Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHətamov 

-

 

Divid  üçün  kimlik,  dəyər  üstünlüklərinin  seçimi 

problemləri həlledicidir. 

-

 

Postmodern  dövrü  multikulturalizmin  məna  yükünü,  onu 

yalnız  etnik  müxtəlifliklə  deyil,  həm  də  müxtəlif  həyat  tərzləri, 

istiqamət 

və 

mədəni 

təmayüllərin 

müxtəlifliyi 

ilə 

zənginləşdirərək genişləndirilir. 

-

 

Multikulturalizm  bir-birindən  fərqli,  lakin  cəmiyyətin 

dəyər əsaslan ilə bağlı olan ictimai formaların qarşılıqlı əlaqəsinin 

həyata  keçdiyi  cəmiyyətin  mental  sərhədlərinin  mövcudluğunu 

nəzərdə tutur. 

-

 

Multikulturalizmin postmodern ilə əlaqələndirilməsi onun, 

demək  olar  ki,  dəyər  istiqamətləri  ilə  həmahəng  olan  və 

bütövlükdə,  onun  mentallığını  səciyyələndirən  postmodernin 

plüralistik görüşünə uyğun gəlir. 

-

 

Geosiyasətə cavab verən milli layihənin təqdimatının dərk 

olunmasından  sonra  biz  fərqlərlə  üzləşirik  -biz  həmçinin 

eşitmişik  ki,  immiqrantlar  dünyada  ən  çətin  problem,  məsələ 

deyildir. 

-

 

Modernləşmə və qloballaşma ilə bağlı dəyişikliklər şəxsin 

fərdi və qrup identifıkasiyasmda tanınmasına səbəb olur. 

-

 

Dini və mədəni fon, humanitar inanclar arasında böyük dini 

anlamadan irəli gələn dəyərlər axtarışmdayıq - elmi əhəmiyyətə 

görə  dini  və  dözümlük  formasında  qrup  eyniliyi  ənənəsi  qəbul 

olunmalıdır. 

-

 

Multikulturalizm bütün bu problemləri həll etməlidir. 

-

 

Multikulturalizm  üzrə  bir  sıra  elmi  tədqiqatlar  bəzi 

multikultural şərhləri ortaya qoytır. 

-

 

Hal-hazırda  postmodernizmdə  bizim  tərk  etdiyimiz  bəzi 

ənənələri görürük- bunlardan biri immiqrasiyadır: 

*

 

biz  birinci  nəslin  yox,  ikinci  və  üçüncü  nəslin  qəbul 

edilməsini nəzərdə tuturuq; 

*

 

biz radikalizmin bu formasını Almaniya, Fransa, Birləşmiş 

Ştatlarda görə bilirik. 

412 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

ikinci və üçüncü nəsil tərəfindən irəli sürülən faktlan istisna 

etsək, ikinci ənənə uyğunlaşma ənənəsidir. 

-

 

Eyni zamanda radikal dinlərə uyğunlaşma inanclara təəssüf 

formasıdır  -həmçinin  bu  apokaliptik,  aqnostik  və  sata-  nik 

inanclardan irəli gələn dinlərin yeni formasıdır: 

*

 

bəzi belə qruplar Qərbdə radikallaşır, bu proses tamamilə 

cəmiyyətdən başlayır - bu getdikcə daha geniş vüsət alır; 

*

 

islamın  radikal  formasına  uyğunlaşma  Krasnodar 

ərazisində, Stavropolda və s. yerlərdə baş verir; 

*

 

bu hərbiləşmiş Qərbdə, Əfqanıstanda, İraqda baş verir; 

*

 

onlardan bəziləri terror aktlanm ehtiva edir, onlara ABŞ və 

Avropamn  mərkəzində  güclü  müdafiə  olunan  hərbi  obyektlərin 

şəklini verir. 

-

 

Fərdin  fərdi  qrup  eyniliyinə  ehtiyacı  var  -  biz  radikal 

islamın digər alternativ həllini tapmalı yaxud onu anlamalıyıq. 

-

 

Son  onilliklər  müasir  elmin  nailiyyətləri  və  ümumdünya 

fəlsəfəsinin  tarixinə  komparativist  yanaşmanın  imkan  və 

nailiyyətləri  baxımından,  fənlərarası  tədqiqatlann  ümumfəlsəfı 

metodologiyası  kimi  daha  çox  materialist  və  ideal  başlanğıcın 

birliyindən  və  birgə  mövcudluğundan  yaranan  vahid 

konsepsiyası, həmçinin bu metodologiyanın “qeyri-səlis məntiq” 

adlandınlan  metodoloji  prinsiplərlə  və  komparavistika  ilə 

uzlaşması daha məqbuldur. 

-

 

Multikulturalizmin  tərif  və  qiymətləndirilməsində  şərhə 

ehtiyacı  olan  bir  sıra  məsələlərin  interpretasiyasını  qəbul 

etməliyik: 

*

 

hər  şeydən  öncə  onlara  “multikulturalizm”  anlayışının 

məzmununun təyini aiddir; 

*

 

əgər  “mədəniyyət”  və  “multikulturluluq”  (çoxmədəniy- 

yətlilik)  anlayışlan  qlobal  ictimai-mədəni  inkişafın  tarixi 

universal  fenomenini  ifadə  edərək  mədəniyyət  tarixinin,  meta- 

kulturologiyanın  və  digər  elmlərin  tədqiqatının  obyekti  olaraq 

qalırsa, “multikulturalizm” anlayışı sosiomədəni tarixin universal 

təzahürünü onlar kimi əks etdirməklə dövlət siyasətinin 

413 

---

Yaşar Əhmədov Azər Hətəmov 

həmin  dövlətdə  yaşayan  “qeyri-əsas”  xalqların  mədəniyyətinə 

münasibəti  müasir  siyasi  və  elmi  ədəbiyyata  nisbətən  təzəlikcə 

daxil edilib. 

-

 

Real  siyasi  təcrübənin  və  siyasi  ideologiyamn  bir  hissəsi 

olan yeni dövrün multikulturalizm konsepsiyası əvvəlcə müxtəlif 

mədəniyyəti, mentaliteti, siyasi və iqtisadi statuslu Qərb ölkələri 

etnoslannm  (humanizm,  insanın  irqi,  etnik  və  dini 

mənsubiyyətindən aslı olmayaraq hüquqların azadlıqlarına riayət 

etmək)  birgə  yaşama  tolerantlığını  təmin  edən  hüquqi-  siyasi 

normaların  təyininə  yönəlmişdir  -  bu  birgə  yaşama  göstərilən 

dövlətlərin  siyasi  və  mədəni  əsaslarının  sabitliyinə  xələl 

gətirməməlidir. 

-

 

Müasir Qərb ölkələrinin sosial-iqtisadi inkişafı və hazırki 

dövrdə 

regiondakı 

hərtərəfli 

böhranın 

şaxələnməsinin 

qanunauyğunluğuna  görə  multikulturalizmin  məzmunu  siyasi 

ideologiya və real siyasət kimi köklü dəyişikliklərə məruz qalıb 

və ondan imtina etmək qərarına gəlmişlər. 

-

 

Keçmişdə bu siyasətin təşəbbüskarlan qismində çıxış edən 

Qərb  hakimiyyət  başçılarının  saysız-hesabsız  bəyanatları  bunun 

sübutudur 

- 

hazırda  multi  multikulturalizmi  həqarətlə 

“multi-kulti”  adlandınrlar,  “kulti”  hissəsi  daha  çox  qeyri-Qərb 

millətlərin mədəniyyətinə aiddir. 

-

 

İndiki  dövrdə  iqtisadi,  siyasi-mədəni  qloballaşma  və 

antiqloballaşma  proseslərinin  çarpazlaşması  kontekstində 

multikulturalizmin tədqiqatının aparılması diqqət tələb edir. 

414 

---