Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

dünyada identiklik böhranı normal hala çevrilməkdədir; 

*

 

Avropa isə kəskin identiklik böhranını yaşayır; 

*

 

bu məkanda üç əsas layihə; sekulyar-liberal, konservativ və 

panislamist layihələr hökm sürür. 

*

 

həmin  layihələr  Avropa  dövlətlərinin  müstəqilliyini  və 

xalqların  özlərinin  maddi  güzəranını  çətin  vəziyyətə  salır  - 

məsələn,  bu  gün  “Böyük  Venetsiyaya”  tənəzzül  edir  və  şəhər- 

muzeyə çevrilir. 

-

 

Hər  hansı  bır  etnosun  ölkə  daxilində  xüsusi  diqqətlə 

möhkəmlənməsinə  rəğbət  bəsləyən  və  vətəndaş  millətçiliyini, 

dövlətçiliyi  arxa  plana  çəkən  multikulturalizm  ziyanlı  prosesdir 

-bütün dünyada gedən bu proses Azərbaycandan da  yan keçmir, 

ona hazır olmaq, onun ziyanlı təsirlərini azaltmaq üçün dövlətin 

aktiv fəaliyyəti lazımdır. 

-

 

Multikulturalizm  etnik özəlliyi  qabartdığı  üçün narahatlıq 

doğumr və naraliatçılığa səbəb kimi; 

*

 

“aqressiv azlıqlann” azadlıq və hüquqlardan istifadə edərək 

mühüm mövqeləri ələ keçirmələrini; 

*

 

sonra öz məqsədləri üçün bundan sui - istifadə etmələrini; 

*

 

yaşadıqlan dövlətə öz şərtlərini diktə etməsini - göstərmək 

olar. 

-

 

İdentikliyin  ənənəvi  meyarlarının  hüdudlarının  sezilməz 

olmsı - gözdən itməsi faktı inkaredilməzdir. 

-

 

Qütüblənmiş  dünyanın  qütblərin  birində  kosmopolitik 

dünya  vətəndaşlığı,  digərində  isə  alternativ  qismdə  olan 

fundamentalist  etnik  -  dini,  konfessional,  sivilizasion  identiklik 

seçimləri durur və bunlar qarşı - qarşıyadır. 

-

 

Belə bir şəraitdə hər bir dövlətin öz vətəndaşlan üçün təmin 

etdiyi identiklik məkanına iki tərəfli təzyiq yaranmışdır; 

*

 

bu  təzyiqlərdən  biri  mədəni  hegemoniya  və  informasiya 

qlobalizminin unifıkasiya meyillərinin təzyiqidir; 

*

 

digəri isə etnik-dini və s. birliklərin təzyiqidir. 

421 

---

Yaşar Əhmədov AzarHətəmov 

-

 

“Neqativ  (mənfi)  identiklik”  nisbətən  az  təhlil  olunmuş 

baxışdır  və  neqativ  identiklik  -  “biz  onlar  kimi  deyilik”  kimi 

“biz-onlar” məntiqinin total qarşıdurmasına əsaslamr: 

*

 

neqativ identikli>'in müəyyən hədləri aşmaması üçün onun 

elementlərinin  pozitiv  məzmunla  tamamlanmasına  cəhd 

göstərilməsi çox vacibdir; 

*

 

əks  təqdirdə,  neqativ  identiklik  qrup  həmrəyliyindən 

başlayaraq,  şovinist  separatizmə,  vətəndaş  cəmiyyətinin 

böhranına qədər yol aça bilən təhdidə çevrilir; 

*

 

bu  proseslərin  nəticələrini  hələ  də  Azərbaycan 

yaşamaqdadır; 

*

 

belə  ki,  tarixi  yaddaşı  tamamilə  neqativ  identikliklə 

zəhərlənən erməni identikliyi milli quruculuq proseslərini mütləq 

başqa  xalqın  təmsilçilərinin  qaralanması  və  pislənməsi,  düşmən 

obrazımn  yaradılması  zəmini  üzərində  qurmağa  səy  göstərir, 

erməni  elitası  siyasi  məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  səfərbəredici 

məqam kimİ “düşmən ölkə” ritorikasından sui- istifadə edir; 

*

 

lakin bu yol yanlış olduğu üçün onun gələcəyi yoxdur; 

*

 

inkişafın  fundamental  resursu  rolunu  oynadığı  üçün 

identiklik məhz bu məqamlarda özünü daha aydın büruzə verir. 

-

 

Müasir etnopolitoloji elm birmənalı şəkildə sübut edir ki, 

şovinizm,  milli  müstəsnalıq,  separatizm  meyilləri  arxaik 

düşüncənin,  mili  inkişafın  primitiv  səviyyələrinə  müvafiq  olan 

etnopsixoloji fenomendir. 

-

 

Bu  elmi  qənaət  Ermənistan  və  bunabənzər  dövlətlərin 

ideoloji dayaqlarının hansı səviyyədə olmasının bariz sübutudur. 

-

 

Universalizm,  bəşəri  humanizm,  sülh  prinsiplərinə  zidd 

olan,  başqa  dövlətlərə  qəsd  edən  faşizm  və  s.  kimi  insanlıq 

əleyhinə olan ideoloji mövqedir. 

-

 

Universalizm  hər  hansı  dövlətin  ideya  tarixində  ənənəyə 

çevriləndə onun nəticələri bütün dünya üçün təhlükə və gərginlik 

mənbəyi olur: 

422 

---

Muitikuituralizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

məsələn, alman xalqının faşizm ideyasından qurtularaq öz 

milli  amalını  dəyişməyə,  daha  ülvi  məqsədlərə  qadir  bir  xalq 

olduğunu  dünyaya  alman  möcüzəsinin  arxitektoru  K.Adenauer 

sübut edə bildi. 

*

 

bu,  XXI  əsrdə  Ermənistanın  hələ  də  şovinizm  və  işğal 

siyasətinin  əsasında  duran  arxaik  milli  ideyadan  nə  vaxt 

qurtulacağı barədə düşüncələri yada salır. 

*

 

Ermənistam  qlobal  inteqrasiya  dövrünün  layihələrindən 

kənarda, özünütəcrid kimi ağır duruma düşməsinə gətirib çıxaran 

bu ideyadan xilas olmasına tarix son imkan vermişdir. 

-

 

İdentikliklorin  hökmən  dixotomik  -  məntiqi  üzərində, 

neqativ  təməllər  üzərində  qurulması  bütün  fundamentalizmlərə 

xasdır.  Məsələn,  “Şərq  -  Qərb”,  “ənənəvi  -  müasir”  və  s. 

“toqquşma”  konsepsiyalannm  kökündə  bu  durur.  Dünya  qədər 

qədim  olan  bu  yanaşmada  yeni  heç  nə  yoxdur.  Sadəcə,  dərk 

edilmir  ki,  identikliyin  ilkin  formalaşmasında  səmərəli  rol 

oynayan  “biz-onlar”  fərqi,  müxtəlifliyin  dərki  uzunmüddətli 

perspektivdə  artıq  ümumbəşəri  dəyərlər  və  pozitiv  identiklik 

elementləri ilə tamamlanmalıdır, 

-

 

Yeni  gələn  əsr  gedən  əsrdə  qazanılan  uğurların,  texnolo- 

giyalann  davamıdır  -  XX  əsr  XIX  əsri  əvəz  edəndə  də  belə 

olmuşdur. 

-

 

1850-ci  ildə  kim  güman  edə  bilərdi  ki,  bəşəriyyət  atomu 

parçalayacaq, elektrik enerjisi insanların həyatını asanlaşdıracaq, 

ancaq  bununla  bərabər  insan  nəslinin  məhv  edilməsinə  xidmət 

edəcək  atom  bombalan  neçə-neçə  şəhəri  darmadağın  edəcəkdir, 

onların insan sağlamlığına təsiri hələ də hiss edilməkdədir. 

-

 

XIX əsrdə bəşəriyyət: 

*

 

kosmik raketlərin inşasını, onlann kosmosa göndərilməsini, 

*

 

insanın açıq kosmik fəzaya çıxmasım, bizim mavi planetin 

şəklinin Aydan çəkilməsini. 

423 

---