqoqun müəllim adım daşıyan 

bütün insanlara müraciətidir, çağırışıdır. 

-

 

Hər bir müəllim təlim - tərbiyə prosesinin keyfiyyətini ən 

optimal səviyyəyə qaldırmalıdır. 

-

 

Optimal səviyyə multikultur təhsilin tələbidir. 

-

 

Ş.A.Amonaşvili deyir ki, təbiət qanunlan və kainatın sirləri 

haqqında  müasir  biliklərin  mənəviyyatsız,  rəhmsiz  insana 

verilməsi cəmiyyət üçün təhlükəlidir. 

-

 

Müasir  texnologiyalar  mənəviyyatsızlann  əlində  təhlükəli 

alətdir  -  ona  görə  də  uşaqlann  təlim-tərbiyəsində  mənəviyyat 

məsələsi, bədənlə ruhun vahid tərbiyəsi ön planda durmalıdır. 

-

 

Uşaqlar  fiziki  aləmin  və  ilahi  aləmin  qanunlarına 

yiyələnməlidirlər. 

-

 

Təhsil  gərək  ağlın  inkişaf  etdirilməsinə,  insansevərlik 

hissinin,  hər  cür  pozitiv  emosional-psixoloji  halların  inkişaf 

etdirilməsinə yönəldilsin. 

-

 

Belə  yönəldilmə  sadəcə  qanunlar  şəklində  təlqin 

edilməməlidir, onun dəyəri uşaqlann daxili potensialının, hiss və 

duyğuiannın ayıldılması formasında olmasındadır. 

-

 

Uşaq öz mənəvi dünyasına nüfuz etməyi (refleksiya), daxili 

“göz”ü ilə özünə baxmağı öyrənməlidir; 

*

 

bütövlükdə,  təhsil  prosesi  “boş  torbanın  doldurulması” 

prosesinə bənzəməməlidir; 

*

 

çünki  təlim-tərbiyə  uşağın  başının  doldurulması  deyildir, 

uşağm ürəyi “təmizlənməli, genişləmnəli və işıqlanmalıdır”. 

-

 

Humanist  pedaqogikanın  klassiklərinin  təhsildə  görmək 

istədikləri vacib məqam da məhz budur. 

-

 

Analitik psixologiyanın görkəmli nümayəndəsi Karl Qustav 

Yunq insanın formalaşmasında refleksiyaya önəm veıərək deyir: 

400 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

ürəyin  biliyini  kitablardan  və  müəllimlərin  danışığından 

əldə etmək olmaz, o qara torpaqda cücərib boy atan toxum kimi 

bizim içərimizdə yetişir; 

*

 

təhsilin  məqsədi  nəticə  olaraq  işləyib  pul  qazanmaq  yox, 

təhsilin məqsədi həyatın özü olmalıdır. 

-

 

İnsan biliyinin sonsuz inkişafına inanan filosof, şair Seneka 

demişdir; 

*

 

”Əfsuslar  olsun  ki,  biz  həyat  üçün  yox,  məktəb  üçün 

oxuyuruq”. 

-

 

Görkəmli pedaqoqlar deyirlər: 

*

 

bilik  müdrikliyə,  müdriklik  isə  insanın  xasiyyətinə 

çevrilməyincə təhsil dəyərsiz proses hesab olunur; 

*

 

yox, əgər təhsil transformasiyaedici xüsusiyyət  daşıyarsa, 

belə  təhsil  sayəsində  həyatda  sülh,  əmin-amanlıq,  qarşılıqlı 

anlaşma və əməkdaşlıq ən yüksək səviyyədə bərqərar olar. 

-

 

Təhsilə multikultur yanaşma: 

*

 

insanlann  müxtəlif  etnik  mədəniyyətlərə  yiyələnməsi, 

tolerantlıq, fərqli şəraitlərə adaptasiya, dialoqa girmək bacanğı  - 

yaradır; 

*

 

fərdlərin  özlərini  tanımalanna,  həyata  pozitiv  köklən- 

mələrinə, fraqmentar düşüncə sahibi olmaqdansa, totalitar zəkaya 

sahib  olmağın  üstünlüklərini  anlamağa,  fərqlər  axtar-  maqdansa 

hər şeydə oxşarlıqlar görməyə istiqamətlənməyə - kömək edir. 

-

 

Düzgün  qurulmuş  təhsil  sistemi  dünyada  sülhün  bərqərar 

olmasımn rəhnidir. 

-

 

Multikulturalizmin  həyatda,  sözün  həqiqi  mənasında, 

uğurla  və  keyfiyyətlə  addımlaması,  məhz  təhsilin  insanı 

transformasiyaedici xüsusiyyəti ilə, yəni humanist pedaqogikanın 

prinsipləri ilə bağlıdır, 

-

 

Böyük pedaqoqların təhsildən gözlədikləri əsas nəticə: 

*

 

insanm azadlığı məsələsi idi; 

*

 

həqiqi  təhsil  insanı  azad  insan  edİr,  tamahdan,  kin- 

küdurətdən və digər eqoistik impulslardan xilas edir; 

401 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

*

 

belə  azadlıq  insanın  daxilindəki  mərifət  toxumundan 

cücərir. 

-

 

Şərq əxlaqında mərifət insamn azadlıq əldə etməsi, qəflət 

yuxusundan  ayılması,  kamilləşməsi  yolunun  qayəsini  -  təşkil 

edirdi. 

-

 

Bəşəriyyətin  böyük  müəllimləri  sırasında  duran  dahi 

Nəsiminin insanlara xitabı belə səslənir: 

Ey özündən bixəbər qafil, oyan! 

Həqdən olma yadü həm batil, oyan! 

Olma fani aləmə mail, oyan! 

Mərifətdən nəsnə qıl hasil, oyan! 

-

 

Hər  mədəniyyət  gözəldir,  mədəniyyətlərin  dialoqu  daha 

gözəldir. 

-

 

Hər xalq möhtəşəmdir, xalqlann birliyi daha möhtəşəmdir. 

-

 

Bir dövlətin, bir millətin əmin-amanlığı və rifahı vacibdir. 

-

 

Yer  planetinin  və  onu  məskunlaşdıran  bütün  millətlərin 

rifahı,  sülh  şəraitində  yaşayıb  yaratması  və  çiçəklənməsi 

zəruridir, möhtəşəmdir və gözəldir. 

-

 

Mədəniyyətin differensiyasmda dil, irq, din, sənət, siyasi- 

mədəni  qurumlar  və  s.  kimi  oxşar  nümunələrindən  biri,  sistem 

quran  səbəb  kimi,  konkret  etnik  birliyi  digərinə  münasibətdə 

təşkilatlandıran güc olaraq meydana çıxır: 

*

 

məsələn,  N.Vısotskaya  görə  “multikulturalizm  və  ya 

mədəni  müxtəliflik”  çoxsaylı  mədəni  qruplann,  fərqli  milli 

mənsubiyyətlərin, dinlərin və s. göstərən cəmiyyətin təyinidir”. 

-

 

Hər bir insan istənilən hər hansı bir mühitdə müəyyən milli 

- mənəvi dəyərlər sistemi çərçivəsində formalaşır. 

-

 

Lakin başqa bir şəraitə düşəndə, həmin şərait - mühitlə bu 

insan arasında ziddiyyətlər meydana çıxır. 

-

 

Məhz belə insanın digər ona yabançı olan mədəni - mənəvi 

mühitə  uyğunlaşması  onun  ənənəvi,  milli  -  mənəvi  kökündən 

uzaqlaşması ilə formalaşır. 

402 

---