SahiBƏ budaqova
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
36
şərəfinə adlandırılmış Abbasabad qalası idi. Mənbədə göstərilir ki, Abbasabad qalası «...Abbas Mirzə tərəfindən Avropa zövqündə tikdirilmişdir» 80 . Bu qala Naxçıvanın cənub-qərbindən 10 kilometr məsafədə yerləşirdi. Abbasabad qalası Araz çayı üzərində olan keçidin (körpünün) qorunmasını təmin
etməklə yanaşı, həm də Cənubi Azərbaycana gedən yola nəzarət edir, lazım gəldikdə bu yolu bağlaya da bilirdi. Qala İran mövqelərinin rus ordusunun hücumlarından qorunması üçün də mühüm məntəqə hesab edilirdi. Mənbələrin verdikləri təsvirlərdən aydın olur ki, qala düzgün beşbucaqlı formasında tikilmişdi. Qalada olan çoxlu istehkamlardan ikisi — qərb istiqamətində Araz çayına [72-73] söykənirdilər 81 . Belə istehkamların başlıca vəzifəsi zərurət nəticəsində qala qarnizonu geri çəkilərkən onun Araz çayının sağ sahilinə təhlükəsiz keçməsini təmin etməkdən ibarət idi. O. Yevetski yazırdı ki, «Abbasabad qalası fransız və ingilis zabitləri tərəfindən tikilib möhkəmləndirilmiş bürcləri olan beşbucaqlı poliqondur» 82 . Abbasabad qalası vaxtilə bu bölgədə mövcud olan qədim Astabad yaşayış məntəqəsinin yerində birinci Rusiya-İran müharibəsi dövründə inşa edilmişdi. 1834 — 1835-ci illərdə Naxçıvan bölgəsində olmuş F. Korf qalanın tikilmə tarixindən bəhs edərək yazırdı: «Mən 25 il əvvəl bu ölkədə Abbas Mirzə tərəfindən tikdirilmiş Abbasabad qalasını gördüm. O, Abbas Mirzənin yanında xidmət edən bir fransız mühəndisinin planı əsasında tikilmişdir» 83 .
təsvir olunur «...Naxçıvanın əks tərəfində zərərli iqliminə görə tərk edilib dağıdılmış Abbasabqd qalası görünür. Mən fransız mühəndislərinin tikdikləri bu tikiliyə baş çəkməyi özümə borc bildim. Məhz həmin mühəndislər otuz il əvvəl qarışıq bir zamanda onun tikintisi ilə məşğul olmuşlar. Daşla hörülmüş və lazım gəldikdə su ilə doldurulan dərin xəndək, ikiqat mazğalı olan divar, bürclər, daşla örtülmüş yollar və istehkamın müdafiə vasitələri göstərir ki, İranın əvvəlki dostları burada həqiqətən çox böyük məharətlə çalışmışlar. Onu da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, onlar böyük uzaqgörənliklə qalanı elə tikmişlər ki, körpü üzərinə çıxan qarnizon Arazın o tayına, öz ölkələrinin içərilərinə təhlükəsiz çəkilə bilsinlər» 84 . Mənbələrin verdikləri məlumatlara əsasən belə fikir söyləmək olar ki, Abbasabad qalası birinci Rusiya-İran müharibəsinin gedişində fransızlar tərəfindən tikilmiş, Gülüstan müqaviləsindən (1813) sonra ingilislər tərəfindən bərpa edilərək yeni [73-74]
dən qurulmuşdur. Çox güman ki, Naxçıvan xanlığı Rusiya tərəfindən işğal edildikdən sonra baxımsızlıq ucbatından yararsız hala düşmüşdür. Ümumiyyətlə isə, kim tərəfindən tikilməsindən asılı olmayaraq, Abbasabad qalası İran ordusunun Cənubi Qafqazda mühüm dayaq məntəqələrindən biri olub, Azərbaycanın cənubuna gedən yolun təhlükəsizliyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Mənbələrdə Abbasabad qalasının daxili quruluşu, burada mülki əhalinin yaşayıb-yaşamaması barədə hələlik məlumata təsadüf etməmişik. Yalnız P. Zubovun əsərində göstərilir ki, əvvəllər bu yerdə Astabad adlı böyük kənd olmuşdur 85 . Lakin müəllifin yazısından aydın olmur ki, qala tikilərkən burada əhali yaşayırdımı və əgər yaşayırdısa, onların sayı nə qədər idi və əsas məşğuliyyətləri nədən ibarət idi. Bununla belə, qalanın yerində olmuş yaşayış məntəqəsinin Astabad adlandırılması bizdə şübhə oyatmır. Orta əsrlərdə, xüsusilə öyrəndiyimiz dövrdə şəhər əhalisinin sayı və ictimai tərkibindən danışarkən həmin dövrdə yaranmış gərgin siyasi vəziyyəti nəzərə almamaq olmaz. Çünki bu zaman Azərbaycanın əksər şəhərlərin ya bilavasitə və yaxud da bivasitə ya xarici işğalçıların, ya da feodal ara müharibələrinin nəticəsində dağıntıya məruz qalmışdı. Bu isə şəhər əhalisinin tərkibinə öz mənfi təsirini göstərirdi. Yeri gəlmişkən onu da qeyd etməliyik ki, feodalizm dövründə Azərbaycanda şəhər əhalisinin formalaşması bu günə kimi dəqiq şəkildə tədqiq olunmamışdır. XVIII əsrdə, xüsusilə xanlıqlar dövründə Azərbaycan şəhərlərinin əhalisinin miqdarı və ictimai tərkibi də, demək olar ki, öyrənilməmişdir. Halbuki bu məsələlərin tədqiqi şəhərlərin ictimai-iqtisadi quruluşunu, ölkənin iqtisadi vəziyyətini daha dəqiq öyrənməyə imkan verərdi. Həm də əhalinin sayca və ictimai tərkibcə öyrənilməsi şəhərlərdə sənətkarlıq məhsullarının, ticarətin vəziyyətini və miqdarını öyrənməyə, yerli bazarların və şəhər əhalisinin tələbatını dəqiqləşdirməyə imkan verir. Naxçıvan və Ordubad şəhərlərindəki bu vəziyyəti dəqiqləşdirmək üçün, demək olar ki, faktiki material yox dərəcəsindədir. Yalnız Naxçıvan xanlığı Rusiya tərəfindən işğal edildikdən sonra yeni torpaqlarda [74-75]
əvvəllər mövcud olan qayda-qanunu və vəziyyəti öyrənmək məqsədi ilə çarizm öz məmurlarına həmin yerləri yazılı surətdə təsvir etməyi tapşırdı. Rus məmurlarının müstəmləkəçilik baxımından tərtib etdikləri «təsvirlər»
80 П. Зубов. Картина последней войны России с Персией. – СПб. 1836, с. 131. 81 П. Зубов. Göstərilən əsəri, s. 131. 82 О. Евецкий. Статистическое описание Закавказского края. – СПб. 1833. с. 200. 83 .Ф. Корф. Воспоминание о Персии. 1834-1835 гг. – СПб, 1838, С. 7. 84 Н. Нефедов. Взгляд на армянскую область в путевых записах. – СПб., 1839, с. 47 85 П. Зубов. Göstərilən əsəri, s. 131 Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|