SahiBƏ budaqova
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
35
şəhəri görkəm etibarilə rəngarəngdir və İrəvan və Naxçıvandan daha çox ürəyəyatandır. Orada xarabalıqlar, demək olar ki, yoxdur. Küçələr bütün Asiya şəhərlərində olduğu kimi, dolanbac olsalar da kildən tikilmiş divarlar və binalar bir bütövlük təşkil edirlər, binaların arasında gözəl bağlar görünür. Hər addım başında olan su ətrafa sərinlik yayır və bir çox həyətlərdə fəvvarələr yaradır» 67 . Ordubad şəhəri Zəngəzur dağlarının ətəklərindən başlayan və iki dağ silsiləsinin ardınca uzanan maili düzənlikdə yerləşirdi. Şəhər şimaldan Aşağı Andemiç, şərqdən Kəntan, qərbdən Dəstə kəndləri ilə həmsərhəd idi 68
69 . Naxçıvana nisbətən kiçik şəhər olan Ordubadda məhəllələrin də sayı nisbətən az idi. Osmanlı dəftərlərinin verdiyi məlumatlardan aydın olur ki, XVIII əsrin birinci rübündə burada dörd məhəllə — Anbaras, Minkis, Sərşəhər və İşterenke məhəllələri olmuşdur 70 . XVIII əsrin birinci rübündən XIX əsrin əvvəllərinədək keçən müddət ərzində şəhərdə olan məhəllələrin sayında elə bir ciddi dəyişiklik müşahidə olunmur. XIX əsrin əvvəllərinə aid mənbələrdə Ordubadda [70-71] beş məhəllə olduğu göstərilir 71 . Məhəllələrin adları da elə bir ciddi dəyişikliyə uğramamışdı. Osmanlı dəftərlərində İştərənkə kimi qeyd olunan məhəllənin adı rusdilli mənbədə Üç düdankə (Uç dudanqa) kimi verilir. Bütövlükdə XIX əsrin əvvəllərində Ordubad şəhərində aşağıdakı məhəllələr var idi: Anbaras, Kürdüdal (çox güman ki, «Kürdtala»nın təhrif olunmuş formasıdır), Minkis, Sərşəhər və Üç düdəngə. 72
idi. Şəhərdə üç meydan var idi ki, bunlardan da ən səfalısı Kürd meydanı adlanan dördbucaqlı meydan idi 73 . Vaxtilə buraya alver məqsədi ilə çoxlu kürdlərin gəldiyi güman olunur. Bu meydanda yerləşən şəhər bazarı bütün Azərbaycan şəhərlərində olduğu kimi, Ordubadda da ticarət dükanlarının və sənətkar emalatxanalarının cəmləşdiyi əsas mərkəz idi. Burada dükan və emalatxanaların sayı 197-yə çatırdı 74 . Dini obyektlərin sayına görə də Ordubad şəhəri Naxçıvandan üstün idi. XIX əsrin əvvəllərində tərtib edilmiş mənbələrdən birinin verdiyi məlumatdan aydın olur ki, həmin vaxt şəhərdə altı məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirmiş. Bu məscidlərdən ən böyüyünün nəzdində mədrəsə mövcud idi 75 . Ordubad şəhəri uzun müddət Naxçıvan bölgəsinin mühüm ticarət mərkəzlərindən biri olmuşdur. Bu, şəhərdə tikilmiş karvansaraların timsalında özünü daha aydın göstərirdi. XVIII əsrin sonu — XIX əsrin əvvəllərində Ordubadda karvansaraların ümumi sayı altıya çatırdı. Lakin bölgədə gedən siyasi çəkişmələr və ümumi iqtisadi tənəzzül bu sahədə də özünü göstərirdi. Belə ki, şəhərdə mövcud olan altı karvansaradan yalnız ikisi fəaliyyət göstərirdi. Yerdə qalan dörd karvansara isə dağıdılmış vəziyyətdə idi. Onların birində dulusçuluq emalatxanası fəaliyyət göstərirdi 76 .
görkəminə [71-72]
təsir göstərən mühüm amillərdən birinə çevrilmişdi. Ordubadda başqa sənət sahələri ilə yanaşı 12 dabbaqxana fəaliyyət göstərirdi 77 . Məlumdur ki, orta əsrlərdə dabbaqxanalar sənətin spesifik xüsusiyyəti ilə əlaqədar şəhərlərin kənarlarında olan su hövzələrinin yaxınlığında tikilirdi. Lakin Ordubadda adicə səhlənkarlıq ucbatından bu dabbaqxanalar düz şəhərin ortasında çayın üstündə tikilmişdi. Burada çoxlu su tələb edən iki ipəksarıma emalatxanası da fəaliyyət göstərirdi. Nəticədə buradan bağlara axan su çirklənirdi 78 . Naxçıvan bölgəsinin şəhərlərindən bəhs edərkən XIX əsrin əvvəllərində tərtib olunmuş mənbələrdə adı çəkilən Abbasabad qalası haqqında da danışmaq yersiz olmaz. Mənbələrin verdikləri məlumatlardan aydın olur ki, həmin qala hərbi zərurətdən yaranmış bir obyekt olmuşdur. Birinci Rusiya-İran müharibəsinin gedişində (1804 — 1813-cü illər) dəfələrlə ağır məğlubiyyətə uğrayan İran tərəfi Naxçıvan xanlığının ərazisində özünün hərbi mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə böyük diqqət verirdi. İran komandanlığı bu məqsədlə qalaları təmir etdirir və özünün dayaq nöqtəsi ola biləcək yeni qala tikdirirdi 79 . Belə qalalardan biri şahzadə Abbas Mirzənin arzusu ilə fransız mühəndisləri tərəfindən Naxçıvan yaxınlığında tikilmiş və İran taxt-tacının vəliəhdinin
67 Azərbaycan MDTA, f. 24, I SIY ., 372-
ÇI SƏNƏD , V . 5-6. 68 İ Şopen. Göstərilən əsəri, s. 481. 69 Azərbaycan MDTA, f. 24, I siy., 372-ci sənəd, v. 9. 70 M. Bünyadov, H. M. Məmmədov. Naxçıvan dəftəri. — «Ədəbiyyat və incəsənət» qəz., 13 sentyabr 1985. 71 Azərbaycan MDTA, f 24, I siy., 372-ci sənəd, v. 3; İ Şopen Göstərilən əsəri, s. 481. 72 Yenə orada. 73 İ. Şopen. Göstərilən əsəri, s. 483 74 Azərbaycan MDTA. f. 24, I siy., 372-çi sənəd, v. 9 75 İ. Şopen. Göstərilən əsəri, s. 482 76 Yenə orada. 77 Azərbaycan .MDTA, f. 24, I siy., 372-ci sənəd, v. 9. 78 Yenə orada, v. 13; İ. Şopen. Göstərilən əsəri, s. 484. 79 Mərkəzi hərbi Dövlət Tarix Arxivi (MDHTA), f. VUA, 6164-cü sənəd, III hissə, v. 16. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|