Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
365
Vəziyyətin onun xeyrinə dəyişdiyini anlayan Munis hicrətin 320-ci ilində (m iladi 932) Mosuldan çıxıb Bağdada doğru hərəkət etdi. Şəhər kənarına çat- dıqda xəlifəyə xəbər yollayıb, barış niyyətilə gəldiyini ona bildirdi. Lakin saray əyanlarının təhrikilə ordusunu toplayan Müqtədir Munislə dö- yü şə başladı. Hicrətin 320-ci ilində (miladi 932) baş verən döyüşdə xilafət or- du su məğlub edildi. Döyüşçülər tərəfindən edam olunan xəlifə Müqtədirin kə- sik başı Munisi-müzəffərin hüzuruna gətirildi. Munisin göstərişindən sonra kə- sik başı bədənlə birlikdə dəfn etdilər. Xəlifə Əbul-Fəzl Cəfər Müqtədir öldürü- lərkən otuz səkkiz yaşı var idi. 577
Təbəristan hakimi Utruş Hicrətin 287-ci ilində (miladi 900) Samanilərə qarşı baş verən döyüşdə Məhəmməd ibn Zeydin şəhadətindən sonra onun yerini “Utruş” (kar) ləqəbli Həsən ibn Əli ibn Həsən ibn Əli ibn Öməri-şərif ibn Səccad (ə) tutdu. Eşitmə qabiliyyəti zəif olduğu üçün ona bu ləqəb verilmişdi. Bir müddət Gilan və Deyləmdə camaat arasında İslam dinini və şiəliyi təb- liğ edən Utruş, kifayət qədər tərəfdar topladıqdan sonra hicrəti 301-ci ilində (miladi 913- 914) Təbəristana doğru hərəkət etdi. Baş verən döyüşdə Samaniləri məğlub edən Utruş Təbəristanın əsas şəhəri olan Amulu ələ keçirdi. Bunun ardınca bütün Təbəristan torpağı və hətta Cür- can
da ona tabe oldu. Utruş məşhur şiə alimləri seyid Mürtəza və seyid Rəzinin ana tərəfdən ulu babasıdır. Təbəristan hökmdarı “Utruş” ləqəbli Həsən ibn Əli hicrətin 304-cü ilində (miladi 916- 917) yetmiş doqquz yaşında Təbəristanın Amul şəhərində vəfat et- mişdir. Müqtədirin hakimiyyəti dövründə onlarla möhtərəm seyid həlak olmuşdur. Bunların bir qismi hökumət qüvvələri tərəfindən, bir qismi də ayrı-ayrı qrup- laşmalar tərəfindən qətlə yetirilmişdir.
Divdad ibn Məhəmmədi devirib hakimiyyəti ələ alan Yusif ibn Əbu Sac xi lafət xəzinəsinə xərac verməli idi. O hakimiyyəti ələ keçirən kimi xilafətdən ay rılmaq üçün cəhd göstərdi. Ərməniyyəni və Gürcüstanı ələ keçirərək, mötə- bər istehkam və qalalarını dağıtdı. Hicrətin 301-ci ilində (miladi 914) dəfələrlə an dı pozan Ərməniyyə hakimi I Sumbatı Dvində ələ keçirərək edam etdirdi. Be ləliklə, Yusif ibn Əbu Sac hicrətin 302-ci ilinə kimi (miladi 915) Azərbay- can da və Ərməniyyədə öz hakimiyyətini möhkəmləndirə bildi. Dövlətin ərazisi qərbdə Ani və Dvin şəhərlərinə, şərqdə Xəzər dənizinə qədər, cənubda Zəncan, şimalda Dərbəndə qədər uzanırdı. 577 Tarixi ibn Əsir, VII cild, səh-237-244.
366
Yusif ibn Əbu Sac hər il xilafətə yüz iyirmi min dinar xərac verirdi. O, hicrətin 299-cu ilində (miladi 912) İbn Furat nəslinə mənsub Əli ibn Məhəm- mədin vəzirlikdən çıxarılmasından sonra Bağdada xərac göndərməyi dayandır- dı. Bu hadisə xilafətlə Sacilər arasında müharibəyə səbəb oldu. Hicrətin 305-ci ilin də (miladi 918) baş verən döyüşdə Yusif ibn Əbu Sac yeddi min nəfərlik or- du ilə Xaqan ibn Müflihin başçılığı altında olan xilafətin iyirmi min nəfərlik or- dusunu məğlub etdikdən sonra Reyə qayıtdı. Bundan narahat olan xəlifə Müqtədir hicrətin 306-cı ilində (miladi 919) məşhur sərkərdə Munisi-müzəffəri Yusif ibn Əbu Sacın üzərinə göndərdi. La- kin baş verən ilk döyüşdə Yusif ibn Əbu Sac bir daha xilafət ordusunu məğlub et di. Məğlubiyyətlə barışmayan Munisi-müzəffər yenidən böyük bir ordu top- la yaraq, həmin ilin səfər ayında (miladi 919) Ərdəbil yaxınlığında baş verən dö yüşdə Yusif ibn Əbu Sacın ordusunu məğlub edərək, özünü əsir kimi xila- fətin paytaxtı Bağdada gətirdi. O üç il xəlifənin zindanında saxlanıldı. Bu müddət ərzində onun nökəri Səbuk Azərbaycanda bütün ixtiyarı öz əli- nə alaraq, Yusifin mübarizəsini davam etdirdi. Minisi-müzəffərin göndərdiyi or du Səbuk tərəfindən məğlub edildi. Xəlifə Müqtədir onu tabe olmağa çağır- dıqda, o, Yusif azad edilməyincə, təslim olmayacağını bildirdi. Sonda Səbukun istəyini qəbul edən xəlifə Müqtədir hicrətin 310-cu ilində (miladi 922 ) Yusif ibn Əbu Sacı həbsdən azad edərək, Azərbaycan, Ərməniy- yə, Rey, Zəncan və Qəzvinin valisi təyin etdi. Lakin Yusif ibn Əbu Sac bunun mü qabilində xəzinəyə hər il beş yüz min dinar xərac verməli idi. Azərbaycana gələn Yusif ibn Əbu Sac bu vilayətləri özünə tabe etdikdən son
ra Həmədanı da ələ keçirdi. Yusifin getdikcə artan nüfuzu Bağdadda xəlifə sa rayına rahatlıq vermirdi. Ona görə də xəlifə Müqtədir Yusifi aradan götür- mək məqsədilə hicrətin 314-cü ilində (miladi 926) onu qərmətilər əleyhinə dö- yü şən xilafət ordularından birinin komandanı təyin etdi. Hicrətin 315-ci ilində (miladi 927) qərmətilərə qarşı baş verən döyüşdə or- du su məğlub edilən Yusif ibn Əbu Sac əsir edilərək, edam edildi. Yusif ibn Əbu Sacın ölümündən sonra hakimiyyət əldən-ələ keçdi. Onun sərkərdəsi Deysəm ibn İbrahimin dövründə Azərbaycan yenidən müharibə mey danına çevrildi. Hicrətin 331-ci ilində (miladi 942) Sacilər (889-942) süla- ləsini hakimiyyətdə Salarilər əvəz etdi. Əbu Mənsur Məhəmməd Qahir hicri 320-322 (miladi 932-934) Xəlifə Əbul-Fəzl Cəfər Müqtədirin qətlindən sonra Abbasi məmurları hic- rətin 320-ci ilində (miladi 932) Əbu Mənsur Məhəmməd ibn Mütəzid ibn Təlhə ibn Mütəvəkkilə beyət edərək onu xəlifə təyin etdilər. Yeni xəlifə özünə “Qa- hir” ləqəbini götürdü. O, hicrətin 285-ci ilində (miladi 897) Mütəzindin Qəbul ad lı kənizlə izdivacından sonra Bağdadda anadan olmuşdur. Hakimiyyəti ələ keçirən xəlifə Qahir ilk olaraq, keçmiş xəlifə Müqtədirin ana
sını, xanımlarını və uşaqlarını həbs etdirərək onların mallarını müsadirə et- Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|