“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Sizin ən xeyirliniz Quranı öyrənən və onu öyrədəndir»
Osmanlı padişahı II Әbdülhəmidə Axund Yusif Talıbzadə tərəfin dən şəxsən təqdim edilmişdir ki, bu haqda yazı sənədi hal‐hazırda Başba ‐ kan lıq arxivi, Osmanlı ilə Azərbaycan xan ‐ lıqları münasibət lə rinə dair arxiv sənədləri arasında (II\216‐220 №76) saxlanılır. İsmayıl bəy Qaspiralı da «Tərcüman» qə ‐ ze
tinin 24 sentyabr 1904‐cü il nömrəsində Bakuvi haqqında belə yazırdı: «Axund Mir Məhəmməd Kərim Әfəndi fikri açıq, elm və məlumatı bol bir zatdır. Ülumi‐diniyyədə olan yədi‐tula (geniş bilik) Azərbaycan şiveyi‐türki ‐ sində təfsir müsbətdir». Çoxəsrlik və zəngin ənənəyə malik Azər ‐ bay can xalqının dini ədəbiyyatında Qurani‐ Kərim elmlərinə həsr olunmuş əsərlər ən yük səkdə durur. Çünki «Sizin ən xeyirliniz Quranı öyrənən və onu öyrədəndir» hədisi‐şərifi bir düstur kimi hər bir mömini onun qulluğunda durmağa vadar etmiş, qəlblərin onun elm, hikmət və səadət nuru ilə payidar olması ən müqəddəs borc hesab edilmişdir. Məhz bu amal müqəddəs Quranı təkcə oxumaq, öyrət ‐ mək yox, həm də onun həqiqətlərini izah və təfsir etməyə, sirlərini aydınlaşdırmağa xidmət etmişdir. Bu səpkidə meydana gələn cildlərlə əsərlərdən biri də Mir Məhəmməd Kərim Bakuvinin (1858–1939) «Kəşfül‐Həqayiq an
təfsiridir. Mürək kə ‐ binin quruduğu vaxtdan yüz il keçsə də, insa ‐ nımızın ona olan ehtiyacı onu yazan qələmin səbəb və dərdləri qədər böyükdür. Dahi şair Nizami Gəncəvi necə də gözəl tərənnüm edir: Yüz il sonra sorsan: Bəs o hardadır? Hər beyti səslənər: Burda, burdadır. Oxuculara təqdim edilən bu əsərin qayəsi tarixi keçmişi olan zəngin ənənəni yeni nəslin zehin dünyasına çatdırmaq, gələcəyin xoşbəxtlik yolunu keçmişin sarsılmaz təməllərindən bəhrə ‐ lənərək qurmaqdır. «Bəsmələ» adı ilə məşhur olan «Bismil la ‐ hir rahmənir rahim»in İslam alimləri arasında bu və ya digər amillər səbəbilə hər surənin ilk ayəsi olub‐olmadığı mübahisəli məsələlərdən biridir. Məhəmməd Kərim Bakuvi «bəsmələ»ni hər surənin birinci ayəsi qəbul etsə də, indiki tərtibat əsasında ayələrin nömrələnməsi «bəs ‐ mələ»dən sonra göstərilmişdir. Bir qisim qısa ayələrin birləşdirilərək təfsir edilməsi və eyni zamanda bəzi mətbəə xətaları ayə saylarının fərqli olmasına gətirib çıxar ‐ mışdır. O dövrlər üçün spesifik olan belə fərq ‐ liliklər Quran ayələrinin ümumilikdə 6200, 6236, 6666 və sair kimi fərqli rəqəmlərini və sayını meydana gətirmişdi. Bu səbəbdəndir ki, «Kəşfül‐Həqayiq» təfsirində Bəqərə surəsi 282, Nisa surəsi 175 ayə, Maidə surəsi 123, Rad surəsi 45 ayə və sairdir. Müasir tərtibatda isə Bəqərə surəsi 286, Nisa surəsi 176, Maidə surəsi 120, Rad surəsi isə 43 ayədir. İslam dininin öyrənilməsi vacib hökm ‐ lərinə tabe olan, itaət edənlər üçün hər şeydən əhəmiyyətli, vacibi Qurani‐Şərifin uca mənala ‐ rını anlayıb, ondakı faydalardan mənfəət əldə etməkdir. Çünki Qurani‐Şərifin üstün əxlaqı əmr edən, vəhşilik və cəhaləti qadağan edəndir. Qurani‐Şərifin əsası İslam dini olduğuna görə, hər müsəlman kişi və qadın insanlıq xüsusiy ‐ yətləri baxımından kamilləşmək üçün ondakı hökmləri, onun açıq‐aşkar olan ayələrinin içində örtülü qalan incəlikləri və rəmzləri öyrənməlidir. Qurani‐Şərifi özünə rəhbər edən, onun nuru ilə hidayət tapan heç kimdən heç vaxt insaf və mürüvvətin ziddinə bir əməl meydana gəlməz. Qurani‐Şərif ərəb dilində olduğuna görə başqa dildə danışan millət üçün onun ehka ‐ mını və incəliklərini anlamaq mümkün deyil. Madam ki Qurani‐Şərifin mənası ucadır, o hər bir millətin dilində tərcümə və təfsir edil məsə, ondan lazım olduğu qədər faydalana bilməz ‐ lər. Hərçənd fars, türk, hind və başqa dilli xalq ‐ ların içində ərəb dilinə agah olan şəxslər həmişə olub və indi də var və onlar Quranın ehkamını xalqa anladırlar. Amma bu hökmləri bir alim dən dinləməklə şəxsin öz dilindən olan təfsirdən Qurani‐Şərifin incəlik və ehkam larını oxuyub dərk etməsi arasında böyük fərq vardır. Әrəb 31 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 dilində həddindən çox təfsir vardır və digər bəzi dillərdə də təfsirlər yazılıbsa da, onlardan mühüm bir fayda əldə edilmir. Məsələn, fars dilində bir neçə təfsir vardır ki, o təfsirlərdə Quranın kəlmələrinə xas qrammatika qayda ‐ larını və bəzi kəlmələri izahdan başqa, Qurani‐ Şərifin incəliklərindən heç bir şeyi qeyd etməyiblər. Әksinə müsəlman millət lərinin içində təfriqəyə səbəb olan sözlərdən bəhs olu ‐ nub. Halbuki Qurani‐Şərif başqa millətlərlə müsəlmanlar arasında sülh, ədalət və insaf üzrə hərəkət etməyi əmr edir. Özünü alim kimi göstərənlər islam ümmətini başqa millətlərin nəzərində insafsız, zalım və fəsadçı kimi qələmə verir, hə a islamın əsasının zülm və fəsad üzərində qurulduğunu deyib, islama həqarətlə baxırlar. Allah müha ‐ fizə etsin, İslamda bir qüsur yoxdur. Qüsur ümmətin mənsublarındadır, nəinki İslamın əsasında. Hərçənd türk dilində olan təfsirlərin bəzi ‐ sində Qurani‐Şərifin mətləbləri həqiqətən, olduğu kimi açıqlanıbdır, lakin o təfsirlər osmanlıca yazıldığına görə Azərbaycan türkcə ‐ sində danışanlar onlardan faydalana bilmirlər. Həmd olsun bu dövrə, İslam ümməti ara ‐ sında elm və maarif günbəgün yayılmağa baş ‐ layıb, elm və sənət öyrənməkdə fövqəladə bir cəhəd hesab olunur. Ana dilləri olan türk dil ‐ lərində kitabların nəşr edilməsi və sonsuz şövqlə onlara öz dillərində öyrədilməsi göz önün ‐ dədir. Türk dilində danışan müsəlmanların Qurani‐Şərifin ehkamlarını, öyüd‐nəsihətlə ‐ rini mümkün qədər öz dillərində öyrənməsi daha sərfəlidir. Bilik, sənət və mənəvi kamillik elmini öy ‐ rənmək insanlara xas olduğundan onların elmdən qafil olmaları caiz deyil. Qurani‐Şərif və hədislərdə sənət, elm öyrənməyin təşviq edilməsi, elm sahiblərinin aqil, elmsizlərin cahil və zalım ləqəbi ilə yad edilməsi heç bir elm və fəzilət əhlinə gizli deyil. İslam ümmətinin arasında ixtilaf zühur edən dən bəri hər bir qrup və onların rəhbər ‐ ləri və ruhaniləri dinə zidd olan iddiala rını dəstəkləmək üçün yalan hədislər uydurub, xalqın zehninə doldurmaqla onları inan dırıb, həqiqət kimi onların arasında yayıblar. Qu ‐ rani‐Şərifin inci kimi parlaq olan öyüd‐nəsi hət ‐ ləri və hikmətləri xalqın zehnindən bir də fəlik silinib, xalqın rəhbərləri də Qurani‐Şərifin mət ‐ ləblərini onlara öyrətməkdən çəkinib, hə a avam xalq Qurani‐Şərifin mətləblərindən danışanda təzyiq və qorxutmaq yolu ilə onlara o mətləb ‐ ləri tərk etməyi əmr ediblər. İndiki dövrdə ruhanilərin əksəriyyəti Quranın mövzu larından danışmağı haram elan edir, xalqı onu tərk etməyə təşviq edirlər. İddiaları da budur ki, imamlardan başqası Quranın tələblərini dərk edə bilməz. Qurani‐Şərifin açıq‐aşkar olan ayələrində hər bir hökm və öyüd‐nəsihət barəsində mömin ‐ lərə xitab edilibdir və şübhəsiz ki, o hökm və nəsihətlərə əməl etməyin vacibliyi və mömin ‐ lərin də buna məsul olmaları bəhs olunan sözün doğruluğuna açıq bir dəlil və sübutdur. Әmirəl‐möminin Hz. Әli (ə.s) öz xütbələrin ‐ dən birində buyurubdur: «Quranı özünüzə imam və rəhbər seçin». Görəsən, Quranı imam seçməkdə məqsəd nədir? Məqsəd Qurani‐ Şərif dəki elm və hikmətləri dərk edib öyrənmək ‐ dən başqa bir şey deyil. Yenə Hz. Әli (ə.s) öz kəlamlarından birində insanları iki qismə ayırır: birinci qrup alimlər, ikinci qrup elm öyrənən ‐ lərdir, onlardan başqasını isə yer üzündəki qədir‐qiyməti olmayan heyvanlara‐həşəratlara bərabər sayıbdır. İnsanın şərəfi və iftixar qaynağı onun elmindədir. Vəhşicəsinə əməllər edən cahil və nadan şəxsləri islam dininə görə müsəlman adlandırmaq böyük xətadır. Möhtərəm pey ‐ ğəm bərimiz (s.ə.s) deyibdir: «Müsəlman o şəxs ‐ dir ki, xalq onun əlindən və dilindən salamat olar». (Buxari, İman 4; Nəsai, İmam 9.)
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|