Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
377
ver gi (xərac) ödəməkdən azad idilər. Qalan torpaq sahələrinin sahiblərindən yəni azad kəndlilərdən xərac alınırdı. Bununla belə, xilafət ərazisindəki bütün torpaq sahiblərindən “üşr” adlı ver gi yığılırdı. “Üşr”-əldə edilən məhsulun 1/10 hissəsi həcmində tutulurdu. Bun dan əlavə, əhli-kitabdan olanlar “cizyə” adlı canbahası verirdilər. Cizyə, de mək olar ki, nəğd pul formasında alınırdı. Bütün imkanlı müsəlmanlar şəriət- də nəzərdə tutulmuş xums və zəkat vergilərini verməli idilər. Xums qızıl-gü- müş mədənlərindən, müharibələrdə əldə edilmiş qənimətdən (o cümlədən əsir- lərdən), daşınmaz əmlakdan alınırdı. Zəkat isə, zəkat həddinə (buna “nisab” de- yi lir) çatmış mal-qaradan, əkin məhsulundan və qızıl-gümüşdən tutulurdu. Əkin məhsulunun zəkatı “üşr” vergisi idi. Xəzinə gəlirinin əsas mənbəyi şəhər sənətkarlığı və ticarət idi. Şəhər sənət- kar lığının əsas istiqamətlərindən birini toxuculuq təşkil edirdi. Şam sənətkarları ipək parça toxunuşunda, Misir və Fars ustaları isə kətan istehsalında daha məh- şur idilər. Xorasan vilayətində toxunan iplik parçalar hər yerdə məşhur idi. Elm və texnikanın ən böyük nailiyyəti isə kağız idi. Təqibən miladi 800-ci ildə Ha- ru nun vəziri, Yəhya Bərməki Bağdadda ilk kağız fabrikini tikdirdi. Bundan son ra Şamda, Şimali Afrika və Əndəlusda da kağız fabrikləri yarandı. Avropa yal nız 1090-cı ildə Siciliya kralı II Rocerin vasitəsilə kağızla tanışlıq əldə etdi- lər. Başqa bir məlumata görə, XII əsrdə səlibçilər Şərq torpaqlarında ilk dəfə ka ğızı görərək heyrətə gəlmiş və özləri ilə Avropaya aparmışdılar. Avropada ka ğız fabrikləri XIV əsrdən başlayaraq qurulmuşdur. Sənətkarlardan da “üşr” ver gisi alınırdı. Aralıq dənizi hövzəsi və Cənubi Avropa ölkələrini Hindistan və Uzaq Şərqlə birləşdirən ticarət yolları xilafət torpaqlarından keçirdi. Qərbdə uzaq məğrib ölkələrindən şərqdə Hindistana qədər, şimalda Qafqaz və Orta Asiya tor
paqlarından cənubda bütün Yəmənədək bütün xilafət ərazisi ticarət yolları ilə örtülmüşdü. Həm sahəsinə, həm də əhalisinin sayına, həm də sənayeləşmə dərəcəsinə görə Avropanın ən iri yaşayış məskənlərini üstələyən bu şəhərlərin ən məşhurları bunlardır: İraqda Bağdad, Kufə, Bəsrə; Suriyada Dəməşq və An- tak ya; Misirdə Fustat və İsgəndəriyyə; İranda Şiraz, İsfəhan və Rey; Xorasanda Ni şapur və Mərv; Orta Asiyada Səmərqənd və Buxara; Şimali Afrikada Qey- rəvan və Fas. Bəsrə və Siraf kimi iri liman şəhərləri dəniz ticarətinin mərkəzi sayılırdı. Mü səlman gəmiləri Bəsrə tabeliyində olan Ubulla limanından Fars körfəzinə, ya da Siraf limanından Ədən körfəzinə daxil olur, Ərəbistan yarımadasından ötərək, Şərqi Afrika sahillərinə və Zənzibar adalarına doğru hərəkət edirdi. Gə- mi lər buradan Şərqə dönərək, Hindistan, Malayya, İndoneziya və Çinə tərəf hə- rəkət edirdi. Xilafət ərazisindən keçən böyük ticarət yollarından biri də məşhur “ipək yo lu” idi. Müsəlman tacirləri öz mallarının bir hissəsini Orta Asiyaya gətirərək, ora dan “ipək yolu” vasitəsilə Çinə ötürürdülər.
378
Ticarətdə müsəlmanların tərəf müqabili kimi bütün dinlərin nümayəndələri çıxış edirdilər. Hind okeanındakı dəniz ticarətində aparıcı rol farslara və ərəblə- rə məxsus idi. Müsəlmanların Qərbdə əsas şərikləri İtaliya və Venesiya tacir- ləri, eləcə də İspaniya və cənubi Fransadan olan yəhudilər idi. Yeddi Quran qaresi Bu qarelər və onların ravilərinin əksəriyyəti ilk Abbasi dönəmində yaşa- mışlar. Həmin qarelər bunlardır: 1.
Abdullah ibn Amir Dəməşqi Əməvilər dövründə hicrətin 118-ci ilində (mi
ladi 736) xəlifə Hişam ibn Əbdülməlikin dövründə vəfat etsə də, onun ravi- ləri Abbasilər dövründə yaşamışlar. Onun birinci ravisi Hişam ibn Əmmar (v. hicri 245/miladi 859- 860) həm də gözəl natiq kimi tanınırdı. İkinci ravisi İbn Zəkvan (v. hicri 242/miladi 856-857) öz dövrünün ən mahir Quran bilicilərin- dən sayılır. 2. İkinci məşhur qare Abdullah ibn Kəsir də Əməvilər zamanında hicrətin 120- ci ilində (miladi 738) xəlifə Hişamın dövründə vəfat etmişdir. İbn Kəsirin bi rinci ravisi Əhməd ibn Məhəmməd Bizzi əslən İranın Həmədan şəhərindən olub, Məkkədəki Məscidul-həramda azançı işləyirdi. İkinci ravi Məhəmməd ibn Əbdürrəhman Qunbül də Məkkədə yaşayırdı. 3. Üçüncü qare Asim ibn Əbun-Nücud Kufi hicrətin 128-ci ilində (miladi 745) Əməvi xəlifəsi II Mərvan ibn Məhəmmədin xilafəti dövründə vəfat etmiş- dir. Hazırda Asimin qiraəti müsəlman aləmində ən geniş yayılmış qiraət hesab olu nur və dünyanın əksər ölkələrində nəşr olunan Quran nüsxələri onun qiraət qay dalarına əsaslanır. Onun ravilərindən biri olan Həfs ibn Süleyman Əsədi Ku fini öz müəllimi Asimin ögey oğlu hesab edirlər. İkinci ravi Əbu Bəkr Şöbə ibn Əyyaş Əsədi Kufi isə qiraətdə üstünlüyü ilə yanaşı, hədis sahəsində çox səhv etməsilə məşhurdur. 4. Dördüncü qare Əbu Əmr Zəbban ibn Əla Bəsri əslən iranlı idi. Əbu Əmr Bəsri hicrətin 154-cü ilində (miladi 771) xəlifə Mənsurun dövründə vəfat etdik- dən sonra iki ravi onun qiraət üslubunu yaşatmışdır. Ravilərin birincisi Həfs ibn Əmr Duri Əzdi qiraət elmi barədə bilikləri toplamağa başlayan ilk şəxsdir. İkinci ravi Əbu Şüeyb Saleh ibn Ziyad Susi isə İranın Şuş şəhərindən idi. 5. Əslən İranlı olan Əbu Əmmarə Həmzə ibn Həbib Zəyyat Kufi hicrətin 156- cı ilində (miladi 773) xəlifə Mənsurun dövründə vəfat etmişdir. Bəzi mən- bələrdə həm onun, həm də Asim ibn Əbun-Nücud Kufinin şiə olması barədə məlumatlar vardır. Onun birinci ravisi Əbu Məhəmməd Xələf ibn Hişam Əsədi on yaşında bütün Quranı əzbər bilirdi. İkinci ravi Əbu İsa Xəllad ibn Xalid Şeybani isə Kufədə yaşamışdır. 6. Əslən İsfəhan şəhərindən olan Nafe ibn Əbdürrəhman Mədəni Mədinədə yaşayırdı. O hicrətin 169-cu ilində (miladi 785-786) xəlifə Hadinin xilafəti döv
ründə vəfat etmişdir. Birinci ravisi Əbu Musa İsa ibn Mina Nafenin ögey oğlu idi. İkinci ravi Osman ibn Səid Misri idi. Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|