Rəy verən: f.ü. f d. dos. Fazil Rüstəmov

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

*

 

bu  kontekstdə  fəlsəfənin  germenevtik  funksiyalannı  yada 

salmaq  yerinə  düşərdi  -  bu  halda  müqayisəli  təhlil  təkcə 

əlamətlərin müqayisəsinə yönəlmir; 

*

 

belə  ki,  multikulturalizmin  digər  ölkələrdə  və 

mədəniyyətlərdə  necə  qavaranıldığmdan,  reallıq  qazanmasından 

və s.- dən çıxış edərək müqayisə aparmaq vacibdir. 

*

 

yeddinci,  müasir  multikulturalizmin  spesifikasını,  onun 

mümkün inkişaf tendensiyasını və qloballaşma şəraitində kütləvi 

şüura reaksiyasım anlamaq üçün onu yanaşı gedən üç proses kimi 

təsəvvür etmək lazımdır; 

*

 

və nəhayət müxtəlif mədəniyyətlərdə müxtəlif tezliklə dini, 

etnik və fərdilik arasındakı ierarxiya pozulur; 

*

 

cəmiyyət bu proseslərə yalnız kütləvi şüurda təzyiq göstərə 

bilər,  lakin  onları  tədqiq  etməkdən  ötrü  müasir  ictimai  elm, 

ekspert zəmanəti və idarəedici qərarlar lazımdır. 

*

 

səkkizinci,  multikulturalizm,  əlbəttə  ki,  mədəniyyətlərin 

dialoqudur,  lakin  bu  dialoq  cəmiyyətin  daxilində  də,  submə- 

dəniyyətlər və mədəniyyətlər arasında da gedir; 

*

 

Azərbaycanda digər submədəniyyətləri özündə birləşdirən 

mədəniyyəti  qəbul  etmək  ənənəsi  formalaşmışdır  -  yəqin  buna 

görə də kütləvi şüurda multikulturalizmə münasibət ümumilikdə 

pozitivdir; 

*

 

lakin  digər  cəmiyyətlərin  bizə  münasibətində  müəyyən 

inamsızlıq mövcuddur; 

*

 

müasir informasiya texnologiyalanna dərindən yiyələnmək 

“mozaİk  şüur’  adlanan  anlayışı  genişləndirir,  halbuki  universal 

şeylər getdikcə daha çox arxaikləşir. 

*

 

doqquzuncu,  sosioloqlar  çox  vaxt  bir  insanda  bir  neçə 

bənzərliyi müəyyən edirlər: etnik, dini, peşəkar, cinsi və s. 

*

 

onların  hər  biri  konkret  bir  məqamda  əsas  kimi  qəbul 

oluna,  sonra  isə  onu  digəri  əvəz  edə  bilər.  Bir  çox  sosioloji 

tədqiqatlar  göstərir  ki,  diasporlarda  etniklik,vətəndaşlıq,  dini 

etniklik, ruhani diaspora anlayışları işlədilir. 

406 

---

Multikulturalizm - fəlsəfi lüğət 

*

 

və  nəhayət,  onuncu  -  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  multikul- 

turalizmin  həm  empirizmə,  həm  nəzəriyyəyə,  həm  də  fəlsəfəyə 

ehtiyacı var; 

*

 

multikulturalizmin  fəlsəfəsi  mədəniyyətdə,  insanların 

şüurunda rasionallığm təsdiqinə can atmalı, bu anlayışı müxtəlif 

mədəniyyətlərdə  müqayisə  edib  genişləndirməklə  humanizm 

ideallarını təsdiq etməlidir; 

*

 

buna  görə  də  fəlsəfə  müxtəlif  təcrübələrin  məlumatlarını 

özündə birləşdirən metadil kimi çıxış etməlidir. 

-

 

Mədəni  eyniyyət  axtarışlan  və  onun  qorunub  saxlanması 

cəhdləri inkişafın xüsusi mədəni strategiyaları cərgəsində əvvəllər 

formalaşmış konsepsiyalara yenidən baxmaq zərurəti yaradır. 

-

 

XX əsrin sonu - XXI əsrin başlanğıcı dünya ictimaiyyətinin 

qloballaşma problemlərinə xüsusi marağı ilə səciyyələnir - bunun 

da  nəticəsində  bu  və  ya  digər  ölkələrin  milli  həyatının  bir  çox 

aspektləri ümumdünya kontekstində nəzərdən keçirilir. 

-

 

Dini intibahla əlaqədar, mənəviyyatın dünyəvi, yaxud digər 

formalarının  təcrübəsi  ilə  bağlı  ümidlər  artıq  bir  xəyal  kimi 

görünür. 

-

 

Müasir sivilizasiya dünyadan sanki nəhəng bir dalğa kimi 

keçmiş  millətçiliyin  artması  ilə  şərtlənən  bir  sıra  ciddi 

problemlərlə  üzləşib  -  bu  o  deməktir  ki.  Qərbdə  start  götürmüş 

multikulturalizm  siyasəti  mədəni  siyasətinin  universal  modeli 

qismində ümidləri doğrultmadı. 

-

 

Multikulturalizm  çoxsaylı  mədəni  birliklərin  bir  sosial 

məkanda  heç  bir  münaqişəyə  yol  verilmədən,  dinc  yanaşı 

yaşamaq nəzəriyəsini və praktikasını birləşlirir. 

-

 

Bu  modeldə  fərdi  qrup  fərqləri  siyasətindən  digər 

mədəniyyətlər  cəmiyyətində  birgə  mövcudluq  hüquqlarının 

tanınması siyasətinə keçid həyata keçirilmişdir. 

-

 

Bu gün multikulturalizm ideologiya, siyasət və diskurs kimi 

səciyyələnir,  bu  da  mültikulturalizm  gündəliyinin  geniş 

yayılmasına və aktuallığına gətirib çıxarır. 

407 

---

Yaşar Əhmədov AzərHətəmov 

-

 

Multikulturalizm  özü  diskurs  növü  olaraq,  bir  neçə 

diskursda baxıla bilər - bunlardan biri posmodemist diskursdur. 

-

 

Multikulturalizmin  ideoloji  və  siyasi  kontekstləri 

multikulturalizmə  bir  hadisə  kimi  həm  müsbət,  həm  mənfi 

münasibəti özündə birləşdirir. 

-

 

Şəxsiyyət  və  cəmiyyət  qarşılıqlı  münasibətlərinin  yüksək 

inkişaf  səviyyəsinə  nail  olunması,  hər  şeydən  əvvəl,  təhsilin 

keyfiyyəti ilə bağlıdır. 

-

 

Multikulturalizm  müxtəlif  elmlər  qovşağında  və  yaxud 

konkret bir elm kontekstində araşdırıla bilər: 

*

 

şübhəsiz ki, bu fenomen ideologiya və siyasətdir; 

*

 

burada  ümummilli  dəyərlər  irqi  və  etnik  kuIturlara  qarşı 

dövlət  siyasətində  müqaviməti  yox,  əksinə  mülayimlik  və  ya 

dözümlülük göstərməyi tələb edir. 

-

 

Multikulturalizm siyasət elminin də obyektidir: 

*

 

ictimai  iştİrakçılıqla  siyasi  proseslərin  tənzimlənməsi  də 

rəngarəng  mədəniyyətlərin  siyasiləşməməsi,  yalnız  mədəni 

konturlarla nizamlanmasına da kömək etməlidir; 

*

 

demək  bu  fenomen  sosiumun  vacib  elementi  kimi 

qorunmalıdır ki, siyasiləşib müxtəlif fəsadlar törətməsin; 

*

 

bu  da  bəllidir  ki,  mədəni  birlik  və  mədəni  qurumlar 

mədəniyyətin  sosial  həyatının  bütün  tərəflərini  əhatə  etməklə 

yanaşı, bəzən siyasi proseslərə də təsir göstərir. 

-

 

Multikulturalizm  problemlərinə  həsr  olunmuş  elmi 

tədqiqatlarda aşağıda qeyd olunan məsələlərə diqqəti yönəltmək 

lazımdır:. 

*

 

müasir  dövrdə  bu  universal  fenomenin  ictimai  mədəni 

inkişafa  marağı  son  dərəcədə  fəallaşdıran  səbəblərin 

elmi-obyektiv təhlilinə; 

*

 

multikulturalizm 

mədəniyyətini 

araşdıran 

müasir 

tədqiqatlarda milli azhqlannm və titul millətlərin vəziyyətindəki 

fərqin  təhlilinin  işıqlandırılması  çox  zaman  inkişaf  etmiş  Qərb 

ölkələrinin iqtisadi və siyasi-hüquqi vəziyyətini nəzərə alın- 

408 

---