Şahlar şahbaz oğlu şƏRİfov
Yüklə 6,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bəhriyyə Məmlükləri (1250-1382)
439
18) Məlikul-Əşrəf Əbun-Nasir Seyfəddin Kayıtbəy (1468-1496) 19) Məlikun-Nasir Əbus-Səadət Muhəmməd (1496-1498) 20) Məlikuz-Zahir Kansu (1498-1500) 21) Məlikul-Əşrəf Canbulat (1500-1501) 22) Məlikul-Adil Tumanbəy (1501) 23) Məlikul-Əşrəf Seyfəddin Kansu (1501-1516) 24) Məlikul-Əşrəf Əbun-Nasir Tumanbəy (1516-1517). 641
Bəhriyyə Məmlükləri (1250-1382) Səlib yürüşlərinin davam etdiyi ərəfədə Nəcməddin Əyyub 1249-cu ildə (hicri 647) Mənsura şəhərində vəfat etdi. Onun türk əsilli arvadı Şəcərüd-Dür Nəcməddin Əyyub vəfatını gizli saxlayaraq Xısn-Keyfada vali olan oğlu Turan Şaha xəbər göndərdi. Lakin onun tədbirləri yetərli olmadığı üçün əsgərlər Nəc- məddin Əyyubun ölümünü öyrəndilər. Turan Şah 1250-ci ildə taxtı ələ keçirdi. La kin Şəcərüd-Dür və Türk komandirlərinə qarşı sərt davrandığı üçün onlar tə- rəfindən öldürüldü və Şəcərüd-Dür sultan elan edildi. İzzəddin Aybəyi isə “Ata
bəyul-əsakir” elan etdilər. Ancaq başda xəlifə olmaqla Misir alimləri bunu qəbul etmədiyi üçün Aybəylə evlənən Şəcərüd-Dür səltənəti ona verdi. 642
xaç lılara qarşı həm də İslam dünyasını məhv edən Monqollara qarşı mübarizə- yə başladı. Əvvəlcə Aybək onu qəbul etməyən Suriya Əyyubilərini 1251-ci il- də Abbasiyyə yaxınlığında məğlub etdi. Daxili və xarici düşmənlərini məğlub edən Aybək yeni arvad aldığı üçün 1257-ci ildə (hicri 655) birinci xanımı Şəcə- rüd-
Dür tərəfindən öldürüldü. Onun yerinə oğlu Nurəddin Əli əl-Məlik əl-Mən- sur (1257-1259/hicri 655-657) keçdi. Naibus- səltənə vəzifəsi Seyfəddin Kutuza ve rildi. Kutuz, Aktayın ölümündən sonra Suriyaya qaçan Bəhriyyə məmlükləri ilə mübarizə apararaq onları məğlub etdi. 1259-cu ildə isə Aybəyin oğlunu bi- tərəf edərək özünü sultan elan etdi. Bu arada Suriya monqolların hücumuna məruz qaldı. İlhanlılar Hülakinin başçılığı ilə Diyarbəkri ələ keçirdikdən sonra Hələbə daxil olaraq kişiləri qətlə yetirdilər. Şam, Baləbək və Hama monqolla- rın əlinə keçdi. Hülakinin Qaraquruma dönməsindən istifadə edən Məmlüklər Kutuzun əmri altında Suriyaya gələrək 1260-cı ildə (hicri 658) Ayn-Calut adlı məntəqə- də monqolları məğlub edərək Suriyanı özlərinə tabe etdilər. Ayn-Calut mühari- bəsindən qayıdarkən Salihiyyə adlı məntəqədə Bəybars və adamları 1260-cı il- də Kutuzu öldürdülər və Bəybars əl-Məlik əz-Zahir əl-Bunduqdari (1260- 1277/hicri 658-676) özünü sultan elan etdi. Monqollara qarşı mübarizə aparan Bəybars, xaçlıları da məğlub etdi. Qilik ya Erməni krallığının zərərlərini ortadan qaldırdı və bəzi Çukurova qəsə- 641 Yılmaz Öztuna, İslam Devletleri, Ankara kültür bakanlığı-1989, I cild, səh-348-349. 642 Yiğit İ, İslam tarixi, Memlükler, İstanbul-1991, səh-15, 17.
440
bələrini zəbt etdi. 1277-ci ildə Anadoluya daxil olan Bəybars Elbistanda mon- qol ordularını məğlub edərək Kayseriyə daxil oldu. Lakin Səlcuqlulardan dəs- tək görməyən Bəybars Şama dönərək 1277-ci ildə (hicri 676) burada vəfat etdi.
Bəybarsın vəfatında sonra yerinə oğlu Bərəkə Xan (1277-1279/hicri 676- 678) keçdi. Lakin təcrübəsiz olduğu üçün iki il sonra əmirlər tərəfindən taxtdan salındı. Seyfəddin Kalavun taxta Bəybarsın yeddi yaşlı oğlu Bədrəddin Sula- mışı çıxardı. Yüz gün sonra isə onu hakimiyyətdən uzaqlaşdıraraq hakimiyyəti özü ələ keçirdi (1279-1290/hicri 678-689). Əvvəlcə üsyanları yatırdıqdan son- ra, xaçlılar, monqollar və ermənilərin Suriya bölgəsində həyata keçirdiyi təxri- ba ta görə Xıms üzərinə gedən Kalavun 1281-ci ildə (hicri 680) Mengu Timur əmrindəki ordunu məğlub etdi. Xaçlıları dəfələrlə məğlub edən Kalavun 1290- cı ildə (hicri 689) vəfat etdi. 643
ta çıxdı. Onun dövründə Sur, Sayda, Hayfa, Antartuş və Ağdəniz sahilləri xaç- lılardan təmizləndi. 1293-cü ildə Xəlil əl-Əşrəfin ölümündən sonra qardaşı Na- si ruddin Məhəmməd (1293-1295/hicri 693-694) taxta çıxtı. Azyaşlı olduğu üçün Zeynəddin Ketboğa (1294-1296) onu taxtdan salaraq hakimiyyəti ələ ke- çir
di. Bir müddət sonra isə Laçın əl-Mənsur (1296-1299) onu taxtdan salaraq ha kimiyyəti ələ keçirdi. Daxili asayişi bərpa edə bilmədiyi üçün Laçın və onun yol göstərəni Məngu Temur 1299-cu ildə (hicri 698) əmirlər tərəfindən öldürül- dü lər. Ardından 1299-cu ildə Nasiruddin Məhəmmədi (1299-1309) ikinci dəfə ha kimiyyətə gətirildi. Elxanilərin (1256-1344) Suriyaya edilən hücumlarının qarşısını almaq məqsədilə səfərə çıxan ən-Nasir 1299-cu ildə Qazan xanla etdiyi döyüşdə məğ- lub oldu. Köləmən ordusu Nasirin əmrində 1303-cü ildə Kutlu Şahın başçılığı altın- da olan yüz min nəfərlik monqol ordusunu Mərc-Suffar adlı məntəqədə məğlub etdi. 1309- cu ildə Nasir hakimiyyətdən imtina etdiyi üçün Bəybars əl-Çaşngiri əl-Müzəffər (1309-1310) ləqəbilə hakimiyyətə gətirildi. Lakin on bir ay sonra Nasiruddin Məhəmməd 1310-cu ildə (1310-1341) üçüncü dəfə hakimiyyəti ələ keçirərək Elxani hökmdarı Olcaytunun (1304-1316) Suriya hücumunu bitərəf etdi, üsyanları yatırdı və 1315-ci ildə Malatyanı geri aldı. Otuz illik hakimiy- yətdən sonra 1341-ci ildə vəfat edən Nasiruddin Məhəmmədin yerini növbə ilə tutan oğulları Seyfəddin, Əlaəddin, Şəhabəddin, İmaməddin bacarıqlı olmadıq- ları üçün dövlət xeyli zəiflədi. Səkkiz qardaşın səkkizi də 1341-1361-ci illərdə (hicri 741-762) bir- birinin ardınca hakimiyyətə gəlib getdilər. Daha sonra Nasiruddin Məhəmmədin nəvələrinin (1361-1382) dövrü başladı. Bu dövrdə Bur
cu Məmlüklərinin hakimiyyəti ələ keçirməsinə qədər davam etdi. 644
643
Nuru Ünlü, İslam Tarihi, I cild, səh-525. 644
Yiğit, Məmlüklər, səh-77-97.
Yüklə 6,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|