“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəxsi səbəblər
- Obyektiv səbəblər
- Azadlıq və pul
«Ekzistensializm – humanizimdir» (1946) müha ‐ zirələrində verilmişdi. Sartr özünün ekzistensializmin ateist versi ‐ yasını azadlıq və humanizim fəlsəfəsi kimi təqdim edirdi. Sartr deyirdi: «Mən allahsız yaşa ‐ yıram, bununla fəxr edirəm». Sartr Nobel mükafatından imtina etməsi ‐ nin səbəblərini belə izah etmişdir: «Mən çox təəssüf edirəm ki, iş qalmaqal formasını aldı, mükafat verilir, amma ondan imtina olunur. Bunun səbəbi – məni əvvəlcədən məlu mat ‐ landırmadılar ki, nə hazırlanır. Mən oktyabrın 15‐də «Fiqaro li erer»də onun Stokholmdakı müxbirinin belə bir məlumatını oxuduqda ki, İsveç Akademiyası mənim namizədliyimi müdafiə etməyə meyillidir, amma hələ son qərar qəbul olunmayıb, mən Akademiyaya məktub yazdım və səhəri gün onu göndərdim və hesab etdim ki, beləliklə, mən vəziyyəti düzəldə bilərəm, bir də məsələyə heç vaxt qayıdılmasın. Mən o vaxt hələ bilmirdim ki, Nobel müka ‐ fatı gələcək laureatın fikirindən asılı olma‐ yaraq verilir və düşünürdüm ki, hələ ona mane olmaq mümkündür. Amma əla bilirdim ki, İsveç Akademiyası seçim etdikdən sonra bu seçim dən imtina edə bilməz. Akademiyaya gön dər diyim məktubda izah etdiyim kimi müka fat dan imtina etməmin səbəbləri nə İsveç Akademi yasına, nə də Nobel mükafatının özünə aid deyil. Bu məktubda mən iki növ səbəb göstərdim: şəxsi və ictimai.
Mənim imtinam heç də düşünülməmiş hərə kət deyildi, çünki mən həmişə rəsmi fərqlənmə nişanlarından imtina etmişəm. 1945‐ci ildə İkinci Dünya müharibəsindən sonra mənə Fəxri legion ordeni təklif edil ‐ dikdə mən ondan imtina etdim, baxmayaraq ki, hökumətdə dostlarım da var idi. Mən heç vaxt, bəzi dostların təklif etdiyi kimi, Kollec de Fransa daxil olmaq istəməmişdim. Bu mövqeyin əsasında mənim yazıçı mövqeyim durur. Siyasi, sosial və ya mədəni sahədə müəyyən mövqedə olan yazıçı yalnız o vasitələrin köməyi ilə hərəkət etməlidir ki, bu yalnız onun özünə məxsusdur. Bütün mümkün olan fərqləndirici nişanlar onun oxucularını təzyiq altına salır ki, mən bunu arzuolunmaz hesab edirəm. «Jan Pol Sartr» və ya «Nobel mükafatı laureatı Jan Pol Sartr» imzaları arasında fərq var. Belə fərqlə razılaşan yazıçı bununla onu qeyd edən assosiasiyanı və ya institutu əlaqə ‐ ləndirir. Mənim Venesuela partizanlarına rəğbə ‐ tim yalnız mənə aiddir. Lakin əgər «Nobel mükafatı laureatı Jan Pol Sartr» Venesuela müqavimətinin müdafiəsinə qalxırsa, onda o bununla da Nobel institutunun özünü də bu işə cəlb edir. Yazıçı özünün instituta çevrilməsinə imkan verməməlidir, hə a bu halda olduğu kimi ən mötəbər forma olsa belə. Aydındır ki, bu mənim olduqca şəxsi mövqeyimdir və bu mövqedə artıq bu müka ‐ fata layiq görülənlərin tənqidi yoxdur. Mən tanımaq şərəfinə layiq olduğum bir çox laure‐ atlara dərin hörmət edirəm və onlara heyranam.
Hazırda mədəni cəbhədə bir mümkün mübarizə forması iki mədəniyyətin – Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin sülh şəraitində mövcud ‐ luğu uğrunda mübarizədir. Bununla mən demək istəmirəm ki, qardaşlaşmış mədəniyyətlər 35 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 lazımdır. Mən gözəl başa düşürəm ki, bu iki mədəniyyətin müqayisəsinin özü qaçılmaz olaraq münaqişə formasını almalıdır. Amma bu müqayisə fərqli insanlar və mədəniyyətlər ara sında, institutlar müdaxilə etmədən baş ver məlidir. Mən şəxsən bu iki mədəniyyət arasında əks likləri dərindən hiss edirəm: mən özüm bu əksliklərin məhsuluyam. Mənim rəğbətim qaçıl ‐ maz olaraq sosializmə və «şərq bloku» adlanan tərəfə meyillidir, amma mən burjua ailəsində doğulmuşam və tərbiyə almışam. Bu mənə icazə verir ki, iki mədəniyyətin yaxınlaşmasını istəyən hər kəslə əməkdaşlıq edim. Lakin mən inanıram ki, təbiidir ki, «yaxşı qalib gələcək», başqa sözlə, sosializm. Odur ki, mən nə Şərq, nə də Qərb ali mədə ‐ niyyət instansiyalarından heç bir təltifi qəbul etmək istəmirəm, baxmayaraq ki, əla başa düşürəm ki, onlar mövcuddur. Mənim bütün rəğbətim sosializm tərəf dədir, mən eyni dərə ‐ cədə Lenin mükafatını da qəbul edə bilməz ‐ dim, əgər birdən mənə onu təklif etsəydilər. Mən yaxşı anlayıram ki, özü‐özlüyündə Nobel mükafatı Qərb blokunun ədəbiyyat mükafatı deyil, amma onu belə etdilər və bu səbəbdən də İsveç Akademiyasının nəzarətindən çıxan hadisələr mümkün oldu. Bu səbəbdən indiki vəziyyətdə Nobel müka ‐ fatı Qərb yazıçıları və ya Şərqdən olan «qi ‐ yamçılar» üçün verilən mükafatdır. Məsələn, Cənubi Amerikanın ən dahi şairlərindən biri Neruda təltif olunmamışdır. Heç vaxt Araqo‐ nun namizədliyi ciddi müzakirə olunma mış ‐ dı, baxmayaraq ki, o, tamamilə bu mükafata layiqdir. Belə bir fakt təəssüf doğurur ki, Nobel mükafatı Pasternaka verilib, Şoloxova yox. Həm də nəyə görəsə xaricdə çap olunan və SSRİ‐də yasaqlanan yeganə Sovet kitabını Nobelə layiq görüblər. Anoloji jest ilə tarazlığı bərpa etmək olardı, amma əks mənada. Әlcə ‐ zair müharibəsində mən və başqaları «121‐ci nin Manifesti»ni imzalayanda mən bu mükafatı böyük məmnuniyyətlə alardım, çünki bununla təkcə mən qeyd olunmazdım, bizim mübarizə apardığımız azadlıq işi dəyər ləndirilmiş olardı. Amma bu baş ver mədi və mükafat müharibə qurtardıqdan sonra mənə verildi. Azadlıq və pul: İsveç Akademiyasının əsaslandırmasında azadlıq haqqında deyilir: bu sözün çox izahları mövcuddur. Mənə gəldikdə mən azadlığı daha konkret planda başa düşürəm: mənə görə bu, bir cütdən artıq çəkmə sahibi olmaq və sırf iştahı çəkən şeyləri yeməkdir. Mənə elə gəlir ki, mükafatdan imtina onu almaqdan daha az təhlükəlidir. Әgər mən onu qəbul etsəydim, bu o demək olardı ki, mən ona «itki ‐ lərin obyektiv əvəzi» deyərdim. Mən «Fiqaro li erer»də oxudum ki, «mənim müba hisəli siyasi keçmişim mənə günah sayıl maya caq». Mən bilirəm ki, bu məqalə Akade mi yanın fikri deyil, amma o aydın göstərir ki, mənim razılığım bəzi sağ dairələrdə hansı məqsəd lərlə yozula‐ caq. Mən hesab edirəm ki, bu «mübahisəli siyasi keçmiş» hələ də qüvvə sində qalır, baxmaya ‐ raq ki, mən öz yoldaşları mın arasında keç mişdə etdiyim bəzi səhvləri etiraf etməyə hazı ram. Mən bununla demək istəmirəm ki, Nobel mükafatı «burjuaziya mükafatıdır». Amma mənə yaxşı məlum olan burjuaziya dairələri mütləq belə burjuaziya şərhi verə bilərdilər. Nəhayət, mən gəlirəm pul məsələsinə: İsveç Akademiyası ümumi şərəfə külli miq‐ darda pulu birləşdirməklə laureatın çiyinlərinə ağır yük qoyur. Bu problem mənə əziyyət verirdi. Və ya mükafatı qəbul etmək və alınan məbləği fəaliyyətləri əhəmiyyətli sayılan hərə ‐ katların və təşkilatların müdafiəsinə isti fadə etmək.
Şəxsən mən aparteidə qarşı London müba ‐ rizə komitəsi haqqında düşündüm. Və ya ümumi prinsiplərlə əlaqədar olaraq ondan imtina etmək və bu hərəkatı ehtiyacı olan müda ‐ fiədən məhrum etmək.
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|