“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
58 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Belә bir fikir geniş yayılmışdır ki, biz öz mәnәviyyatımızı, mәdәni-mә nәvi dәyәrlәri - mizi qorumağa çalışmalıyıq, Qәrbdәn isә ancaq onların elmi-texniki dәyәr lәrini, müasir texnologiyaları götür mәk lazımdır. Bu, ilk baxışda optimal bir variant dır, amma eyni zamanda çox sadәlövh fikirdir. Əslindә, bunu o zaman etmәk olar ki, söz sahibi sәn özün olasan. Yәni nәyi vermәk vә nәyi almaq mәsәlәsini dә özün müәyyәnlәş dirә
sәn. Halbuki baxılan halda qüvvәtlәr nisbәti Qәr bin xeyrinә olduğuna görә, verәn dә, alan da Qәrb özüdür. Yәni o bizә nәyi vermәk istәyirsә, onu da verir vә bizdәn nәyi almaq istәyirsә, onu da alır. İndi gәlin, mә sә lәyә Qәrbin gözü ilә baxaq vә anla ma - ğa çalışaq ki, Qәrb üçün nә daha sәrfәlidir? Bәli, bizim mәdәni-mәnәvi dәyәrlәrimiz bir üstünlükdür vә Qәrb bunun qiymәtini bilir. Vә Qәrb bizә öz elmi-texniki nailiyyәt - lәrinin, sәnaye mәhsullarının müәyyәn bir qismini vermәklә әvәzindә bizim malik olduğumuz yeganә sәrvәti almaq istәyir. Qәrb bizә sadәcә olaraq kompyuteri, yaxud televizoru transfer etmir. O hәm dә tele- viziya verilişlәrinin mәzmununu vә İnternet vasitәsilә ötürülәn informasiyanın çeşi dini müәyyәn edir. Qәrb bizim maraq dairәmizi dә, zәif cәhәtlәrimizi dә bizdәn daha yaxşı bilir. Çünki bizi kәnardan vә mәqsәdyönlü sürәtdә seyr edir. Bәs biz özümüzü öyrәnmәyә çalışırıqmı? O vaxtlar – Xudu Mәmmәdovun bizә dәrs dediyi 70-ci illәrdә vә universiteti bitir - dikdәn sonra müntәzәm xarakter almış gö - rüş lәrimiz zamanı biz kristalloqrafiyadan, tәbiәt hadi sәlә rindәn, maddәlәrin qurulu - şun dan daha çox, insan tәbiәtindәn, cәmiy - yәtin qurulu şundan bәhs edәrdik. Kris tal ların vә milli ornamentlәrin strukturu, tәbiәtin yaddaşı ilә milli tәfәkkür arasında eyniyyәt mәsәlәlәri fәlsәfi yaradıcılıq yolunu seçmiş gәnc fizik üçün maraqlı olmaya bilmәzdi. Bizi bağlayan mәhz tәbiәtә vә insan hәya - tına fәlsәfi sәviy yәdә yanaşma tәrzi idi. Mü - ba hisәlәr dә çox olurdu. Bir dәfә mәn isbat etmәyә çalışdım ki, biz Qәrbin neçә yüz illәr әrzindә qalxdığı sәviyyәni qısa bir müd - dәtdә mәnimsәyib onlarla yarışa bilmәrik; ona görә dә optimal bir yol seçmәk lazımdır. Bu yol isә Qәrbdәn hazır elmi nәticәlәri götü rәrәk onların daha tez tәtbiqinә nail olmaqdır. Görünür, mәn hәm dә Yaponiya tәcrübәsinә istinad edirdim. Lakin gözlәdi - yimin әksinә olaraq Xudu müәllim bu fikrә etiraz etdi vә dedi ki, hәr bir xalq dünya sivili zasiyasına nә qәdәr pay verirsә, ancaq o qәdәr dә götürә bilәr. O vaxtdan neçә illәr keçmişdir vә bizim ümumi mәhsuldan, dünya sivilizasiyasın - dan daha çox pay götürmәk iddialarımızın hәmişә tәrsinә çevrildiyinin şahidi olmu şam. Dәyәrli kitablar 59 ELM DÜNYASI / Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013 Nәyi isә әvәzsiz almaq ancaq illüziya imiş. Elmi-texniki sahәdә aldıqlarımızın bәdә lini, sәn demә, mәnәviyyatımızla ödәyirmişik.
Bunun üçün, әlbә ә, orta әsrlәrdә islam dünyasının indiki Qәrb ölkәlәrinә nisbәtәn çox irәlidә olmasına rәğmәn, tәdricәn geri qalmasının sәbәblәrini müәyyәnlәşdirmәk lazımdır. Elmin ön cәbhәsindәki ayrı-ayrı nümunәlәr, yәni müsәlmanların normal elmi mühitdә çalışarkәn, heç kimdәn geri qalmayaraq böyük uğurlar qazanması fakt - ları göstәrir ki, hәr şey ictimai mühitlә bağ - lıdır. Yәni söhbәt islami dünyagörüşü nün, guya, elmin inkişafı üçün әlverişli olma ması haqqında yaradılmış mifin da ğı dıl ma sından gedir. Problem cәmiyyәtin tәşkilatlanması vә onun strukturunda elm üçün normal şәrait yaradılması ilә bağlıdır. İngiltәrәdә tәhsil alan vә İtaliyada, özünün yaratdığı nәzәri fizika mәrkәzindә çalışan Əbdüs Sәla - mın, ABŞ-ın әn mәşhur universitet lә rindәn olan Yell Univer sitetindә çalışan Oqtay Sinan - oğlunun, habelә cәmi bir neçә il Moskvada vә bir il İngiltәrәdә çalışdıqdan sonra vәtәnә dönәn Xudu Mәm mәdovun timsalında biz bir daha bunun şahidi oluruq. Mәktәb olimpiadalarında gәnc fiziklә - rimizin, riyaziyyatçılarımızın, bioloqları - mızın uğurları, hәr il neçә-neçә mәktәblinin vәtәnә qızıl medalla qayıtması artıq bir әnәnәyә çevrilmişdir. Bәs sonra? Sonra әlve - riş li elmi mühitin yoxluğu ucbatından bu gәnc istedadlar ya xarici ölkәlәrә getmәli olur, ya da qalıb paslanırlar. Elәcә dә şahmat yarışlarında 10, 12, 14 yaşa qәdәr uşaqlar arasında birinci yerlәri asanlıqla tutduğumuz halda, yetkin yaş - larda bu qәlә bәlәri tәkrar etmәk çәtinlә şir. Çün ki genetik intellektual keyfiyyәtlәr gәrәk müvafiq mü hitlә tamamlansın. Bizdә çatışmayan mәhz mühitdir. Bir dәfә böyük riyaziyyatçı-alim Lütfi Zadәnin 75 illik yubileyinә hәsr olunmuş bir mәrasimdә hamı Azәrbaycan aliminin vә hә a Azәrbaycan elminin böyük nailiyyәtlә - rindәn bәhs edәrkәn sual verdim ki, axı Zadә hansı bir tәsadüflәysә ABŞ elmi mühi tinә düşmәsә idi, Azәrbaycanda qalsa idi, yenә indiki Zadә ola bilәrdimi? Yox... Bәlkә, biz onu heç doktorluq müdafiәsinә dә bu rax - mazdıq. Ona görә dә beş dәfә azәr bay can lı alim de yәndә, bir dәfә dә gәlin Ame rika elmi mühitini yada salaq. Haqqında söhbәt açdığımız üç böyük alim: Əbdüs Sәlam, Xudu Mәmmәdov, Oqtay Si nan
oğlu da mәhz xarici elmi mühitdә özlәrini tәsdiqlәyә bildilәr. Lakin onların fәrqlәndirici cәhәti budur ki, yüksәk milli ruh onları hәmişә vәtәnlә bağlamış, bütün nüfuzlarını vә elmi potensiallarını öz xalq - ları nın elmi intibahı üçün sәrf etmişlәr. Uzun
Yüklə 0,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|