“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- V.M.ABBASOV, AMEA‐nın müxbir üzvü, k.e.d., professor 37 ELM DÜNYASI
- Fəndən fənlərarası qarşılıqlı əlaqələrə doğru
Amma mən düşünürəm ki, bu, yalançı alter nativlərdir. Mənə aydındır ki, 250 min krondan imtina edirəm, çünki istəmirəm ki, nə Şərq, nə də Qərb blokuna rəsmi bağlanmış olum. Bununla belə məndən tələb etmək olmaz ki, təkcə mənim, şəxsi yox, həm də yoldaşla ‐ rımın hamısının razılaşdığı prinsipimdən 250 min krona görə imtina edim. Bütün bunlar həm mükafatın verilməsini, həm də onu imtina ilə qarşılamaq məcburiy ‐ yətimi mənim üçün əzablı etdi. Mən bu bəyanatımı İsveç cəmiyyətinə öz rəğbətimi ifadə etməklə bitirirəm». Jan Pol Sartrın bütün həyatı şəxsi zəifliyini, başqasının sarsaqlığını, dünyanın təsirini aradan qaldırmaqda keçmişdir. O vəfat etdikdə 50 min adam onun cənazəsinin arxasınca getmişdi, amma hələ də onun kitablarının arxasınca mil ‐ yonlarla adam gedir. «Le‐Monde» qəzetinin nekroloqunda yazılmışdı: «XX əsrin heç bir fransız intellektualı, heç bir Nobel mükafatçısı Sartr qədər ictimai fikrə bu qədər dərin, uzunmüddətli və hərtərəfli təsir etməmişdir». Belə deyilir ki, kiməsə anadangəlmə dün ‐ yanı idarə etmək qismət olur, kimsə bu haqqı özü qazanır. O, 1905‐ci il iyunun 21‐də Parisdə doğul ‐ muş, təminatlı və yaxşı ailədə – dəniz zabiti Jan‐Batist Sartr və onun həyat yoldaşı Ann‐ Mari Şveyserin ailəsində birinci və tək övlad olmuşdu. Ann‐Mari Elzasda anadan olmuşdu: o, məşhur alim ailəsindən idi, bu ailənin zəngin intellektual ənənəsi var idi. Məşhur filosof, həkim, musiqiçi, gələcəkdə Nobel mükafatı laureatı olan Albert Şveyser onun əmisi oğlu idi.
Uşaq cəmi 15 aylıq olduqda atası tropik qızdırmadan ölür. Pol ümumi pərəstişə keçən ümumi sevgi atmosferində böyümüşdü. Gənc ana üçün o, həqiqi uşaqdan çox, güman ki, oyuncaq idi, hə a oğlunun çarpayısını öz otağında qoy ‐ muşdu (praktiki olaraq o, yeniyetmə olanda da belə idi). Oğlan da ona eynilə həqiqi sevgi ilə cavab verirdi. Sonralar Sartr ailəni günahlandırırdı ki, onlar onun həyatını şikəst ediblər: onlar onu təkcə ailədə bir uşaq kimi qoymayıblar, həm də onu ərköyün böyütməklə Sartr üçün iltifatlı olmayan həyata həyat immunitetindən məhrum ediblər. Lakin əksər tədqiqatçılar hesab edirlər ki, gənc Jan Pola ən böyük zədəni ailəsi yox, təbiət vurub. Jan Pol Sartr kiçik, cılız, gözəl ol‐ mayan sifətə və seyrək saçlara malik idi, bu ‐ nunla yanaşı bir gözü, demək olar ki, kor və ikinci gözü də çəp idi. Onun bütün sonrakı həyatı bütün dünyaya intellektinin cismindən çox yüksəkdə olduğunu sübut etməyə cəhd idi. Qeyd edək ki, Fransanın keçmiş prezidenti Şarl de Qoll Sartra çox böyük dəyər vermişdi. Belə ki, Fransanın Әlcəzairi işğal etdiyi vaxt‐ larda Sartr küçələrdə Fransanın bu hüquqsuz addımını qınayan yazılar paylayırdı. Buna görə Fransanın dövlət başçısı Şarl de Qolla Sartrın «qulağının çəkilməsi» üçün təzyiqlər edilirdi. Şarl de Qoll isə haqqında tən qid lər yağdırılan və düşüncələrini qəbul etmə diyi Sartrın arxasında duraraq çox mənalı və lakonik bir ifadə işlətmişdi: «Sartra toxunma la rına icazə vermərəm! Çünki Sartr Fransa deməkdir!!!» Doğrudan da, Sartr XX əsrin ən böyük şəxsiyyətlərindəndir. Onun şəxsiyyətinin mahiy ‐ yətini açan ən gözəl sənəd 1974‐cü ildə həyat yoldaşı ilə sual‐cavabın mətnidir. Onu da qeyd edək ki, Sartrın həyat yoldaşı Simona de Bovuar da yüksək intellekt sahibi, nüfuzlu şəxsiyyət idi. Jurnalın növbəti nömrəsində Sartrın həyat yoldaşı ilə dialoqunun mətni veriləcəkdir. V.M.ABBASOV, AMEA‐nın müxbir üzvü, k.e.d., professor 37 ELM DÜNYASI / Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Son illər elmdə fənlərarası tədqiqatlar aktual lıq kəsb etməyə başlamışdır. «Kəşflər elmlərin kəsişməsində baş verir» ifadəsi artıq adiləşib. ( 1,2,3) Hə a demək olar ki, bu cür tədqiqatlar trendə (təmayülə) çevrilərək vacib yanaşma statusu qazanır. Lakin bu hələ o demək deyildir ki, onlar ciddi fəlsəfi tədqi ‐ qat ların mövzusu olub. Təbii ki, fənlərarası araşdırmaların aktuallığı daha çox funda‐ mental elmlərdə dərk olunur. Bununla əlaqə ‐ dar qeyd edək ki, fənlərarası qarşılıqlı əlaqə lə rin elmi tədqiqi bu məqalənin mövzusunda olan fəlsəfi dərkdən fərqlənir. Fikrimizcə, filosoflar ictimai elmlərin əvvəlki bölgüsü çərçivəsində təhlil oluna bilməyən və müxtəlif sahələrə aid informasiyadan getdikcə daha çox istifadə etməli olurlar (10). Bundan əlavə, fəlsəfə, sosiologiya, biologiya və yəqin ki, bütün fundamental elmlər arasında əlaqələrin dərk edilməsinə zərurət duyulur. Beləliklə, bir tərəfdən, fənlərarası problemləri anlama fəlsə fəsi, onların keyfiy yəti və dərinliyi müəyyən anlayış, məzmun, məna, obraz, məntiq və kom ‐ munikasiyaların olmasını tələb edir. Digər tərəfdən isə elmin özünün onlara tələbatı var.
Fəlsəfə fənlərarası tədqiqat dili ola bilər. Lakin bunun üçün onun özü keçmişini, özünü yeni bir tərzdə dərk etməlidir ki, özü ‐ nün indiki və gələcək təmayüllərini qabaqca ‐ dan sezə bilsin. Әlbə ə, müasir şəraitdə fən lər arası tədqiqatlar probleminin fəlsəfi dərki, ilk növ ‐ bədə, bu problemin təşəkkülü tarixini onun başqa elmlərin inkişafı ilə qarşı lıqlı əlaqələri kontekstində təhlil etməyi nəzərdə tutur.
İndi aydın olur ki, fənlərarası tədqiqatların aparılması vacibdir, fəqət fənlərarası tədqi ‐ qatlar fəlsəfəsinin əhəmiyyətini dərk etmək, fəlsəfənin müstəqil elmlərin inkişafını inkar etmədiyini, əksinə müxtəlif elmlərin inkişafını dəstəklədiyini anlamaq deməkdir. Bir tərəfdən fənlərarası tədqiqatlarla əlaqədar qeyri‐klassik yanaşmalar, digər tərəfdən isə müxtəlif fənlərə ayrılan klassik elm bir‐biri ilə sıx bağlıdır. Lakin bu zaman müəyyən etmək lazımdır ki, fənlərarası tədqiqatlar fundamental və ictimai elmlərdə, bu və ya digər konkret tədqiqatın müxtəlif mərhələlərində necə olmalıdır. Nəzərə alınmalıdır ki, hər bir konkret biofizik və ya biokimyaçı özlərinin fənlərarası sahəsi ilə məşğul ola bilər, fəqət müxtəlif səbəblərdən öz obyekti ilə klassik fizika və ya kimya arasındakı əlaqələri heç görməyə də bilər və s. Lakin filosof bu əlaqələri görməlidir, çünki fəlsəfənin xüsusiyyəti, onun fəlsəfənin inkişaf tarixi ilə bağlılığı, metodologiya və episte‐ mologiyaya diqqəti ona həmin əlaqələri dərk etməyə imkan verir. Xatırladaq ki, Orta əsrlər fəlsəfəsində bir çox şeylər ilahiyyat və fəlsə ‐ fə nin qarşılıqlı əlaqələrindən asılı idi, Foma Akvinat isə israr edirdi ki, «fəlsəfə – ilahiy ‐ yatın qulluqçusudur». Orta əsrlər deizmini də, fəlsəfə və dinin ayrılmasını (müsəlman ənə ‐ nəsində əl‐Qəzzali və İbn Rüşd arasında müba ‐ hisə) yada salaq. Bu misallar bizə hələ Orta əsrlər və İntibah dövründə iki ənənənin – ilahiyyat və fəlsəfə, ilahiyyat, astronomiya və fizika ( C.Bruno, Qaliley) arasında fənlərarası əlaqələrin təşəkkülünü, həmçinin fəlsəfə və elmlərin aşkar tabeliliyi və ikinci dərəcə lili ‐ yini, yəni elmlərin bölgüsündə iyerarxi yanın mövcudluğunu təsəvvür etməyə imkan verir. Fənni bölgü və elm bir‐birinin eyni olan anla yışlar deyil. Elm fənn bölgüsündən əvvəl yaranıb. Hər şeyi – fizikanı da, metafizikanı da ehtiva edən Platon və Aristotel dövrü fəlsə ‐ fəsini xatırlayaq. Bununla belə, etiraf da etmək olar ki, klassik elmdə həyata keçmiş nəzəri bilik, buna baxmayaraq, xüsusi fənni bilik formasında təşəkkül tapıb. Ona görə də elm və fənn anlayışları çox vaxt fərqləndi rilmirdi
/ Elmi‐kütləvi jurnal / 2 (06) 2014 Fənlərarası tədqiqatlar: problemi dərketmə fəlsəfəsinə dair Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|