“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир

64

ELM DÜNYASI

/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013

Bu kitab fizika üzrә Nobel mükafatı

laureatı Stiven Vaynberqin 1973-cü ilin noyabr

ayında Harvard Universitetinin elmi-tәdris

mәrkәzinin rәsmi açılışında oxu duğu müha -

zirә materiallarının әsasında yazılıb. 

Vaynberq yazırdı: “Əvvәllәr bu fikir dәn

mәm nun deyildim, çünki mәn nadir hal-

larda kosmo loji mәsәlәlәrә diqqәt edir dim.

Mәnim işim, әsasәn, elementar zәr rәcik lәr

fizika 

sın 

da kiçik mәsafәlәrin tәbiәtinin

tәdqiqinә aiddir. Son illәr bu sahә çox sürәtlә

inkişaf edir. Tamamilә özümün tәbii mühi -

timә dalmaq istәyirdim, amma müxtәlif jur-

nallarda elmi-populyar mәqalә lәr yazmağa

çox vaxt ayır dı ğımdan öz mühitimdәn bir

qәdәr  ara la  nırdım.

Tәәccüblü olsa da, ilkin Kainat haqqında

düşünmәyә bilmәzdim. İnanıram ki, varlı -

ğın ilkin sirri qәdәr insan tәxәyyü lünü nara-

hat edәn ikinci bir şey yoxdur. Bundan başqa,

ilk yüzdә bir saniyәdә mәhz ilkin Kainatda

elementar zәrrәciklәr fizikası ilә kosmolo -

giya arasında tam şәkildә möh kәm әlaqә

yaranıb. Nәhayәt, son onilliklәrdә Kainatda

gedәn proseslәrin әtraflı nәzә riy yәsi elmi

ictimaiyyәtdә “standart model” statu sunu

aldı vә indi Kainat haqqında yaz mağın tam

zamanıdır.

Nә gözәl ki, saniyәdәn, dәqiqәdәn vә ya

ildәn sonra Kainatın necә göründüyünü biz

indi deyә bilirik. Fiziklәr mәchulu rәqәmlәrә

çevirib, Kainatda kimyәvi elementlәrin tem-

peraturunu, sıxlığını vә faiz tәrkibini hәr

hansı zamanda göstәrәndә xoşbәxtlikdәn

göyün yeddinci qatında olurlar. Əlbә ә ki,

biz hәr şeyi sübut etmәk vәziyyәtindә deyi-

lik, amma o dövr haqqında nәsә söylәmәk

gözәl deyilmi?

Bu kitab kimlәr üçün nәzәrdә tutulub?

Bu kitab fizika-riyaziyyatdan uzaq olan

mәntiqi zәncirlәri çәtin anlayan oxuculara

daha maraqlı ola bilәr. Mövzunun mürәk -

kәb elmi anlayışlardan ibarәt olmasına bax-

mayaraq, mәtndә, әsasәn, orta mәktәbdә

tәdris edilәn hesabdan istifadә edilmişdir.

Bu sәbәbdәn dә oxucudan fizika vә astrono -

miyadan xüsusi biliklәr tәlәb olunmur. Buna

baxmayaraq, bütün terminlәrin izahatını vә

fiziki, astronomik  anlayışların qlossarisini

tәrtib etmәyi özümә borc bilmişәm. Nәhayәt

ki, mәn kontekstin tәlәb etdiyi yerdә “100

milyardı” dәqiq elmlәrdә göstәrildiyi (1011)

kimi rәqәmlә ifadә etmәmişәm.

Bu o demәk deyil ki, yuxarıda qeyd olu-

nanlarla mәn oxucuları әylәndirmәk istә -

mişәm. Hüquqşünas geniş kütlә üçün yaz dığı

halda gözlәmir ki, kütlәnin vәrәsәlik hüquq -

ları haqqında vә ya bu cür geniş tanınan

mә umlardan başqa digәr mә umlar haq -

Dәyәrli kitablar

---

65

ELM DÜNYASI

/ Elmi-kütlәvi jurnal / 4 (04) 2013

qında da әtraflı mәlumatı olsun. Lakin bütün

bunlar müәllifin elmi yazı tәrzini dәyiş 

-

mәsinә sәbәb olmamalıdır. Mәn dә öz növ -

bәm dә borclu qalmaq istәmirәm: Mәn mәh  kәmә

davalarında möhkәmlәnmiş bir vәkili tәmsil

edirәm. Hәrçәnd ki, vәtәndaş mәnim dilimdә

danış mır, lakin öz fikrini formalaş 

dır 

-

mamışdan öncә, haqlı olaraq, әsaslı dәlil lәr

gözlәyir.

Oxucu mәnim arqumentlәrimi hansı düs -

 turlar әsasında qurduğumu görmәk istәsә

kitabın arxasında verilәn “Riyazi әlavә”lәrә

baxa bilәr. Hәr hansı bir fiziki vә ya riyazi

fәn lәr dәn bakalavr dәrәcәsi olan şәxs әla -

vәdә verilәn riyazi göstәricilәri asanlıqla

qav raya bilәr. Xoşbәxtlikdәn kosmologi ya -

nın әsas düsturları çox sadәdir, lakin hәrdәn

ümumi nisbilik nәzәriyyәsinin vә nüvә

fizikasının bәzi fәsillәrinә müraciәt etmәk

lazımdır.

Daha tәfәrrüatlı mәlumat almaq istәyәn

oxucuya isә “Oxumaq üçün istifadә olunan

әdәbiyyat”dan vә digәr (hәmçinin mәnim)

elmi әsәrlәrdәn istifadә etmәyi tövsiyә edirәm.

Bu kitabda hansı problemlәri araşdırmaq

istәdiyimi izah edirәm. Klassik kosmolo -

giyaya müasir kainatın genişmiqyaslı struk-

turu:  Eynşteynin, de Si erin, Lametrinin vә

Fridmanın kosmoloji modelinә әsaslanan

qalaktikadan kәnar dumanlı spiralın tәbiәti,

uzaq qalaktikada qırmızı sürüşmәnin kәşfi

vә onun mәsafәdәn asılılığı haqqında debat-

lar daxildir.

Buna xeyli gözәl kitablar hәsr edilib vә

mәn dә yeni bir qalın dәrs vәsaitinin yazıl -

masını planlaşdırdım. Bu kitab – ilkin Kainat

haqqındadır. Daha doğrusu, bizim bu haqda

tәsәvvürlәrimiz 1965-ci ildә relikt şüalan ma -

nın kәşfindәn sonra formalaşmağa başlayıb.

Sözsüz ki, genişlәnәn Kainat nәzәriyyәsi

müasir baxımdan dünyanın әmәlә gәlmә -

sinin tәmәl daşlarından biridir. “Klassik”

kosmologiyaya qısa ekskurs etmәkdәn yan

keçә bilmәzdim, buna görә dә 2-ci fәsil tama -

milә buna aiddir. İlkin Kainatın nәzәriy -

yәsinin yeni nailiyyәtlәri ilә tanış olmaq

üçün mәncә, 2-ci fәsildә oxucuya lazım olan

(hә a kosmologiyadan xәbәrsiz olanlar

üçün) bütün mәlumatlar cәmlәnmişdir. Kos -

mologiyanın әsasları haqqında daha dolğun

tәsәvvür almaq istәyәnlәr “Oxumaq üçün

istifadә olunan әdәbiyyat”dan yararlana

bilәrlәr.

Digәr tәrәfdәn kosmologiyada yeni nailiy -

yәtlәrin nә az, nә çox, ardıcıl izahını tapa

bilmәdiyim üçün özüm әdәbiyyatlarda araş -

dırmalar aparmışam. Xüsusәn dә bu an

mәni maraqlandıran suallardan biri budur:

Nәyә görә relikt şüalanma haqda fikirlәr,

mülahizәlәr 1965-ci ilә qәdәr heç kimi belә

narahat etmirdi (4-cü fәsildә bu haqda mәlu -

mat verilәcәk)? Bunu araşdıran alim lәrin

әmәyinin dәyәrini azaltmamaq üçün yenә

dә mәn bu tarixi hadisәlәrin daha dәqiq kәşf -

lәrin açılışını vermәyәcәm. Bununla belә mәn çox

şad olardım ki, hәr hansı bir peşә kar, bu

kitabı әsas götürmәklә son 30 ildә kos molo gi -

yada baş verәn hadisәlәr, dәyi şik liklәr,  yeni lik  lәr,

cәrәyanlar haqqında geniş kitab hazır 

la 

-

 yaydı. 

---