Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

-

 

Burada müəyyən faktorun rolu və əhəmiyyəti əsasən nisbi 

xarakterlidir. 

-

 

Müxtəliflik  və  fərqliliyin  əsas  göstəricisi  etnik 

mədəniyyətin  hansı  bir  xüsusiyyətinin  digər  mədəniyyətdə 

olmamasıdır. 

-

 

Tarixdə  bu  fərqli  xüsusiyyət  mədəniyyətlərin  təbii 

mahiyyət  əlaməti kimi deyil, onları ayıran konflikt, qarşıdurma, 

özgəlik, yad və s. kimi qəbul edilir. 

-

 

Siyasi,  fəlsəfi,  iqtisadi,  mədəni-mənəvi  məzmuna  malik 

multikulturalizmin  böyüyən  nəsillərin  dünyagörüşünə,  həyat 

tərzinə  çevrilməsi  üçün  təlim-tədris  prosesindən,  tərbiyəvi 

təsirlərdən istifadə edilməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir. 

-

 

İstər  ölkəmizdə,  istərsə  də  xarici  ölkələrdə  Azərbaycan 

multikulturalizminin pedaqoji problem olaraq tədqiqi, təbliği və 

tədrisinin  insanların  multikultural  mədəniyyətə  yiyələnməsində 

mühüm rola malik olduğu danılmazdır. 

-

 

Son  zamanlar  KİV-də  çox  geniş  istifadə  edilən 

multikulturalizm  anlayışı  bir  sıra  elmi  tədqiqatlar  üçün  əsas 

sayılır. 

-

 

Prinsip  etibarilə,  multikulturalizm  həm  nəzəriyyə,  həm 

praktika, həm tarix və nəhayət, həm də siyasətdir. 

-

 

Multikulturalizm  anlayışının  mahiyyəti  bir  tərəfdən, 

müxtəlif eyniliklərin konkret milli eyniliyin quruluşunda açılır; 

*

 

yəni  milli  mədəniyyət  həmişə  tarixi  nəticədir,  istənilən 

müxtəlif mədəniyyətin məcmusu kimidir; 

*

 

digər tərəfdən isə, müasir dünya multikulturaldır, yəni onu 

bir mədəniyyətə aid etmək olmaz. 

-

 

Qloballaşma  şəraitində  bu  anlayışın  aktuallığı  elə  bir 

yüksək həddə çatır ki, indi dünya qarşısında artıq belə bir dilemma 

mövcuddur;  multikulturalizm,  yaxud  arxaikləşdirmə  və 

mədəniyyətlərin toqquşması (S. Xantinqton). 

-

 

Aydındır  ki,  anlayışın  aktuallığı  onun  tədqiqatının 

zəruriliyini şərtləndirir. 

403 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

-

 

Azərbaycanda  multikulturalizm  problemləri  filosofların, 

mədəniyyətşünaslann,  politoloqlann  və  digərlərinin  diqqət 

mərkəzindədir. 

-

 

Multikulturalizm  problematikasmın  aktuallığı  anlayışı 

bizim  üçün  müəyyən  dərəcədə  onunla  izah  olunur  ki,  biz  onun 

dövlətlərarası  münasibətlərdə  kəskiliyi  ilə  hələ  XX  əsrin  80-cİ 

illərin sonlarında rastlaşmışdıq. 

-

 

Həmin  dövrdə  Sovet  İttifaqında  yaranmış  millətlərarası 

münaqişələr göstərdi ki, millətlərarası münasibətdə heç də hər şey 

yaxşı deyildir, beynəlmiləlçilik bu problemlərin həlli üçün kifayət 

etmir. 

-

 

O  zaman  aydın  oldu  ki,  millətlərarası  münasibətlər  təkcə 

şaquli  münasibətlərə  yönəlmir  və  ictimai  şüur  millətlərarası 

münasibətlərin inkişaf prosesində öz anlayışım ortaya qoyur. 

-

 

Etiraf etmək lazımdu* ki, multikulturalizmin tədqiqi: 

*

 

birinci  növbədə  kompleks,  inzibati  yanaşma  tələb  edir  və 

məsələ təkcə onda deyil ki, o, siyasi, beynəlxalq, iqtisadi, hüquqi, 

etik  və  digər  aspektlərə  malikdir  hər  bir  mədəniyyət  problemi 

inzibati əhəmiyyət daşıyır. 

*

 

ikincisi,  multikulturalizmə  aid  hər  bir  yanaşma  müasir 

dünyada fəlsəfənin üstün məqsədi haqda eyniliyin dərk edilməsi, 

qiymətləndirməsi,  milli  eyniliyin  olması,  bu  eyniliyin 

dəyişməsinin  səbəbi,  eyniliyin  dərəcəsi  və  s.  kimi  məsələlər 

üzərində  yenidən  düşünməyə,  baş  sındırmağa  filosoflan  məcbur 

edir. 

*

 

üçüncüsü,  bu  sualın  araşdırılmasına  dair  fəlsəfi  aspekt 

böyüməkdə  olan  nəslin  tərbiyəsində  digər  mədəniyyətlərin 

nümayəndələrinə 

hörmətin, 

digər 

mədəniyyətlərin 

xüsusiyyətlərinin dərk olunmasında zərurətin, ideoloji kontekstin 

aktualliğını ləğv etmir. 

*

 

dördüncüsü,  multikulturalizm  haqqında  düşüncələrimizin 

kontekstində biz Qərb fəlsəfəsində multikulturalizm məsələlərinin 

dərkində  çoxlu  əlavələr  olduğuna  diqqət  yönəltmək  istərdik  və 

bizim bunları dərk etməyimz lazımdır; 

404 

---

MuitikuLturalizm - fəlsafi lüğət 

*

 

ilk növbədə söhbət XX əsrin II yansmın fəlsəfəsi haqqında, 

Y. Xabermas və milli dövlət və modernlə əlaqədar onun diskursu 

haqqında,  həmçinin  fransız  xalqının  təşəkkül  tapması,  fransız 

mədəniyyətində digər mədəniyyətlərin əhəmiyyətini əsaslandıran 

M.Fuko haqqında gedir; 

*

 

Fransız və almanlann tarixdə yekdil etnos qurumunun bir 

neçə milli mədəniyyətin formalaşmasına təkan verməsi, XIX əsrin 

sonlarında  Fransa  yəhudilərinin  Fransa  vətəndaşı  sayılması  çox 

maraqlıdır; 

*

 

başqa sözlə desək, milli eyniliyin təşəkkül problemi bu və 

ya  digər  millətə  mənsub  olanlarlann  düşüncəsindəki  dəyişiklik 

prosesim  özündə  ehtiva  edir.  Yəni  etnos  və  millət  anlayışı 

fərqlidir,  vətəndaşlıq  təkcə  siyasi-hüquqi  anlayış  deyildir,  o 

özündə mədəni, dini, etnik fərqləri birləşdirir. 

*

 

beşinci,  qloballaşma  prosesi  mədəniyyətlərin  qarşılıqlı 

əlaqə proseslərinə yeni çalarlar daxil etdi və eyni zamanda onları 

kəskinləşdirdi; 

*

 

Y.  F.  Fukuyamanın  sözlərini  yada  salaq:  o  belə  hesab 

edirdi ki, demokratiya “tarixin sonuna” gətirib çıxaracaq, ideoloji 

qarşıdurmalar dövrü başa çatacaq. Əslində ideoloji qarşıdurmalar, 

dövlətlərarası  münaqişələr  bütün  dünyam  əhatə  etdi.  Yeni 

imperializmdən və yeni millətçilikdən əbəs yerə danışmırlar; 

*

 

Fransızlar 

ərəb 

mənşəli 

fransızlardan, 

Rusiyada 

“qafqazlılardan”  narazıdırlar,  Ermənistan  isə  nəyin  bahasına 

olursa-  olsun,  “öz  mədəniyyətinin  və  qanmm  təmizliyini” 

qoruyub saxlamağa cəhd edir. 

*

 

altıncı,  multikulturalizmin  dissiplinar  tədqiqätlarmın 

zərurəti  ikİ  vacib  şəraiti  nəzərdə  tutur:  etnokulturologiya  və 

emopolitologiyanın  təmin  etdiyi  konkret  sosioloji  tədqiqatlar, 

statistika lazımdır; 

*

 

lakin  konkret  göstəricilər  öz  növbəsində  anlayışların 

məzmununun  tədqiqinə  imkan  verən  fəlsəfi  yanaşmanın 

spesifikliyini şərtləndirir (yeni metafizika); 

405 

---