Sabirova rixsi abdukadirovna yuldashev nosirjon muxam edjanovich

3.8. O ksidlan ish li fosforillanish jaray on in in g ingibitorlari
Elektron transporti ingibitorlari - nafas zanjiri komponentlari 
bilan o ‘ zaro ta’ sirlashib, elektronlar tashish jarayonini buzadigan 
moddalardir. U lar to ‘ qim a toksinlari b o 'lib , to ‘ qim a gipoksiyasini 
chaqiradi. U larga:
1) Rotenon (insektitsid), uyqu dorilardan - amobarbital (a m ita l) va 
sekobarbital -N A D H -K o Q -re d u k ta za orqali elektronlam i tashishni 
susaytiradi;
2 ) 
Pieritsidin 
A
(antibiotik), 
N A D H -K oQ -red u k ta za n i 
bloklayd i;
3 ) 
Antim itsin A (antibiotik), nafas olish zanjirini III kom pleks 
(sitoxrom b, sitoxrom c ) darajasida bloklaydi;
4) 
S ia n id la r ( C N ’ ionlari) - F e 3+-sitoxrom oksidaza bilan 
kom pleks hosil q ilib, F e2+ningqaytarilishini torm ozlaydi;
5) 
U g le ro d m onooksidi (C O ) — gem bilan b o g ‘ lanib, uni 
kislorod bilan b o g ‘ lanishiga y o i q o ‘ ym aydi, sitoxrom oksidazani 
bloklaydi;
6 ) 
O ligom itsin (antibiotik), N +-ATF-sintazani (uning F o —
fragm entini) ingibirlaydi.
O rganizm ga P P va B, vitam inlam i (ular N A D va F A D ning 
o ‘ tm ishdoshlari) yok i ternir va mis m ikroelem entlam i kirayotgan 
m iqdori kam b o ‘ lsa ham, to ‘ qim a nafasi torm ozlanadi.
3.9. T o ‘qim a nafas olishining q o ‘shimcha ferm entlari.
H 20 2 va C 0 2 hosil boMishi
T o ‘ qim aning nafas olishi - bu to ‘ qim alar tomonidan kislorodni 
yutib, organik substratlami oksidlab, karbonat oksidi va suvni
60

---

hosil qilish jarayonidir. K o ‘ rganim izdek, vodorod atomlari nafas 
zanjirida oksidlanib, suv hosil qiladi. A m m o substratni N A D - va 
F A D -b o g ‘ liq degidrogenazalar bilan degidrogenlanish jarayoni, bir 
vaqtning o ‘ zida substratning karboksil g ‘ ruhini C 0
2
k o ‘ rinishida 
ajralib chiqishiga °lib keladi. C 0
2
asosiy manbalari p iro ‘ zum 
va a-ketoglutarat kislotalaridir. Undan tashqari, aminokislotalar 
pirodoksalga b o g 4 iq ferm endar ta’ sirida dekarboksillanadi.
Hujayra yutgan kislorodning asosiy qism i (80-90 %  gacha) 
m itoxondriyada 
energiya 
ishlab 
chiqarish 
uchun 
ishlatiladi. 
B iroq kislorod steroidlar, prostaglandinlar, leykotrienlar, tirozin, 
katexolam inlar sintezi, y o t m oddalam ing m etabolizm i kabi maqsad- 
larda ham ishlatiladi. Bu holda kislorodn ing bir qism i noferm entativ 
y o ‘ llar bilan yok i m onooksigenazalar ta’sirida fa o l shakllariga o ‘ tishi 
mumkin (masalan, superoksid, gidroksil, peroksil radikallari, singlet 
kislorod, vodorod peroksidi va organik peroksidlar). Masalan, 
m itoxondriyalarda 
8
% ga yaqin kislorod taol shaklga o ‘ tishi mumkin, 
chunki F M N H , elektronlarni nafaqat ubixinonga uzatishi mumkin, 
balki to ‘ g ‘ ridan-to‘ g ‘ ri kislorod m olekulasiga uzatishi mumkinki, 
bunda superoksid radikali hosil b o ‘ ladi. Superoksid radikali va 
vo d orod peroksidi yana ksantinoksidaza, m onoam inooksidaza, 
N A D F H -o k sid a za , sitoxrom P.. 
va boshqalar ta’sirda ham hosil 
b o ‘ lishi 
mumkin. 
Superoksid 
radikali 
superoksiddismutaza 
ferm enti ta’ sirida vo d orod peroksidiga (H AOJ aylanadi, u esa 
katalaza, peroksidaza yok i glutationperoksidaza ta’ sirida suvgacha 
parchalanadi. K islorodn in g fa o l shakllarini zararsizlantiradigan 
ferm entlar antioksidant fermendar deb ataladi, chunki ular hujayrani 
oksidlanishli shikastlanishidan h im oya qiladi: