“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Üfüqlәrin qovuşması
- Ədəbi və fəlsəfi kontekstdə şərq-qərb münasibətləri
- Mətnin mahiyyəti və hermenevtik dialoq
83 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Professor Aida İmanquliyeva Yaradıcılığının Hermenevtik Mahiyyəti Bu məqalədə professor Aida İmanquli yeva nın əsərlərinə istinad edərək onun yaradıcılığının hermenevtik aspektlərini və bəzi fəlsəfi-ədəbi çalarlarını şərh etməyə səy göstərəcəm. Ümidvaram ki, bu fəlsəfi şərh gələcəkdə mütəfəkkir xanım alimimizin yaradıcılığının əhatəli tədqiqində ip ucu olaraq öz töhfəsini göstərəcəkdir. Məhz hər hansı bir mövzuda yazılan məqalələrin də mahiyyət olaraq funksi yası müəyyən işarə və ip ucları ilə mövzunun elmi aktuallığını vurğulamaqdan ibarətdir. Əvvəlcə onu qeyd edim ki, Aida xanımla sağlığında görüşmək və elmindən bəhrələnmək mənə nəsib olmasa da, qismətimdə Aida xanımın “Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri” kitabını 2007-ci ildə İstanbulda “Modern Arap Edebiyatının Usta Kalem - leri” adı altında tərcümə etmək mənə nəsib olmuşdur. Məhz Aida xanım bu kitabı son dərəcə elmi ciddiy - yətlə və ədəbi-fəlsəfi dərinliklə yazdığı üçün gənc bir alim olaraq mənim yetişməmə də böyük təsir göstər - miş və hal-hazırda da göstərməkdədir. Qeyd olunan kitabın Türk dilinə tərcümə edilməsindən 6 il ötməsinə baxmayaraq, kitab ərəb ədəbiyyatı, xüsusilə şərq-qərb münasibətlərini tədqiq edən alimlər və tədqiqatçılar üçün Türkiyədə də öz aktuallığını qoru - yub saxlamaqdadır. Məhz müxtəlif məqalə lərdə Aida xanımın bu kitabı elmi mənbə olaraq istifadə olunmaqdadır. Məqalənin adında qeyd olunan “üfüqlərin qovuşması” (fusion of horizons) və “hermenev tika” ifadələri 20-ci əsrin məşhur filosofu H.Qade merin tərəfindən hermenevtikanı izah edərkən ortaya atdığı fəlsəfi baxış tərzidir. Qısaca olaraq bu baxış tərzinə görə, ümumiyyətlə, insanlar bir-birlərini qavrama və anlama prosesində özlərinə aid anlayışlarını, yəni üfüqlə
rini bölüşərək və qovuşduraraq mövzuları müza kirə edir və bir-birlərini anlayırlar. Məhz bu mövzu geniş mənada həm fəlsəfədə, həm də ədəbiyyatda müxtəlif aspektlərdən aktuallıq kəsb edir. Aida xanımın əsərlərini tədqiq etdiyimizdə də belə bir baxış tərzi ilə rastlaşırıq. Belə ki, Aida xanım öz ifadələri ilə millət və xalqların ədəbiyyatlarının hermenevtik əlaqəsini belə izah edir: “Dünyanın müxtəlif bölgələri arasındakı qarşılıqlı əlaqələr sayəsində hər bir milli ədəbiyyatın nailiyyəti başqa, hətta məkan etibarı ilə uzaq ədəbiyyatların da nailiyyətinə çevrilir...istənilən xalqın mədəniyyəti xaraktercə mili olub, ümumbəşəri nailiyyətlərlə qırılmaz surətdə bağlıdır”. Ümumiyyətlə, Aida İmanquliyevanın yaradıcı - lığında hermenevtik metodologiya baxımından elmlərarası təhlillər və ya müasir fəlsəfədə aktual mövzulardan hesab olunan interdissiplinar- multidissiplinar baxış tərzlərinin tətbiq olunduğuna rast gəlmək mümkündür. İmanquliyeva klassik ərəb ədəbiyyatına dair yazdığı bir məqalədə real həyat, bədii əsər və etik qaydalar fonunda məsələni belə qiymətləndirir: “İbn Həzmin qayğısız gənclik illərinin xatirəsi olan “Göyərçinin boyunbağısı” həm müstəqil bədii əsər, həm də əxlaq normalarının təhlilinə həsr
edilmiş traktatdır. Əsərdə müəllif sevgi, sədaqət məsələlərinə toxunur və irəli sürdüyü mənəvi- psixoloji fikirləri həyatdan gətirdiyi inandırıcı misallarla möhkəmləndirməyə çalışır. Bu misallar, əsasən, o vaxtkı ispan həyatından götürülmüş lövhələrdən ibarətdir”. Təsadüfi deyildir ki, Aida İmanquliyevanın yaradıcılığı hermenevtik baxımdan inteqrativ mahiyyətə malik olaraq ədəbiyyat-fəlsəfə əlaqələri kontekstində tezis, təhlil və nəticələrlə son dərəcə zəngindir. Məhz professor Nərgiz Paşayeva haqlı olaraq bu məsələni belə qiymətləndirir: “ ...dünyanın əqli elmlə və ya əhval elmi ilə dərki məsələsi Aida xanımın məşğul olduğu Şərq ədəbiyyatının və fəlsəfəsinin əsas mövzularından idi”.
Hər hansı bir mədəniyyətin meydana gəlməsinin əsasını inteqrativlik və özünü dərk prosesi təşkil edir. Bu həm fərdi, həm də ictimai dünya görüşünə istinad edir. Məhz buna görə də müxtəlif mədəniyyətlər arasında olan transformasiyalar özünü dərkə istinad edərək dünya görüşlərinin qarşılıqlı nüfuz etmə mənasına gəlir. Milli kimlikdən fərqli olaraq, özünü dərk sosial tərifə ehtiyac olmadan fərdi şüuru əks etdirir. Məhz milli kimlik məfhumu mərhələli olaraq milli özünü dərkə istinad edərək formalaşır. Belə ki, mədəniyyətlərin inteqrativliyi və özünü dərk prosesi daha əhatəli varlıq anlayışı və davranış modelləri vasitəsi ilə yaranır. Fenomonologiya metodu ilə mütləq bir idrak səviyyəsinə çatmağa səy edən məşhur Alman filosofu Edmund Husserl həyat dünyasının elmi tədqiqata müdaxilə etdiyini, bu dünyanın bizə verilmiş olduğunu və bizim özümüzü ancaq onun içində təcrübə və idrak edə bildiyimizi vurğulamışdır. Məhz Aida İmanquliyeva bu kontekstdə Livanın belə bir coğrafi məkanda, Şərqlə- Qərbin kəsişmə nöqtəsində yerləşməsini də intellektual mühitin yaranmasına səbəb olduğunu ifadə edir. İmanquliyeva bu sintez məsələsinə toxunaraq Əndəlisdə yaranan ədəbiyyatın Qərbi Avropa və Şərq arasında vasitəçilikdə rolunun böyük olduğunu vurğulayır: “Ərəblərin mənimsədikləri antik, qədim şərq və ərəb-müsəlman ənənələri Əndəlis vasitəsilə Avropaya yayılırdı”. Ümumiyyətlə, mədəniyyətlərarası dialoqun əsasını “mən” və “başqası” məfhumlarının münasibətləri təşkil edərək funksionallıq və mahiyyət baxımından həlledici rola malik olurlar. Belə ki, “mən”, hər hansı bir mədəniyyətin və ya sivilizasiyanın daxilində “başqa”larından fərqli düşünmə sistemləri ilə qarşılaşır. Nəticədə “mən`” sivilizasiyalararası əlaqədə həm qəbul etmə, həm də ayrılma mənasında özünü ancaq başqası və ya başqa sivilizasiya vasitəsi ilə müəyyən edir. Levinasın da qeyd etdiyi kimi: “insanlığın mənbəyi, bəlkə də, Başqasıdır”. Aida İmanquliyeva ədəbi-fəlsəfi ümumiləşdirmə nöqteyi nəzərindən Cübran Xəlil Cübran, Əmin ər- Reyhani və Mixail Nuayməni bu kontekstdə belə dəyərləndirir: “Onlara əzəldən Şərq xalqlarının mədə - niyyətinə xas olan ümumbəşəri və humanist ideallar əsasında öz doğma mədəniyyətlərində bu dəyərlərin təsdiq üçün müvafiq üsullar tapmaq asan idi. Eyni zamanda heç vaxt unutmaq lazım deyil ki, bu yazıçıları öz vətəninin adət-ənənələrini və öz dilini qoruyub saxlayan mühacirlər mühiti əhatə edirdi. Buna görə də onlar iki mədəni ənənənin –həm Şərqin, həm də Qərbin mədəni əlaqələrinin daşıyıcıları oldular”. Ümumiyyətlə isə hermenevtik prosesin özünü dərk məfhumu ilə birbaşa əlaqəsi vardır və burada əsas ölçü nüfuzetmə xüsusiyyətinə malik olmaqdır. Başqa bir ifadə ilə, özünüdərk digər mədəniyyət ünsürləri ilə açıq və bölüşə bilən mahiyyətdə olmalıdır. Həyat tərzinin müxtəlifliyi və fərqli mədəniyyət formaları, özlərini yarada bilmə qabiliyyətlərinin şaquli və üfüqi səviyyədə var olmaları ilə səciyyələnir. Belə bir mədəniyyətdə özünüdərkin ən təsirli iki nümunəsi olaraq Böyük İsgəndərin siyasi hakimiyyəti altında yaranan mədəniyyətlər hövzəsi və İslam mədəniyyətinin Abbasi, Əndəlüs, Osmanlı və hind hövzələrində meydana gələn dəyişik formalarını göstərmək mümkündür. Daha sonralar İslam mədəniyyətinin uzunmüddətli inteqrasiya prosesində İpək yolu vasitəsilə iqtisadi və mədəni əlaqələr Buxaradan Qahirəyə, İstanbuldan Qrenadaya qədər əraziləri əhatə etmişdir. Bunun nəticəsində də fərqli şəhərləşmə modeli vasitəsilə meydana gələn həyat tərzləri, müştərək məfhumlar kateqoriyası və linqvistik vasitələr müxtəlif intellektual məktəblərin ortaya çıxmasına səbəb olmuşdur.
Müasir Qərb fəlsəfəsində və mədəniyyətində hermenevtik metodlarla mətnlərin və simvolların kəşf edilərək interpretasiya (şərh-təfsir) məsələsi öz aktuallığını mühafizə edir. Belə ki, məşhur fransız filosofu və hermenevtik mütəxəssis Pol Rikora görə, bir mədəniyyəti şərh etmək və ya onun simvollarını yozmaq o mədəniyyəti müəyyən dərəcədə 84 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|